اين نكته را بايد توجه داشت كه از يك نظر، همه رزق‌ها رزق خدا است، اما آنچه تشريفاً منسوب به او است از ارزشى والا برخوردار است؛ مثل اين كه كعبه را «بيتى » (23) معرفى مى‌كند، در حالى كه همه بيوت متعلَّق به او است. چنين اضافه‌اى را «اضافه تشريفى» مى‌گويند؛ يعنى، به دليل شرافتى كه برخى چيزها دارند، خداوند آنها را به خودش منتسب مى‌كند. نمونه ديگر اين مطلب در عبارت «نَفَخْتُ فِيهِ مِنْ رُوحِي»(24) است. هر جنبنده‌اى كه روحى دارد روحش از آنِ خدا است، اما خداوند فقط روح انسان را روح خودش ناميده است.
بنابراين اولا، نعمت‌هاى دنيوى، همه وسيله آزمايش انسان است. ثانياً، هيچ كدام از آنها را نمى‌توان رزق الهى دانست؛ رزق خدايى، كه مورد نظر خداى متعال است، آن است كه در آخرت نصيب بندگان خاصش مى‌كند: تُرِيدُونَ عَرَضَ الدُّنْيا وَ اللّهُ يُرِيدُ الْآخِرَةَ؛(25) شما متاع دنيا را مى‌خواهيد و خدا آخرت را مى‌خواهد.
با همين مضمون (تحت تأثير قرار نگرفتن از برخوردارى دنيايى ديگران) دو آيه ديگر هم در قرآن داريم: خداوند مى‌فرمايد: وَ لا تُعْجِبْكَ أَمْوالُهُمْ وَ أَوْلادُهُمْ إِنَّما يُرِيدُ اللّهُ أَنْ يُعَذِّبَهُمْ بِها فِي الدُّنْيا وَ تَزْهَقَ أَنْفُسُهُمْ وَ هُمْ كافِرُونَ ؛(26) مبادا از (كثرت) اموال و اولاد آنها به شگفت آيى؛ خدا مى‌خواهد آنها را در زندگى دنيا بدان‌ها عذاب كند و در حالى كه كافرند جان آنان را بستاند. آيه ديگر هم آيه 85 سوره توبه است كه با يكى دو كلمه اختلاف، دقيقاً شبيه همين آيه است. اين آيات درباره منافقان نازل شده است.
خداوند در اين آيات كلمه «اعجاب» را به كار برده است. «اعجاب» مفهومى عميق تر از اين دارد كه انسان فقط از چيزى خوشش بيايد. هرگاه چيزى انسان را تحت تأثير قرار دهد و او را منفعل كند، مى‌گوييم او را به اعجاب واداشته است. خداوند به پيامبرش (صلى الله عليه وآله) مى‌فرمايد: كثرت اموال و اولاد آنها تو را دچار دل مشغولى نكند. آنها طعم زندگى و شيرينى آن را نخواهند چشيد. اولين دردسر و زحمت افراد مال دوست در جمع كردن مال است، سپس در نگه دارى آن. به همين دليل، شيرينى زندگى را درك نمى‌كنند. هنگام مردن هم وقتى مى‌بينند تمام آنچه را جمع كرده و با زحمت از آن محافظت نموده بودند از دست مى‌دهند، هرچه بيش تر نگران و افسرده مى‌شوند! اموالى را كه با يك عمر زحمت، ظلم و ستم، حق كشى و تجاوز به حقوق ديگران فراهم كرده بودند، همه را يك جا از دست مى‌دهند. آن گاه در حالى از دنيا مى‌روند كه كافرند. در مقام تعبير از مردن چنين كسانى، خداوند نمى‌فرمايد: يموتون، بلكه مى‌فرمايد: «تَزْهَقَ أَنْفُسُهُمْ» يعنى جانشان درمى‌آيد و بدترين ناراحتى‌ها را متحمل مى‌شوند.اين همان نتيجه سوء آزمايش است كه در هنگام مرگ ظاهر مى‌شود. خداوند اين تعابير را به كار مى‌برد تا انسان را از دل بستن و خيره شدن به زر و زيور دنيا بر حذر دارد.
اين كه چرا خداوند كشش و تمايل به سمت اين گونه ظواهر دنيا را دردل انسان قرار داده بحث ديگرى است، اما در هر حال روشن است كه اين گونه آيات و روايات درصدد تحذير مردم از چشم دوختن به مظاهر مادى زندگى است.

- پاورقی -

 (23) - بقره (2)، 135.
(24) - حجر (15)، 29.
(25) - انفال (8)، 67.
(26) - توبه (9)، 55.

نوشتن دیدگاه