در احاديث فراواني از منبر قائم آل محمد (عجل الله تعالى فرجه الشريف) وجايگاه آن گفت‌وگو شده، که به چند نمونه از آن‌ها اشاره مي‌کنيم:
1. امام صادق (عليه السلام) مي‌فرمايد:
کَأنّي أنظُرُ إلى القائِمِ عَلى مِنبَرِ الکُوفَةِ وَحَولَهُ أصحابُهُ ثَلاثُ مِائَةٍ وَثَلاثَةَ عَشَرَ رَجُلاً عِدةَ أهلِ بَدرٍ، وَهُم أصحابُ الألوِيَةِ، وَهُم حُکّامُ اللهِ في أرضِهِ عَلى خَلقِهِ.(20)
گويي قائم (عليه السلام) را بر فراز منبر کوفه مي‌بينم که 313 تن يارانش _ به تعداد اصحاب بدر _ در اطراف او حلقه زده‌اند؛ آن ها پرچمداران وفرمانروايان خداوند در روي زمين در ميان بندگان خدايند.
2. فرات بن احنف کوفي مي‌گويد:
در محضر امام صادق (عليه السلام) عازم زيارت مولاي متقيان امير مؤ‌منان (عليه السلام) بوديم، هنگامي که به (ثويه)(21) رسيديم، امام (عليه السلام) پياده شدند ودو رکعت نماز به جاي آورد، پرسيدم اين چه نمازي بود؟ فرمود:
هذا مَوضِعُ مِنبَرِ القائِمِ، أحبَبتُ أن أشکُرَ اللهَ في هذَا المَوضِع.(22)
اين جا محلّ منبر حضرت قائم (عليه السلام) است، دوست داشتم که در اين جا نماز شکر به جاي آورم.
3. ابان بن تغلب از اصحاب سرشناس امام باقر وامام صادق (عليه السلام)(23) مي‌گويد: در محضر امام صادق (عليه السلام) بودم، که از ظَهر کوفه گذر کرد، در نقطه‌اي پياده شد ودو رکعت نماز خواند، کمي جلوتر رفته دو رکعت ديگر به جاي آورد، اندکي جلوتر رفته دو رکعت ديگر خواند، آن گاه فرمود: اين جا محل قبر امير مؤ‌منان (عليه السلام) مي‌باشد.
پرسيدم: جانم به فداي شما باد، آن دو مورد ديگر که نماز گزارديد کجا بود؟ فرمود:
مَوضِعُ رَأ‌سِ الحُسَينِ (عليه السلام) وَمَوضِعُ مِنبَرِ القائِمِ (عليه السلام).
يکي محل سرِ مقدس امام حسين (عليه السلام) وديگري محل منبر حضرت قائم (عليه السلام) مي‌باشد.(24)
4. مبارک خباز گويد: هنگامي که امام صادق (عليه السلام) به حيره(25) تشريف فرما شد به من امر فرمودند که بر استر ودراز گوش زين بگذارم، چون زين نهادم سوار شد.من نيز سوار شدم، به محلي رسيديم که سيل آن جا را گود کرده بود، در آن‌جا فرود آمده دو رکعت نماز گزارد، اندکي جلوتر رفته دو رکعت ديگر به جاي آورد، کمي جلوتر رفته دو رکعت ديگر نيز نماز خواند. آن‌گاه سوار شده بازگشت.
عرض کردم: (جانم به فداي شما، اين سه مورد که نماز گزارديد کجا بود؟)فرمود: (اولي محل قبر امير مؤ‌منان (عليه السلام) ، دومي محل سر مقدس امام حسين (عليه السلام) ، سومي محل منبر حضرت قائم (عليه السلام)).(26)
سيد بن طاووس اين حديث را از طريق خواجه نصير طوسي با سند معتبر از مبارک خباز روايت کرده است.(27)
5. سيد بن طاووس عين اين حديث را با سلسله اسناد خود از (ابو الفرج سندي)(28) روايت کرده است، در آن جا نيز تصريح شده که سومي محل منبر حضرت قائم (عليه السلام) است.(29)
در اين احاديث پنجگانه، به (محلّ منبر قائم) (عليه السلام) به عنوان محلّي در ظهر کوفه که امام صادق (عليه السلام) در آن جا فرود آمده ودو رکعت نماز گزارده وفرموده: (اين‌جا محل منبر قائم (عليه السلام) مي‌باشد) تصريح شده است.
علامه مامقاني در شمار آداب زيارت نجف اشرف، از زيارت پيامبران عظيم ‌الشأن مدفون در نجف: حضرت آدم، حضرت نوح، حضرت هود وحضرت صالح سخن گفته، سپس مي‌فرمايد:
شايسته است در نجف اشرف زيارت سرِ مقدس امام حسين ومحل منبر حضرت قائم (عليه السلام).(30)
در مورد سرِ مقدس توضيحاتي داده، در پايان مي‌فرمايد:
مستحب است زيارت امام حسين (عليه السلام) در مسجد حنانه؛ زيرا بر اساس روايتي ساعت‌ها سرِ مقدس امام حسين (عليه السلام) در آن جا بر زمين نهاده شده بود.(31)
امّا در باره جايگاه منبر حضرت قائم (عليه السلام) مي‌فرمايد:
تاکنون محل منبر حضرت قائم (عليه السلام) (عجل الله تعالى فرجه الشريف) به صورت مشخص معلوم نيست.
ولي به عنوان يک احتمال مي‌فرمايد:
من احتمال مي‌دهم _ بدون دليل استوار _ که محلّ منبر قائم (عجل الله تعالى فرجه الشريف) همان مقام مشهور به مقام حضرت مهدي (عليه السلام) در وادي السلام باشد.(32)
علامه سيد جعفر آل بحر العلوم، اين احتمال را به صورت قطعي وبه طور ارسال مسلّم نقل کرده مي‌فرمايد:
محل منبر قائم (عليه السلام) محلّي است در خارج نجف، که گنبدي با کاشي سبز دارد وبه عنوان: مقام مهدي (عليه السلام) شناخته مي‌شود، که پدر بزرگم سيد بحر العلوم آن را تعمير کرد، سپس در سال 1310 هـ . ق سيد محمد خان پادشاه سند آن را تعمير ومرمّت نمود وکراماتي به آن جا نسبت داده مي‌شود.(33)
سيد بحر العلوم در فصل ديگري پس از بر شمردن روايات وادي السلام مي‌نويسد:
(محل منبر حضرت قائم (عليه السلام) در وادي السلام است که از آن جا به عنوان مقام حضرت مهدي (عليه السلام) ياد مي‌شود، پس از آن قبر هود وصالح است، چنان که در روايات به صراحت آمده است وآن ها زيارتگاه هاي مشهوري است که همگان به زيارت آن ها مي‌روند).(34)
نگارنده گويد:
احتمال انطباق محل منبر حضرت قائم (عجل الله تعالى فرجه الشريف) با مقام حضرت مهدي (عليه السلام) در وادي السلام، احتمال بسيار معقولي است ويکي از شواهد اين احتمال وجود (مقام امام صادق عليه السلام) در کنار اين مقام است‌.
توضيح اين که: شهرت اين مکان مقدّس به عنوان (مقام امام صادق (عليه السلام)) طبعاً به دليل نزول امام صادق (عليه السلام) در اين مکان وبه جاي آوردن دو رکعت نماز در اين مکان مي‌باشد، چنان‌که در احاديث منقول از ابان بن تغلب، ابو الفرج سندي، فرات بن احنف ومبارک خبّاز به آن تصريح شده است.
در همهِ احاديث ياد شده، امام صادق (عليه السلام) آن جا را به عنوان (محل منبر قائم (عجل الله تعالى فرجه الشريف)) معرفي فرموده است.
روي اين بيان احتمال انطباق مقام حضرت با محل محراب آن حضرت کاملاً احتمال به جايي مي‌باشد.
تا جايي که ما اطلاع داريم، نخستين کسي که اين احتمال را ابراز کرده، علامهِ بزرگوار، آيه الله حاج شيخ عبد الله مامقاني، متوفاي 1351 هـ . ق (صاحب تنقيح المقال) در کتاب ارزشمند (مرآه الکمال) مي‌باشد.(35) سپس علامه آل بحر العلوم مرحوم سيد جعفر آن را به صورت ارسال مسلّم بيان کرده است.(36)
علامهِ مامقاني مرآه الکمال را به سال 1335 هـ . ق تأ‌ليف کرده است،(37) اين کتاب در سال 1342 هـ به چاپ رسيده است.(38)
مرحوم بحر العلوم نيز کتاب (تحفه العالم) را به سال 1342 هـ . ق به رشتهِ تحرير در آورده(39) وبه سال 1355 هـ . ق به چاپ رسانيده است.(40)
با توجه به زمان تحرير مرآت وتحفه احتمال مي‌رود که مرحوم بحر العلوم از آيت‌ الله مامقاني استفاده کرده باشد وشايد براي هر دو بزرگوار تداعي شده باشد.

 - پاورقی -

(20) بحار الانوار، ج 52، ص 326؛ تاريخ الکوفه ، ص 100.
(21) ياقوت مي‌نويسد: ثَوِيه نام محلي در نزديکي کوفه مي‌باشد (معجم البلدان، ج 2، ص 87؛ تاريخ الکوفه، ص 162).
(22) دلائل الامامه، ص 459؛ حليه الا‌برار، ج 5، ص 343.
(23) در جلالت قدر او همين بس که امام باقر (عليه السلام) به او فرمود: در مسجد مدينه بنشين وبراي مردمان فتوا بده، من دوست دارم که همانند تو را در ميان شيعيانم ببينم (معجم الادباء، ج 1، ص 108) وچون خبر ارتحالش به امام صادق (عليه السلام) رسيد، فرمود: به خدا سوگند، مرگ ابان دلم را به درد آورد (تنقيح ‌المقال، ج 3، ص 89).
(24) کامل الزيارات، ص 34؛ بحار الانوار، ج 100، ص 241.
(25) حيره نام شهري بود در سه ميلي کوفه در سرزمين نجف (معجم ‌البلدان، ج 2، ص 328).
(26) تهذيب الا‌حکام، ج 6، ص 35؛ وسائل الشيعه، ج 14، ص 399.
(27) فرحه الغري، ص 56؛ ترجمهِ فرحه الغري، ص 80.
(28) شيخ طوسي در شمار اصحاب امام صادق (عليه السلام) از او به عنوان: (عيسى ابو الفرج السندي) نام برده (رجال شيخ طوسي، ص 259) ونام او در سلسلهِ روات کليني در کافي آمده، از جمله: ج 4، ص 409، 428 و520.
(29) فرحه الغري، ص 56؛ ترجمهِ فرحه الغري، ص 79؛ بحار الانوار، ج 100، ص 246؛ مستدرک الوسائل، ج 10، ص 225.
(30) مرآه الکمال، ج 3، ص 159.
(31) همان، ص 161.
(32) مرآه الکمال، ج 3، ص 160 _ 161.
(33) تحفه العالم، ج 1، ص 319.
(34) همان، ص 256.
(35) مرآه الکمال، ج 3، ص 161.
(36) تحفه العالم، ج 1، ص 256 و319.
(37) مخزن المعاني، ص 181.
(38) الذريعه ، ج 20، ص 283.
(39) تحفه العالم، ج 2، ص 252.
(40) الذريعه ، ج 3، ص 451.

نوشتن دیدگاه