بسم الله الرحمن الرحيم
شريعت اسلامى اهتمام ويژه اى براى بهداشت و حفظ الصحه قائل شده است تا جايى كه پيامبر بزرگوار اسلام فرموده است :
لا خير فى الحياه الا مع الصحه خيرى در زندگى نيست مگر با صحت .
و فرموده است :
ان فى صحه البدن فرح الملائكه و مرضاه الرب و تثبيت السنه .
همانا در صحت بدن شادمانى فرشتگان و خوشنودى پروردگار و استوارى سنت است .
پيامبر اسلام در سخنان بسيارى ، مسلمانان را به مراعات بهداشت در بدن و در تمام شئون زندگى تشويق كرده است ولى در آن عصر، اسرار اين سخنان معلوم نبود و تنها به عنوان سخنى كه خالى از حكمت نيست مورد پذيرش ‍ قرار مى رفت و اى بسا توجيهات دور و حتى ناروايى از آن مى كردند، چون از حقيقت اين سخنان آگاهى نداشتند و وسايلى كه اكنون در اثر اكتشافات علمى در اختيار طب جديد قرار گرفته ، شناخته شده نبود.
پيامبر خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) يكى از سخنان پاك خود را به پزشكى كه مقوقس حاكم مصر با هدايايى فرستاده بود، فرمود. مدتى بود كه كسى به آن پزشك مراجعه نكرده بود او راز اين مطلب را از پيامبر پرسيد، آن حضرت فرمود: ما گروهى هستيم كه تا گرسنه نشديم نمى خوريم و چون خورديم ، سير نشده از غذا دست برمى داريم . اين سخن ، دانشمند انگليسى ((مستر داز)) را به شگفتى واداشت تا جايى كه گفت : اين سخن كه ما قومى هستيم كه تا گرسنه نشديم نمى خوريم و چون خورديم سير نشده از غذا دست بر مى داريم ، اساس و پايه اى است كه علم بهداشت بر آن بنيان گذارده شده و پزشكان امروز با تمام مهارتى كه دارند نمى توانند سخن گرانبهاتر از اين سخن بگويند.
اين چنين بود كه تمام سخنان و احكام او اساس بهداشت بود و او بيماريهاى روحى و عصبى و عضوى را با راههاى مختلف درمان مى كرد كه از جمله آنها اقدامات پيشگيرانه بود مانند دستور روزه دارى و پرهيز از همبستر شدن با زنان در حال حيض و تحريم خوردن ميته و خون و گوشت خوك و شراب و مانند آنها كه با بيانى متناسب با فهم مردم مطرح مى كرد و مثلا مى بينيم آن حضرت با سخنان بسيارى به بهداشت تغذيه مى پردازد و خواص اقسام گوناگونى از ميوه ها و سبزيها و حبوبات و گوشتها و غير آنها را بيان مى كند حتى از ذكر فوائد انواع عطرها و نوشيدنيها و يا ضررهايى كه از استعمال نادرست آنها به وجود مى آيد، فروگذار نمى كند و آثارى را كه بر استفاده درست از اين اشيا مترتب مى شود، خاطر نشان مى سازد آثارى كه باعث سلامت و رشد جسم در انجام وظائف حياتى و روحى مى گردد.
حتى ممكن است بگوييم كه پيامبر اسلام قوانين مربوط به قرنطينه را كه در پيشگيرى از بيماريها به كار گرفته مى شود، با يك سخن بيان كرده است و طبيبان ، آن مطلب را از اين سخن پيامبر استفاده كرده اند كه فرمود:
((هرگاه شنيديد كه در سرزمينى طاعون آمده است به آن سرزمين داخل نشويد و هرگاه در جايى بوديد كه در آنجا طاعون آمد از آنجا بيرون نرويد)).
پزشكان اسلامى اين حديث را بعنوان يك فتح جديد تلقى كرده اند و درباره آن انديشيده اند و قوانين مربوط به قرنطينه را از آن استفاده كرده اند كه باعث پيشگيرى از بيماريهاى واگيردار مى شود.
به اين سخنان پيامبر توجه فرماييد كه فرمود: ((معده محل هر بيمارى و پرهيز، سرآمد هر دارويى است )). و فرمود: ((معده حوض بدن و رگها بر آن وارد است ، پس اگر معده سالم باشد رگها نيز سالم است و اگر مريض ‍ باشد رگها نيز بيمار خواهند بود)) و فرمود: ((فرزند آدم هيچ ظرفى را پر نكرد كه بدتر از شكم او باشد. فرزند آدم گمان مى كند كه خوردن زياد، صلب او را محكمتر مى كند: اگر به ناچار بايد خورد، بهتر است كه يك سوم آن براى غذا و يك سوم ديگر ديگر براى آب و يك سوم ديگر براى تنفس ‍ باشد(6))) و فرمود: ((از پرخورى دورى كنيد كه آن بدن را به فساد مى كشاند و باعث بيمارى مى شود و باعث مى شود كه عبادت از روى كسالت باشد)).
در اين سخنان پاك بهداشتى ، بر زيان آورى پرخورى تاءكيد شده است و اينكه پرخورى اساس بيمارى است و اين سخنان از اين آيه شريفه استفاده شده كه مى فرمايد: كلوا و اشربوا و لا تسرفوا(7) يعنى بخوريد و بياشاميد و اسراف نكنيد. در بررسيهاى طبى مربوط به درمان و پيشگيرى روشن شده است كه بزرگترين قاعده در حفظ بهداشت ، عمل كردن به اين آيه شريفه است .
همچنين از نظر بهداشتى ثابت شده است كه پرخورى و سيرى و حرص بر طعام معده را نابود مى كند و كبد را از بين مى برد و قلب را فانى مى كند و باعث تصلب شرائين و آنژين صدرى و بالا رفتن فشار خون و پيدايش قند در ادرار و بيماري هاى مهلك ديگر مى شود و اگر انسان به آن گرفتار شود راه علاج ندارد مگر اينكه خود را از شهوت خوردن باز دارد و در خوردن و آشاميدن اسراف نكند.
مسلمانان معتقدند كه آنچه از پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم ) درباره طب روايت شده بهترين علاج بيماريهاست چون آن حضرت اين سخنان را از كسى استفاده كرده كه بيمارى و دوا را پديد آورده و مرض و شفا را مقدر كرده است و آن حضرت مانند طبيبان ديگر نيست زيرا كه آنان سير بيماريها و مدت آن و سبب و درمان آن را با آشنايى با بعضى از سنتهاى طبيعى مى شناسند، پس اگر حدسشان درست بود كه چه بهتر و اگر خطا كردند، به سبب نقصان علم آنهاست ولى در وجود پيامبر خدا (صلى الله عليه وآله ) اين احتمال داده نمى شود چون او علم خود را از آفريننده انسان ياد گرفته است .
او از وجود انسان از وقتى كه نطفه بوده تا هنگامى كه اجلش فرا رسد آگاه است . قرآن كريم به بسيارى از مسايل طبى مانند جنين شناسى و تشريح و بهداشت غذا و طب پيشگيرى و غير آن اشاره كرده و مقام گنجايش ذكر آنها را ندارد و مسلم است كه قرآن را كسى بهتر مى داند كه به او خطاب شده است .
براى همين است كه پيشوايان علم و حافظان حديث به گردآورى مطالبى كه از پيامبر در اين باره نقل شده همت گماشته اند و آنها را در كتابهاى خود آورده اند. بعضى از آنها فصل هايى را به آن اختصاص داده اند و بعضى ديگر بابهاى مستقلى را آورده اند مانند نويسندگان ((صحاح ست )) از برادران اهل سنت و ((اصول اربعماءه )) از محدثان ما و ديگران كه بسيارند.
رساله ذهبيه كه حضرت امام رضا (عليه السلام ) براى ماءمون عباسى نوشته مشتمل بر طب نبوى نبوى است و به همين جهت ممكن است كه بگوييم امام رضا (عليه السلام ) نخستين كسى است كه طب نبوى را جمع آورى كرده و آن را به صورت كتابى در آورده است . پس از آن حضرت كسان ديگرى هم كتابهايى را تحت عنوان ((طب نبوى )) فراهم كرده اند كه تعداد آنها بسيار است و از جمله آنها افراد زيرا را مى توان نام برد:
1 - ابوبكر احمد بن ابى اسحاق بن ابراهيم بن اسباط دينورى معروف به ابن سنى متوفى سال 363 يا 364 كه كتابى تحت عنوان ((الطب النبوى )) دارد.
2 - ابو نعيم اصفهانى متوفى سال 432 كه كتابى تحت عنوان ((الطب النبوى )) دارد.
3 - ابن ابى عاصم كه كتابى تحت عنوان ((الطب و الامراض )) دارد.
4 - ابوالحسن على بن عبدالكريم حموى علاء الدين كمالى متوفى سال 720 كتابى به نام ((الاحكام النبويه فى الصناعه الطبيه )) نوشته كه در سال 1374 ه‍ با تحقيق عبد السلام هاشم در چاپخانه مصطفى حلبى چاپ شد.
5 - حافظ شمس الدين ذهبى متوفى 748 كه كتاب ((الطب النبوى )) را نوشته و بارها چاپ شده است و شايد نخستين بار در قاهره به طريقه چاپ سنگى و بدون تاريخ چاپ شد و در حاشيه آن كتاب ((تسهيل المنافع )) در طب و حكمت از ابراهيم بن ابى بكر ازرقى چاپ شده است و شايد آخرين چاپ آن در سال 1380 صورت گرفته كه با مراجعه و تعليقات يكى از بزرگان طب جديد چاپ شده است همچنين ترجمه اين كتاب ذهبى به زبان فرانسه در سال 186 در الجزاير چاپ شود.
6 - حافظ شمس الدين ابن قيم الجوزيه متوفى 751 كتابى به نام ((الطب النبوى )) دارد و آن فصلهاى مستقلى از كتاب ((زاد المعاد فى هدى خير العباد)) است و شايد كتاب ابن قيم جامع ترين كتاب در اين زمينه است او از آنچه پيشينيان به خصوص حموى و ذهبى نوشته استفاده كرده است ، همانگونه كه در مقدمه كتاب چاپ قاهره آمده است . اين كتاب نخستين بار در سال 1346 در حلب و سپس در سال 1377 در مصر به صورت تحقيق شده چاپ گرديده است .
7 - جلال الدين سيوطى متوفى سال 911 كتاب طب النبى او چنين شروع مى شود: ((سپاس خداى را كه به هر نفسى خلقت آن را داد)) اين كتاب سه بخش دارد: اول قواعد طب ، دوم دواها و غذاها، سوم درمان بيماريها.
8 - ابوالوزير بن احمد ابهرى كتابى به نام ((طب النبى )) دارد كه رواياتى را كه از پيامبر درباره داروها و خوردنيها و آشاميدنيها و آداب خوردن و آشاميدن نقل شده ، جمع آورى كرده است . از اين كتاب نسخه اى در كتابخانه صدر در كاظمين و نسخه ديگرى در كتابخانه آستان قدس ‍ رضوى در مشهد وجود دارد كه تاريخ كتابت آن ، سال 1070 مى باشد و علامه مجلسى از اين كتاب نقل مى كند.
9 - عبدالملك بن حبيب اندلسى مالكى متوفى 238 او نيز كتابى درباره طب نبوى فراهم كرده است .
10 - حبيب نيشابورى .
11 - ابوالعباس جعفر بن محمد مستغفرى متوفى 432 مؤ لف همين كتابى كه به خوانندگان تقديم مى شود. (كتاب حاضر).

- پاورقی -

6- پر شدن معده به ريه فشار مى آورد و تنفس را دچار مشكل مى كند.
7- سوره اعراف آيه 31.
5- جرجى زيدان ، ج 3، ص 206.

نوشتن دیدگاه