درگذشته 551
يا سيد الخلفاء طرا بدوهم و الحضر:
- اى سالار خلفاء يكسر، آنها كه حاضراند يا در سفر.
- اگر ساقى حجاج را تكريم و عظمت نهند، توئى ساقى كوثر.
- پيشواى محبوب، شفيع دوستان به محشر.
- سرور خاندان احمد، پدر شبير و شبر و الحائز القصبات فى يوم الغدير الازهر:
- برنده گوى سبقت درتابنده روز " غدير " انور.
- در هم كوبنده غوغاى بدر، هماورد يهود، در بنى نضير و خيبر.

شرح حال شاعر
قاضى جلال الدين، ابو الفتح، محمود، ابن قاضى اسماعيل بن حميد، معروف به ابن قادوس، دمياطى، مصرى، از ممتازان ادب پرور، يكتا سخندان هنرور، در ميدان شعر بر همه سرور، در خدمت علويين مصر دبير انشاء بود، و در مسند قضا صدر نشين: ميان دانش و ادب جمع آورد، و در شمار سخنوران اديبى در آمد كه رساله هاى خلافيه و آداب ديوانيه "دفترى"آنان با بهترين گوهر سخن سرمشق ادب آموزان قرار گرفته است. قاضى فاضل افتخار شاگردى او دارد، واو را ذو البلاغتين، يعنى هنرمند شعر و نثر مى خواند. ديوان شعرش در دو جلد تدوين گشته است و در سال 551 در مصر در گذشته.
ابن خلكان در تاريخ خود 54/1 اين شعر او را درباره قاضى رشيد كه سپه چرده بوده ياد كر ده:
يا شبه لقمان بلا حكمه     و خاسرا فى العلم لا راسخا
سلخت اشعار الورى كلها     فصرت تدعى الاسود السالخا
- ايكه در سياهى چو لقمانى اما حكمتت نباشد، در علم و دانش زيانبارى قدمت ثابت نباشد.
- پوست از تن جهانيان بر كندى، از اينرو مار پوست كن نامت نهادند.
ياقوت حموى در معجم الادباء 60/4 گويد: جماعتى از فضلاء خدمت صالح بن رزيك بودند، سوالى در علم لغت مطرح نمود، تنها پاسخ صحيح به وسيله قاضى رشيد بعرض رسيد، سپس گفت: از هيچ سوالى مورد آزمايش قرار نگرفتم جز اينكه مانند آتش فروزان بودم. ابن قادوس كه در آن جا حاضر بود، چنين بپاسخ سرود:
- اگر گوئى از آتش مايه گرفتم و بر همگان بدانش و فهم فائق آمدم.
- گويم راست گفتى: اما از چه خاموش گشتى كه چون ذغال سياه آمدى؟
ابن كثير، در تاريخش اين دو بيت را از او ياد كرده كه درباره مبتلايان به وسوسه شيطان در نيت نماز سروده است:
- سست عزم در نيت، چون عنين نامراد، با آنكه هاى و هويش بسيار است.
- در يك نماز، هفتاد مرتبه تكبير مى راند، گويا بر حمزه سيد الشهدا نماز مى گزارد. و اين دو بيت را مقريزى در خطط298/2 ياد كرده كه ابن قادوس درباره قلعه روضه، كه بنام جزيره معروف است سروده:
- كاخهاى جزيره از دور هويدااست، بوستانها در كنار هم به عشقبازى اندراند.
- گويا كهكشان جوزا سر بهم آورده برجهاى آسمانى را در ميان.
و از سروده هاى مذهبى او كه در مناقب ابن شهر آشوب آمده:
- اين همان بيعت رضوان است با كلمه تقوى استوار شد، نص جلى از آن پرده برداشت.
- از اين رو جدت رسول در حق على سفارش ولايت كرد با آنكه پسر عمش بود، تا همگان بدو گرايند.
- و نيز حسين ولايت را به پسرش على داد، با اينكه از برادرش حسن ارث برد، و نسل هر دو تن از رسول اند.
و درباره حضرت سجاد سروده است:
- توئى پيشوايى دادگستر، جبريل مهار براق براى جدت كشيد.
- از همه سو نسب به سروران مى رسانى: پيشوائى طاهر، پاك نهادى بتول.
- گنجور دانش غامض الهى شمائيد، حلال و حرامش در بيان شماست.
- فرشتگان وحى مى رسانند، شرح و تاويل آن با شماست.
سرورمان، سيد امين، ابن قادوس را در اعيان الشيعه جزء 332/17 عنوان كرده و گويد: در جزء 93/6، اعيان الشيعه نوشتيم كه نام كوچك او را بدست نياورديم و در ج 206/13 ياد كرده و گفتيم: نام او محمود بن اسماعيل بن قادوس دمياطى مصرى است، چون در كتاب " طليعه " علامه سماوى تصريح شده است كه اشعار مذكوره در مناقب ابن شهر آشوب، متعلق به اوست.
از آن در كتاب شذرات الذهب به حوادث سال 639 بر خورديم كه مى نويسد:
" در اين سال نفيس ابن قادوس، قاضى ابو الكرم اسعد بن عبد الغنى عدوى در گذشت " ازاين رو ترجيح داديم كه اشعار ياد شده در مناقب از او باشد و لذا در مستدركات اين جلد ص 468 شرح حال او را ياد كرديم. وجه ترجيح از اينجاست كه ابن شهر آشوب او را به عنوان قاضى نام برده، و آنكه قاضى بوده همان اسعد است نه محمود، چنانكه در شذرات ديديم. محمود، تنها كاتب علويين بوده چنانكه در طليعه ياد شده است، البته قدرى بعيد مى نمايد، زيرا صاحب مناقب در سال 588 در گذشته و اسعد ابن قادوس بسال 639 بعد از 51 سال، وى چون اسعد 96 سال عمر كرده، مانعى نيست كه ابن شهر آشوب اشعار او را ياد كند.
امينى گويد: آنچه استادمان سماوى صاحب طليعه ياد كرده، همان صحيح است، و سرورمان امين از چند نكته غفلت داشته: 1 - ابو الفتح ابن قادوس هم كه شرح حال او مورد بحث است، قاضى بوده، چنانكه معاصرش قاضى رشيد، مقتول بسال 563 در كتابش " جنان الجنان و رياضه الاذهان " نوشته و صاحب تاريخ حلب در ج 133/4، نقل كرده. و نيز مقريزى در حطط 306/2 و دكتر عبد اللطيف حمزه در " الحركه الفكريه فى مصر " ص 271، او را با عنوان قاضى ياد كرده اند.
2- آنكه به نام " ابن قادوس " شهرت دارد، محمود، شاعر مورد بحث ما است، نه اسعد، چه او به عنوان قاضى نفيس بن قادوس، معروف بوده، نه ابن قادوس.
3- قاضى نفيس، به شعر و ادب معروف نيست، در هيچ فرهنگى ياد نشده كه شعر گفته باشد، آنكه در تمام فرهنگاى رجال و شعرا ياد شده، همان ابو الفتح ابن قادوس است. و خدا بحال همگان داناست.

نوشتن دیدگاه