قرآن كريم به مثابه معتبرترين و قطعى ترين سند اديان الهى ، شيوه جدال را، اگر به صورت بهترين وجه باشد، تاءييد كرده و دعوت مبلغان را بر آن استوار ساخته است :
ادع إ لى سبيل ربّك بالحكمة و الموعظة الحسنة و جادلهم بالّتى هى اءحسن (48)
اى رسول به حكمت و برهان و موعظه نيكو به راه خدا دعوت كن و با بهترين روش با اهل جدل مناظره نما.
از آنجا كه مناظره گاهى به جدل و ستيزه نامطلوب كشيده مى شود و به جاى دستيابى به حقيقت ، به خصومت منتهى مى گردد، قيد ((اَحسن )) را افزوده تا عالى ترين شيوه را به پيروانش بياموزد. قرآن در مقام مجادله ناروا مى فرمايد:
قل هاتوا برهانكم إ ن كنتم صادقين (49)
بگو بر ادعاى خود برهان و دليلى بياوريد اگر راست مى گوييد.
قرآن كريم روح حقّطلبى و پيروى از بهترين سخن را به پيروانش خاطرنشان كرده و مى فرمايد:
... فبشّر عباد# الّذين يستمعون القول فيتّبعون اءحسنه (50)
بندگان را بشارت ده# آن بندگان كه چون سخنى را بشنوند، از نيكوترين آن پيروى مى كنند.
اسلام اجازه نمى دهد كسى در مباحث علمى و اعتقادى از جهل و گمان و تعبد كوركورانه استفاده كند:
و لا تقف ما ليس لك به علم إ نّ السّمع و البصر و الفؤ اد كلّ اولئك كان عنه مسؤ لا(51)
و هرگز بر آنچه علم ندارى دنبال نكن چرا كه چشم و گوش و دل همه مسئول هستند.
از سوى ديگر با آيه ((لا إ كراه فى الدّين قد تبيّن الرّشد من الغىّ(52)؛ هيچ اكراه و اجبارى در دين نيست . راه هدايت از گمراهى روشن و آشكار گرديد)) آزادى عقيده را اعلام كرده و همزمان از پويندگان معرفت مى خواهد تعصبات ناروا، ترس ، طمع و مصلحت انديشى هاى شخصى را كنار بگذارند و با تجهيزات كامل ، رسالت هدايت مردم جهان را به عهده بگيرند و آنان را به خير و سعادت دعوت نمايند و اگر حكمت و برهان مؤ ثر واقع نشد، از طريق مجادله اَحسن آنها را هدايت و اقناع نمايند.
اين نوع مناظره ، نه تنها با آزادى عقيده تعارض و تضادّى ندارد بلكه مظهر وجود آزادى است . چون انسان ذاتا حقيقت طلب و جستجوگر مى باشد و همواره مايل است حقّ را بشناسد و در مقابل آن تسليم شود. از اين رو، بهترين راه عرضه نظرات از طريق مواجهه و نقادى آن هاست .
در مناظرات اسلامى هدف واقعى ، برطرف ساختن موانع و كشف حقيقت مى باشد و تنها ابزارهاى وصول به حقّ و كشف حقايق ، عقل ، منطق ، دليل و برهان است و معيار صحت و سقم استدلال نيز مطابقت آن با واقع مى باشد.

- پاورقی -

 48- نحل / 125.
49- بقره / 111؛ نمل / 64.
50- زمر / 17 و 18.
51- اسراء / 36.
52- بقره / 256.

نوشتن دیدگاه