مالك بن انس (17997 ه .ق) يكى از پيشوايان چهارگانه‏ى اهل‏سنت و جماعت و رئيس فرقه‏ ى مالكى است كه مدتى افتخار شاگردى ‏امام صادق(ع) نصيب وى شد. (4) او در باره‏ ى عظمت و شخصيت علمى ‏و اخلاقى امام صادق(ع) چنين مى ‏گويد:
«ولقد كنت آتى جعفربن محمد و كان كثيرالمزاح و التبسم، فاذاذكر عنده النبى(ص) اخضر و اصفر، و لقد اختلفت اليه زمانا وماكنت اراه الا على ثلاث خصال: اما مصليا و اما صائما وامايقراء القرآن. و ما راءيته قط يحدث عن رسول الله(ص) الا على‏الطهاره و لا يتكلم فى مالا يعنيه و كان من العلماءالزهاد الذين‏يخشون الله و ماراءيته قط الا يخرج الوساده من تحته و يجعلهاتحتى.» (5)
«مدتى به حضور جعفربن محمد مى‏ رسيدم. آن حضرت اهل مزاح بود.
همواره تبسم ملايمى برلب‏ هايش نمايان بود. هنگامى كه در محضر آن‏ حضرت نام مبارك رسول گرامى اسلام(ص) به ميان مى ‏آمد، رنگ‏رخساره‏ هاى جعفربن محمد به سبزى و سپس به زردى مى ‏گراييد. در طول‏ مدتى كه به خانه‏ ى آن حضرت آمد و شد داشتم، او را نديدم جز اين‏كه در يكى از اين سه خصلت و سه حالت‏به سر مى ‏برد، يا او را درحال نماز خواندن مى‏ ديدم و يا در حالت روزه ‏دارى و يا در حالت‏ قرائت قرآن.
من نديدم كه جعفربن محمد بدون وضو و طهارت از رسول خدا(ص)حديثى نقل كند. من نديدم كه آن حضرت سخنى بى ‏فايده و گزاف‏ بگويد. او از عالمان زاهدى بود كه از خدا خوف داشت. ترس از خدا سراسر وجودش را فراگرفته بود.
هرگز نشد كه به محضرش شرفياب شوم، جز اين كه زيراندازى كه‏ زير پاى آن حضرت گسترده شده بود، آن را از زير پايش برمى داشت وزير پاى من مى‏ گستراند.»
مالك بن انس درباره‏ ى زهد و عبادت و عرفان امام صادق(ع) بيان‏ داشت:
به همراه امام صادق(ع) به قصد مكه و براى انجام مناسك حج ازمدينه خارج شديم. به مسجد شجره كه ميقات مردم مدينه است،رسيديم. لباس احرام پوشيديم، در هنگام پوشيدن لباس احرام تلبيه‏گويى يعنى گفتن: «لبيك اللهم لبيك‏» لازم است. ديگران طبق‏ معمول اين ذكر را بر زبان جارى مى ‏كردند.»
مالك مى‏گويد: من متوجه امام صادق(ع) شدم، ديدم حال حضرت منقلب‏ است. امام صادق(ع) مى‏ خواهد لبيك بگويد ولى رنگ رخساره ‏اش متغير مى‏ شود. هيجانى به امام دست مى ‏دهد و صدا در گلويش مى ‏شكند، وچنان كنترل اعصاب خويش را از دست مى ‏دهد كه مى‏ خواهد بى ‏اختيار ازمركب به زمين بيفتد. مالك مى ‏گويد: من جلو آمدم و گفتم: اى ‏فرزند پيامبر! چاره ‏اى نيست اين ذكر را بايد گفت. هر طورى كه‏ شده بايد اين ذكر را بر زبان جارى ساخت. حضرت فرمود:
«يابن ابى ‏عامر! كيف اجسر ان اقول لبيك اللهم لبيك و اخشى ان‏يقول عزوجل لا لبيك و لا سعديك.»
اى پسر ابى ‏عامر! چگونه جسارت بورزم و به خود جرات و اجازه ‏بدهم كه لبيك بگويم؟ «لبيك‏» گفتن به معناى اين است كه‏ خداوندا، تو مرا به آن چه مى ‏خوانى با سرعت تمام اجابت مى ‏كنم و همواره آماده ‏ى انجام آن هستم. با چه اطمينانى با خداى خود اين‏طور گستاخى كنم و خود را بنده ‏ى آماده به خدمت معرفى كنم؟! اگردر جوابم گفته شود: «لالبيك و لاسعديك‏» آن وقت چه كنم؟ (6)
همو در سخنى ديگر درباره فضيلت و عظمت امام صادق(ع) مى‏گويد:
«ما راءت عين و لا سمعت اذن و لا خطر على قلب بشر افضل من‏جعفربن محمد» (7)
هيچ چشمى نديده است و هيچ گوشى نشنيده است و به قلب هيچ بشرى‏ خطور نكرده است، مردى كه با فضيلت‏ تر از جعفربن محمد باشد.
درباره‏ى مالك بن انس نوشته ‏اند:
«و كان مالك بن انس يستمع من جعفربن محمد و كثيرا مايذكر من‏سماعه عنه و ربما قال حدثنى الثقه يعنيه.»
مالك بن انس از جعفربن محمد سماع حديث مى‏نمود و بسيار آن چه راكه از او سماع مى ‏كرد، بيان مى ‏نمود و چه بسا مى ‏گفت: اين حديث رامرد ثقه به من حديث كرده است كه مرادش جعفربن محمد بود. (8)
حسين بن يزيد نوفلى مى‏گويد:
«سمعت مالك بن انس الفقيه يقول والله ما راءت عينى افضل من‏جعفربن محمد(ع) زهدا و فضلا و عباده و ورعا. و كنت اقصده‏فيكرمنى و يقبل على فقلت له يوما ياابن رسول الله ما ثواب من‏صام يوما من رجب ايمانا و احتسابا فقال (و كان والله اذا قال‏صدق) حدثنى ابيه عن جده قال قال رسول الله(ص) من صام يوما من‏رجب ايمانا و احتسابا غفرله فقلت له يا ابن رسول الله فى ثواب‏من صام يوما من شعبان فقال حدثنى ابى‏عن ابيه عن جده قال قال‏رسول الله(ص) من صام يوما من شعبان ايمانا و احتساباغفرله.» (9)
از مالك بن‏انس فقيه شنيدم كه گفت: به خدا سوگند! چشمان من نديد فردى را كه از جهت زهد، علم، فضيلت، عبادت و ورع برتر ازجعفربن محمد باشد. من به نزد او مى‏ رفتم. او با روى باز مرامى‏پذيرفت و گرامى مى ‏داشت. روزى از او پرسيدم: اى پسر پيامبر!ثواب روزه‏ى ماه رجب چه ميزان است؟ او در پاسخ روايتى از پيامبرنقل كرد. به خدا سوگند هرگاه چيزى از كسى نقل كند درست و راست‏نقل مى‏كند. او در پاسخ گفت: پدرم از پدرش و ازجدش و از پيامبرنقل كرده است كه ثواب روزه‏ى ماه رجب اين است كه گناهانش بخشيده‏ مى‏ شود. سپس اين پرسش را در باره‏ى روزه‏ى ماه شعبان هم بيان كردم‏ و حضرت همان پاسخ را داد.

- پاورقی -

4- سيراعلام النبلاء، ج‏6، ص‏256.
5- ابن تيميه، التوسل و الوسيله، ص 52; جعفريان، حيات فكرى وسياسى امامان شيعه، ص‏327.
6- شيخ صدوق، امالى، ص‏143، ح‏3.
7- شهيد مطهرى، سيرى در سيره‏ى ائمه اطهار(ع)، ص‏149.
8- شرح الاخبار فى فضايل الائمه الاطهار، ج‏3، ص‏299، ح‏1203.
9- امالى صدوق، ص 435 و436، ح 2.

نوشتن دیدگاه