ارزنده ترين نعمتى كه خداوند به انسان مرحمت فرمود، نعمت عقل است .(1) اين نعمت ، اساس شخصيت و منشاء اصلى افتخارات آدمى شمرده مى شود. به وسيله اين گوهر گرانبهاست كه آدمى راه را از بيراهه و صلاح را از فساد تشخيص مى دهد و در پرتو فروغ و روشنايى آن خود را از تاريكيها و پرتگاههاى زندگى نجات مى دهد. كسانى كه از اين سرمايه برخوردارند، حق هر نعمتى را به طور شايسته ادا مى سازد و مى دانند كه نقش و موقعيت آنها در صحنه حيات چيست اما بيچارگانى كه از اين سرمايه محرومند، اصولا حيات و زندگى انسانى ندارند زيرا دست به گريبان جهلند و از اين حقيقت غافل مانده و پشت پرده غرور و نخوت فقط خود را مى بينند و بس .
اين گروه را جز با مردگان نمى توان سنجيد.
عن الحسن بن الجهم : قال : سمعت الرضا (عليه السلام ): صديق كل امرى ء عقله و عدوه جهله .(2)
حسن بن جهم مى گويد: از امام رضا (عليه السلام ) شنيدم كه فرمود:
((دوست هر انسان عقل اوست و دشمن جهل و نادانى او)).
((صديق )) به معناى دوستى است كه هرگز در روابط خود خيانت نمى كند. از ديدگاه امام رضا (عليه السلام ) عقل سليم دوستى است كه در راهنمايى انسانها صادقانه عمل مى نمايد و آن چراغى فراراه آدمى به سوى خير و سعادت است .
((جهل )) در لغت متداول (در عرف مردم ) به معناى نادانى است و در كار مقابل علم و دانش ، قرارداد ولى اين كلمه در روايات به معناى ((عدم شعور)) و ((عدم تعقل )) به كار رفته و در مقابل ((عقل )) آمده است .
عاقل كسى است كه هر چيزى را به جاى خودش قرار دهد، به عكس جاهل كه هر چيزى را در غير جاى خود وضع مى كند.(3)

_________________________________________________________

1- مسئله عقل ، از ديدگاه انديشمندان يكى از مهمترين مسائل فلسفى و روانى شناخته شده است و درباره آن نظريات مختلفى ايراد داشته اند. از آن جمله كه ((آيا عقل امرى مجرد و غير مادى است )) يا ((چيزى جز ماده نيست )).
بسيارى از فلاسفه و حكما در گذشته به تجرد نفس و غيرمادى بودن آن عقيده داشتند. مرحوم حكيم صدرالدين شيرازى در كتاب ((اسفار)) باب 4، ص 6 يازده دليل بر اثبات آن بيان نموده و در پايان بحث دلايل تجرد نفس اظهار داشته است :
((اين يازده دليل براهينى است اطمينان بخش كه نفس آدمى مجرد از ماده و آثار ماده است .))
2- كافى ، جلد 1، ص 11.
3- قيل لعلى (عليه السلام ) صف لنا العاقل ، فقال (عليه السلام ): هو الذى يضع الشى ء مواضعه . فقيل له ؛ فصف لنا الجاهل ، فقال (عليه السلام ) قد فعلت .
به امام على (عليه السلام ) گفته شد: عاقل را براى ما توصيف كن ؟ فرمود: عاقل كسى است كه هر چيزى را در جاى خود قرار دهد، عرض ‍ شد: جاهل را توصيف فرما؟ فرمود: توصيف كردم ، (جاهل اشياء را در جاى خود نمى گذارد.) (جلوه هاى حكمت ، ص 141)

نوشتن دیدگاه