برای آشنایان با فضاهای اعتقادی پوشیده نیست كه سرآزیر شدن بی قاعده و جنجالی نزاع های اعتقادی به صحنه‌های اجتماعی و سیاسی، چه تاثیرات منفی و زیان باری به دنبال دارد. مباحثی كه باید میان عالمان دین و با روش های فنی و علمی و به دور از هر گونه تعصب و پیش داوری مطرح شود، تبدیل به فضایی پر از لجاجت و تاریك‌بینی می‌شود و كار به جایی می‌رسد كه خون بی گناهان به نام دین و مذهب و حقیقت بر زمین ریخته شده، حرث و نسل به تباهی كشیده می‌شود.
امروز با كمال تاسف رابطۀ میان دو مذهب اسلامی شیعه و وهّابیت، به چنین حالتی گرفتار شده است. این دو مذهب بی شك از فعّال‌ترین مذاهب اسلامی هستند. هر دو در كشورهای گوناگون اسلامی دارای مبلغان و حتی حركت های اجتماعی‌- سیاسی و دینی هستند. هر چه گسترۀ تبلیغی و تربیتی این دو مذهب بیشتر می‌شود میزان درگیری‌های اجتماعی و مذهبی هم بالاتر می‌رود. كشتارهای تاسف بار پاكستان و مزار شریف افغانستان و انفجارهای روزانۀ عراق، نمونه‌ ای از این اصطكاك نامبارك است.
در برابر این سیر پر شتاب و ویرانگر چه باید كرد؟ آیا می توان به سخنرانی‌های حماسی و یا بیانه‌های بزرگان مذهبی در محكوم كردن چنین حركت‌هایی اكتفا كرد؟ سخنرانان و بزرگان، همواره این وظیفه را انجام داده و می‌دهند ولی روشن است كه این نوع محكوم‌كردن‌ها شرط لازم است و نه كافی. باید چاره‌ای دیگر اندیشید و مساله را از زاویه‌ای دیگر دید.
بصیرت دینی حكم می‌كند با بینش عمیق‌تر به مسالۀ گفتگوهای دینی توجه كنیم. حركت سازنده در جهت بهینه‌سازی «روش های گفتگوی دینی» یكی از مهم‌ترین نیازهای پژوهشی در این فضاست، به ویژه  با توجه به مسایل كنونی جهان اسلام و وظیفۀ سنگینی كه آرمان وحدت اسلامی بر دوش ما می‌گزارد.
روش‌های خصم‌ پروری كه تنها هدفش اسكات خصم است با فضا و روش حق‌گرایانۀ قرآن و روایات فرسنگ ها فاصله دارد. اصولا دعوت به پردازش و رشد روش های گفتگوی اعتقادی تلاشی است برای نزدیك شدن به آرمان قرآنی جدال احسن. باید بهترین روش ها در مناظرات كشف شود. برای نزدیك شدن به این هدف، ضروی است سیر تكوین اندیشه، تسلسل مفهومی و تاثیر علّی و معلولی عقاید گوناگون را در اندیشۀ طرف مقابل كشف كرد. این تلاش غیر از شناخت محتوای عقاید اوست. در این حركت ساختار اندیشه‌های طرف مقابل را می شناسیم یعنی منظومۀ ارتباطی مفاهیم و نوع تاثیر و تاثرها را بازشناسی می‌كنیم.
این كتاب تلاشی است نو برای نزدیك شدن به چنین هدفی. نویسندۀ این كتاب، اعتقاد جازمی به آرمان وحدت اسلامی دارد. در اندیشۀ ایشان وحدت اسلامی نه تنها باعث كوتاه آمدن از اعتقادات مذهبی نیست بلكه باعث تكمیل، تصحیح و بازشناسی حقیقت خواهد شد. ایشان عملا در كتاب خود چنین هدفی را دنبال كرده‌اند. باید ادب گفتگو را رعایت كرد و به عقاید طرف مقابل احترام گذاشت، حتی در مواردی كه نقدها و اشكالاتی به طرف مقابل داریم، باید با احترام به او، فضا را برای شنیدن نقد خود و پذیرش اندیشۀمان تلطیف كنیم. این اصل هم در كتاب به بهترین نحو رعایت شده است.
نویسندۀ این كتاب برخلاف باور مشهوری كه وهّابیان را حق‌ناپذیر، متعصب و ... می پندارد معتقد است در میان وهّابیان انسان های حق‌گرا بسیارند. مشكل میان دو مذهب این است كه مسایل اعتقادی بر اثر اشتباهات، بد فهمی‌ها، خلط‌ها و تفرقه‌ها، برای پیروان این مذهب شفافیت خود را از دست داده است. در ذهن یك وهّابی چهره‌ای از مذهب شیعه ترسیم یافته كه فرسنگ ها از واقعیت فاصله دارد و این چهرۀ مشوّه در اثر گذشت زمان و تكرار دایم، به شكلی رسوخ یافته كه محو كردن آن نیازمند ظرافت و دقت نظر بیشتری است. اندیشۀ وهّابی گرفتار خلط‌های بزرگی شده، از جمله این كه مذهب شیعه دوازده امامی را با فرقه های غالی اشتباه گرفته و موارد بسیار دیگری كه در كتاب تشریح شده است.
همین تصورات نابجا به شكل تسلسلی باعث به وجود آمدن مجموعه‌ای از ذهنیت‌های دور از حقیقت در ذهن وهّابیان شده است. پاسخ‌هایی كه به این پرسش ها از طرف شیعه داده شده، معمولا به شكل مساله به مساله بوده و در یك ساختار مترابط سازمان دهی نشده است؛ به همین دلیل هم در مواردی تاثیر روشنگر خود را از دست داده است. این كتاب می كوشد با توجه به سابقۀ مولف در شناخت و اعتقاد به وهّابیت، شاكلۀ اندیشۀ وهّابیت را به خوبی ترسیم كند و روش شناساندن عقاید شیعه به وهّابیان را آموزش دهد.
از ابتكارات مهم این كتاب بهره‌گیری از نمودار‌ها، تقسیم‌بندی‌های دانش علوم اجتماعی، تصویرها و ... می باشد.
تسلّط كم نظیر ایشان بر منابع اهل سنّت به شكل عام و مصادر اعتقادی وهّابیت به شكل خاص، چشمگیر است و بر غنای محتوایی كتاب می افزاید.
این كتاب در نوع خود از ابتكارات و گام های نخستین به شمار می رود. امید است این تلاش فتح بابی باشد برای پرداختن به موضوع «روش شناسی گفتگوهای دینی» و تاكید بیشتر بر اصل مهم مخاطب شناسی.
شيخ حميد رضا غريب رضا

نوشتن دیدگاه