وضعيت اعتقادى مردم شام
در اينجا وضعيت روحى و اعتقادى مردم شام را به اختصار بيان میكنيم:
شام و نواحى آن كه معاويه قريب چهل سال بر آن استيلا داشته و اهالى آن عموما" تازه مسلمان بودند و از روزى كه ار مسيحيت به اسلام گرويدند جز خاندان ابوسفيان و دست نشانده‏هاى آنان كه در اين منطقه حكومت میكردند كسى را نمى شناختند، لذا اسلام مردم شام، اسلامى بود كه بنى اميه به آنها تعليم كرده بودند!
بنابراين اهل بيت عليهم السلام در چنين منطقه‏اى وارد شدند كه معاويه آنان را با اسلام دلخواه خود تربيت كرده بود و از نظر اخلاق و دستورات عملى اسلام از معاويه و دست نشانده‏هاى او پيروى میكردند! فراموش نكنيم كه در جنگ صفين، معاويه با لطائف الحيل آن جمعيت فراوان را كه متجاوز از صد هزار نفر بودند، به مخالفت با امير المؤمنين عليه ‏السلام بسيج كرد و آنچنان بر ضد على عليه‏ السلام تبليغات كرده بود كه مردم شام او و خاندان او را واجب القتل میدانستند! و بر منابر، على و خاندان او عليهم السلام را دشنام میدادند!!
به همين جهت آنقدر بر اهل بيت عليهم السلام در شام سخت‏گذشت كه وقتى از يكى از اهل بيت سؤال كردند كه: در اين سفر در كجا به شما سخت‏تر گذشت ؟! در پاسخ فرمود: شام! و تا سه مرتبه آن را تكرار فرمود.
در همين رابطه نقل شده كه امام چهارم عليه‏ السلام فرمود:
فياليت لم انظر دمشق و لم اكن
يرانى يزيد فى البلاد اسيره(1)(2)
البته در ميان اهالى شهرهاى شام افرادى علاقمند به خاندان پيامبر و اهل بيت عصمت و طهارت عليهم ‏السلام وجود داشته‏ اند كه با طرفداران بنى اميه و احيانا" با حاملان سر مقدس امام حسين عليه ‏السلام برخورد كرده و درگير شده‏اند، ولى تعداد آنها نسبت به مخالفان بسيار ناچيز بوده است!
شواهد بر اين مدعا زياد است از جمله وقتى كاروان اسيران را به درب مسجد شام آوردند، پير مردى شامى جلو آمد و گفت: خدا را سپاس میگويم كه شما را كشت و نابود كرد!! و يزيد را بر شما مسلط ساخت! و شهرها را از مردان شما رهايى بخشيد!! على بن الحسين عليه‏ السلام به او فرمود: اى پيرمرد! آيا قرآن خوانده‏ اى ؟
گفت: آرى!
فرمود: آيا اين آيه را خوانده‏اى (قل لا اسئلكم عليه اجرا" الاَ المودة فى القربى) ؟!(3)
پيرمرد گفت: آرى تلاوت كرده‏ام!
امام سجاد عليه ‏السلام فرمود: ما قربى هستيم ؛ اى پيرمرد! آيا اين آيه را قرائت كرده‏اى (و اعلموا انما غنمتم من شیء فان لله خمسه و للرسول و لذى القربى) ؟!(4)
گفت: آرى!
على بن الحسين عليه ‏السلام فرمود: قربى ما هستيم ؛ اى پيرمرد! آيا اين آيه را قرائت كرده‏اى (انما يريد الله ليذهب عنكم الرجس اهل البيت و يطهركم تطهيرا") ؟!(5)
آن پير مرد گفت: آرى!
على بن الحسين عليه‏ السلام فرمود: اى پيرمرد! ما اهل بيتى هستيم كه به آيه تطهير اختصاص داده شديم!
راوى میگويد: آن پيرمرد سكوت كرد و از آن سخني كه گفته بود، پشيمان شد، آنگاه روى به على بن الحسين عليه ‏السلام كرد و گفت: تو را بخدا سوگند! شما همان خاندان هستيد!؟علي بن الحسين (ع) فرمود: به خدا طهارت هستيم و بحق جدمان رسول خدا ما همان خاندانيم.
آن پيرمرد گريست و عمامه خود را از سر بر گرفت و سر بسوى آسمان برداشت و گفت: خدآيا! من از دشمنان ال محمد خواه از انسيان باشند و يا از جنيان به درگاه تو بيزارى میجويم، سپس به حضرت عرض كرد: آيا براى من توبه و بازگشتى وجود دارد ؟
على بن الحسين عليه ‏السلام فرمود: آرى! اگر توبه كنى خدا بر تو ببخشايد، و تو با ما خواهى بود.
آن پيرمرد گفت: من از آنچه گفته و كرده‏ام، توبه میكنم.
راوى میگويد: خبر توبه آن پيرمرد به يزيد بن معاويه رسيد و دستور داد تا او را بكشند!(6)
سهل بن سعد الساعدى(7)
سهل میگويد: بسوى بيت المقدس حركت كردم تا به دمشق رسيدم، شهرى را ديدم با رودخانه‏ هاى پر آب و درختان انبوه كه بر در و ديوار آن پرده‏ه اى ديبا آويخته شده بود و مردم شادى میكردند، و زنانى را ديدم كه دف و طبل میزدند!! با خود گفتم براى شاميان عيدى نيست كه ما ندانيم! پس گروهى را ديدم كه با يكديگر سخن میگفتند، به آنان گفتم: براى مردم شام عيدى هست كه ما از آن بى خبريم ؟!
گفتند: اى پيرمرد! گويا تو مردى اعرابى و بيانگردى !
گفتم: من سهل بن سعدم كه محمد صلى الله عليه و آله و سلم را ديده‏ام.
گفتند: اى سهل! تعجب نمى كنى كه چرا آسمان خون نمى بارد ؟ و زمين ساكنان خود را فرو نمى برد ؟!
گفتم: مگر چه روى داده است ؟!
گفتند: اين سر حسين فرزند محمد است كه از عراق به ارمغان آورده‏اند!
گفتم: واعجبا! سر حسين عليه ‏السلام را آورده‏اند و مردم شادى میكنند ؟ از كدام دوازده آنان را وارد میكنند ؟ آنان اشاره به دروزه‏اى نمودند كه آن را باب ساعات میگفتند.
در آن هنگام كه با آن افراد سرگرم گفتگو بودم، ديدم كه پرچمهاى يكى پس از ديگرى نمايان شد، ابتدا سرى نورانى و زيبا را بر سر نيزه ديدم احساس كردم میخندد و آن سر مبارك حضرت ابوالفضل العباس بن على عليه‏ السلام بود، سپس سوارى را ديدم كه نيزه‏ اى در دست داشت و سر مبارك امام حسين عليه‏ السلام بر آن قرار داشت!(8) و آن سر از نظر صورت، شبيه‏ترين مردم به رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم بود، و شكوه و عظمتى فوق العاده داشت و نور از او میتابيد، محاسنش حاكى از پيرى بود اما خضاب شده بود، چشمانى گشاده و ابروانى باريك و پيوسته داشت، پيشانى مباركش بلند و ميان بينى حضرت مقدارى برآمده بود، و در حالى كه لبخندى بر لبان مباركش داشت چشم بسوى شرق دوخته بود، و باد محاسن شريفش را به چپ و راست حركت میداد، گويى امير المؤمنين عليه ‏السلام بود(9) . و آن نيزه را مردى به نام عمرو بن منذر در دست گرفته و پيش میآمد.
ام كلثوم را ديدم كه چادرى سخت كهنه بر سر گرفته و روى خود را بسته بود.
بر امام زين العابدين و اهل خاندان او سلام كرده خود را معرفى نمودم، گفتند: اگر بتوانى چيزى به اين نيزه دار كه سر امام را میبرد، بده تا بيشتر برود و در اينجا نايستد! كه ما از تماشاچيان در زحمتيم!
رفتم و يكصدر درهم به آن نيزده دار دادم كه شتاب كند و از بانوان دور شود ؛ كار بدين منوال بود تا سرها را به نزد يزيد بردند(10).
سهل بن سعد میگويد: سر مقدس امام حسين عليه‏ السلام را در حالى كه در ميان ظرفى نهاده بودند به مجلس يزيد وارد كردند! من هم با آنان وارد شدم. يزيد بر تخت نشسته و بر سر او تاجى بود مزين به در و ياقوت و اطراف او را گروه زيادى پيرمردان قريش گرفته بودند! كسى كه سر مبارك امام را با خود حمل میكرد به هنگامى كه پا در مجلس يزيد نهاد اين دو بيت را خواند:
اوقر ركابى فضة و ذهبا
انا قلت السيد المحجبا!
قلت خير الناس اما و ابا
و خيرهم اذ ينسبون النسبا!(11)
يزيد از او پرسيد: اگر میدانستى كه او بهترين مردم است چرا او را كشتى ؟!
آن مرد گفت: به اميد گرفتن جائزه از تو، او را كشتم!
يزيد دستور داد او را گردن زدند(12)
____________________________
1- اى كاش وارد دمشق نشده بودم و يزيد مرا بدينسان اسير در هر شهر و ديارى نمى ديد». 2- رياض الاحزان 108.
3- سوره شورى:23.
4- سوره انفال: 41.
5- سوره احزاب: 33.
6- بحار الانوار 45/129 ؛ الاحتجاج 2/120 با كمى اختلاف.
7- سهل بن سعد مالك الساعدى، انصارى است و هنگام وفات پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم پانزده ساله بود و او تا زمان حجاج در قيد حيات بوده است، و گفته شده كه او يكصد سال عمر كرد و آخرين نفر از صحابه رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم بود كه از دنيا رفت. او خود میگفت: اگر من بميرم شما از كسى نمى شنويد كه بدون واسطه بگويد: قال رسول الله! و در سال 88 بدرود حيات گفته است. (الاستيعاب 2/664).
8- از اين نقل چنين مستفاد است كه سر امام حسين عليه ‏السلام را در عقب سرها میآورند و در پيشاپيش آن سرها سر مقدس عباس بن على عليه ‏السلام بوده و در مأثوراتى كه گذشت، چيزى كه دلالت بر ترتيب سرها داشته باشد وجود نداشت، شايد بر حسب اين روايت اين عمل كه سر حسين از عقب سرها میآوردند بدين جهت بود كه امر را بر مردم مشتبه كنند و آن سر مقدس شناخته نشود، و يا اينكه میخواستند مسأله را بى اهميت جلوه داده و عملا عظمت رهبرى امام حسين عليه ‏السلام را در انقلاب عظيم عاشورا كمرنگ نشان دهند.
9- بلحية مدورة قد خالطها الشيب و قد خضبت بالوسمة، ادعج الغينين ازج الحاجين واضح الجبين اقنى الانف متبسما الى السماء شاخصا ببصره الى نحو الافق و الريح تلعب بلحيته يمينا و شمالا كانه امير المؤمنين عليه‏السلام».
10- قمقام زخار 556.
11- شترم را از سيم و زر، سنگين بار كن، كه من پادشاه با فر و شكوهى را كشتم ؛ كشتم كسى را كه بهترين مردم است از جهت پدر و مادر، و نژاد او والاتر از همه است».
12- شايد يكى از دلايل فرمان قتل حامل سر توسط يزيد بجهت خواندن اشعار بوده است كه در آن هم به مدح امام عليه ‏السلام پرداخته و هم از على عليه ‏السلام و فاطمه - كه بنى اميه شديدا با آنان دشمن بودند - بعنوان «خير الناس» ياد كرده است، و چون آورنده اين سر آن اشعار را در مجلس رسمى نزد يزيد خواند خشم يزيد بالا گرفت اولا بجهت عداوت و دشمنى با خاندان پيامبر و على عليه ‏السلام كه نزد او ثنا و مدح كرده شد، و ثانيا بيم از عكس العمل حاضران و آگاهى آنها از حقايق و احتمال شورش بر عليه او و و تنفر ار عملكرد و رفتارش، و يا به جهت فريب و دگرگون جلوه دادن امر براى حاضران، لذا براى تكذيب آورنده سر امام عليه‏السلام كه: نه چنين است كه تو ستودى، و بعنوان پاسخ عملى به گفته او دستور داد سر از بدنش جدا سازند.

شعر امام سجاد عليه ‏السلام
در اين هنگام على بن الحسين عليه ‏السلام اين ابيات را قرائت فرمودند:
اقاد ذليلا فى دمشق كاننى
من الزنج عبد غاب عنه نصيره
و جدى رسول الله فى كل مشهد
و شيخى امير المؤمنين اميره
فياليت لم انظر دمشق و لم يكن
يرانى يزيد فى البلاد اسيره(13)(14)
سهل گويد: در شام، غرفه‏اى ديدم كه در آن پنج زن و پيرزنى آنان را همراهى میكرد كه قد خميده‏ اى داشت. هنگامى كه سر مقدس امام حسين عليه ‏السلام برابر آن پيرزن رسيد، سنگى گرفته و به طرف آن سر مقدس پرتاب كرد!!
چون اين صحنه درد آور را ديدم، گفتم: «اللهم اهلكها و اهلكهن معها بحق محمد و آله اجمعين» از خدا خواستم كه آنان را هلاك گرداند.
البته در روايت ديگرى اين نفرين به‏ام كلثوم نسبت داده شده است(15).
______________________________
13- مرا در دمشق به خوارى میبرند گويا برده ‏اى از زنگيان هستم كه ياورى ندارد ؛ در حالى كه در همه مشاهد جد من رسول خدا و شيخ من امير المؤمنين كه او امير است ؛ اى كاش من به دمشق داخل نشده و يزيد مرا در شهرها اسير نمى ديد».
14- رياض الاحزان، 108. صاحب رياض الاحزان بيت سوم را «فياليت امى لم تلدنى و لم اكن» نقل كرده است و سپس میگويد: در نسخه ديگرى آمده است «فياليت لم انظر دمشق و لم اكن» كما اينكه در منتخب هم همينگونه است ؛ و در خاطر دارم كه در مقتلى ديدم كه نقل كرده است «فياليت لم ادخل دمشق و لم يكن»، زيرا اين مضمون با تمناى امام معصوم مناسبتر به نظر میرسد.
15- الدمعة الساكبة 5/84.

ابراهيم بن طلحه
ابراهيم بن طلحة بن عبيدالله به امام چهارم عليه‏ السلام گفت: يا على بن الحسين! نمى گويى چه كسى پيروز شد ؟!
امام عليه‏ السلام فرمود: اندكى صبر كن تا هنگام نماز فرا رسد، و بعد از اذان و اقامه خواهى دانست كه پير زنى با چه كسى بوده است!(16)(17)
_________________________
16- قمقام زخار 570.
17- ملاقات و برخورد امام سجاد عليه‏ السلام با ابراهيم بن طلحه پس از مراجعت در مدينه رخ داده است، زيرا ابراهيم بن طلحه در مدينه بوده است و بعيد بنظر میرسد كه در آن زمان او به شام آمده باشد، ولى صاحب قمقام زخار و همچنين در ديگر كتب اين ملاقات را در همينجا ذكر كرده ‏اند، ما هم در همين جا آورديم.

مجلس يزيد
پس از اينكه كاروان اسير را وارد شام كردند، روانه مسجد جامع شهر شدند و در مسجد منتظر ماندند تا اجازه ورود به مجلس يزيد را بگيرند. در اين هنگام مروان بن حكم به مسجد آمد و از حادثه كربلا پرسيد، براى او شرح دادند، و او چيزى نگفت و رفت! گس از او يحى بن حكم وارد مسجد شد و او نيز از جريان كربلا جويا شد، براى او نيز ماجرا را نقل كردند، او از حاى برخاست در حالى كه میگفت: بخدا سوگند در روز قيامت از ديدار محمد محروم و از شفاعت او درو خواهيد ماند، و من از اين پس با شما يكدل نباشم و در هيچ امرى شما را همراهى نخواهم كرد!(18)
بهر حال اجازه ورود به مجلس يزيد صادر شد و اهل بيت عليهم السلام را در حالى كه دست مردها - كه دوازده نفر بودند(21) - به گردنشان بسته شده بود و همه اسيران نيز به دست يكديگر زنجير شده بودند وارد مجلس يزيد نمودند.
يزيد در قصر خود در محلى مشرف بر جيرون(22) نشسته بود و ورود سرهاى مقدس و كاروان اهل بيت را مشاهده میكرد و اين اشعار را زمزمه میكرد:
لما بدت تلك الحمول و اشرقت
تلك الشموس على ربى جيرون
نعب الغراب فقلت صح او لا تصح
فلقد قضيت من الغريم ديونى(19)
پس از وارد نمودن اسيران به مجلس يزيد، ايشان را در مقابل او نگاه داشتند، امام چهارم عليه‏ السلام به يزيد فرمود: اگر رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم ما را در اين حالت ببيند گمان دارى با تو چه خواهد كرد ؟
و فاطمه دختر امام حسين عليه‏ السلام فرياد زد: اى يزيد! آيا دختران رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم بايد اينگونه به اسارت گرفته شوند ؟
اهل مجلس با شنيدن اين جمله از دختر امام حسين عليه ‏السلام به گريه افتادند به گونه ‏اى كه صداى گريه ايشان شنيده میشد.
يزيد چون وضعيت را بدين صورت ديد ناچار دستور داد دستهاى امام چهارم را باز كنند.
در اين هنگام سر مبارك امام حسين عليه ‏السلام را در حالى كه شتشو داده و محاسن مبارك حضرت را شانه زده بودند، در تشتى از طلا قرار داده و در مقابل يزيد گذاردند، و يزيد با چوبى كه در دست داشت بر داندانهاى مبارك امام عليه‏ السلام میزد(23).
يزيد گفت:
نفلق هاما من اناس اعزة
علينا و هم كانوا اعق و اظلما(24)
يحيى بن حكم(25) گفت:
لهام بجنب الطف ادنى قرابة
من ابن زياد العبد ذى النسب الوغل
سمية امسى نسلها عدد الحصى
و بنت رسول الله ليست بذى نسل(26)
يزيد بر سينه او كوبيد و گفت: خاموش باش!(27)
سپس يزيد روى به اهل مجلس كرد و گفت: اين مرد(28)(29) میباليد و میگفت: پدر من بهتر از پدر يزيد، و مادرم بهتر از مادر او، و جد من بهتر از جد اوست، و من خود را بهتر از او میدانم و همين‏ها بود كه او را كشت!!!
امام سخن او كه پدر بهتز از پدر يزيد است، كار پدر من با پدر او به داورى كشيد و خدا به نفع پدر من داورى كرد!!
و امام سخن او كه مادرم بهتر از مادر يزيد است، آرى بجان خودم سوگند كه بدون ترديد فاطمه دختر رسول خدا بهتر از مادر من است.
و اما گفته او كه جدم بهتر از جد اوست، بلى! مسلما كسى كه به خدا و روز قيامت ايمان دارد، نمى تواند بگويد كه جد من بهتر از محمد است!(30)
و امام اينكه گفت: من بهتر از يزيدم، پس شايد او اين آيه را تلاوت نكرده است (قل اللهم مالك الملك)!(31)(32)
آنگاه يزيد به امام سجاد عليه ‏السلام گفت: اى پسر حسين! پدرت رابطه خويشاوندى را ناديه گرفت و مقام و منزلت مرا درنيافت! و با سلطنت من در آويخت و خدا آنگونه كه ديدى با او رفتار كرد!!
على بن الحسين عليه ‏السلام اين آيه را تلاوت فرمود: (ما صاب من مصيبة فى الارض و لا فى انفسكم الا فى كتاب من قبل ان نبرأها ان ذلك على الله يسير)(33).
يزيد به فرزند خود خالد گفت: پاسخ او را بده! ولى خالد ندانست چه جوابى گويد! يزيد به او گفت: بگو (ما اصابكم من مصيبة فبما كسبت ايديكم و يغفو عن كثير)(34)(35)
ابن شهر آشوب گفته است: پس از آن على بن الحسين عليه ‏السلام فرمود: اى پسر معاويه و هند و صخر! نبوت و پيشوايى هميشه در اختيار پدران و نياكان من بوده پيش از آنكه تو زاده شوى! به راستى كه در جنگ بدر و احد و احزاب، پرچم رسول خدا در دست جدم على بن ابى طالب، و پرچم كافران در دست پدر و جد تو بود!
آنگاه على بن الحسين عليه‏ السلام اين شعر را خواند:
ماذا تقولون اذ قال النبى لكم
ماذا فعلتم و انتم آخر الامم
بعترتى و ياهلى بقد مفتقدى
منهم اسارى و منهم ضرجوا بدم(36)
سپس امام چهارم عليه ‏السلام ادامه داده فرمود: اى يزيد! واى بر تو! اگر میدانستى كه عمل زشتى را مرتكب شده‏اى و با پدرم و اهل بيت و برادر و عموهاى من چه كرده ‏اى، مسلما به كوهها میگريختى! و بر روى خاكستر مینشستى! و فرياد به و اويلا بلند میكردى! كه سر پدرم حسين فرزند فاطمه و على را بر سر در دروازه شهر آويخته‏اى! و ما امانت رسول خدا در ميان شما هستيم ؛ تو را به خوارى و پشيمانى فردا بشارت میدهم! و پشيمانى فردا زمانى است كه مردم در روز قيامت گرد آيند(37).
در نقلى ديگر آمده است كه يزيد رو به زينب كبرى عليها السلام كرد و گفت: سخن بگو.
حضرت زينب عليها السلام به امام سجاد عليه ‏السلام اشاره نموده فرمود: ايشان سخنگوى ماست.
سپس امام سجاد عليه‏ السلام اين اشعار را خواند:
لا تطمعوا ان تهبنونا فنكرمكم
و ان نكف الاذى عنكم و تؤذونا
و الله يعلم انان لا نحبكم
و لا نلومكم ان لا تحبونا(38)
يزيد گفت: راست گفتى اى جوان، ولى پدر و جد تو خواستند امير باشند و خداى را سپاس كه آنان را كشت و خونشان را ريخت!(39)
____________________________
18- تاريخ طبرى 5/234.
19- آن قافله ‏ها پديدار شدند و آن آفتابها بر بلنديهاى جيرون تابيدند ؛ كلاغ فريادى كشيد گفتم كه: فرياد بزنى يا نزنى، من از بدهكار خود طلب خود را گرفتم».
يعنى با شنيدن بانگ كلاغ - كه در ميان مردم، نشانه شومى و بدفالى است - به او گفتم كه كار، از كار گذشته است و هر چه پيامد میخواهد داشته باشد من، به مراد دل خود رسيدم و انتقام كشته شدگان خاندان خود را گرفتم!
20- نفس المهموم 435.
21- العقد الفريد 4/169.
22- جيرون در دمشق، ابتدا مصلاى صابئين بوده و سپس يونانیها در آن مكان به تعظيم دين خود پرداخته و بعد از آن بدست يهود افتاد و همچنين زمانى در اختيار بت پرستان بود، و درب اين بنا را كه از بناهاى بسيار زيبا بوده «باب جيرون میگفتند، و سر حضرت يحى بن زكريا را بر در همين باب جيرون آويختند و پس از آن سر حسين بن على در همين موضع آويخته شد و مكان آن ظاهرا در همين مسجد اموى است. (مقتل الحسين مقرم 348).
23- اخبار الدول آثار الاول للقرمانى 108.
24- سرهايى را شكافتيم از كسانى كه عزيز بودند، و آنها آزار دهنده‏ تر و ستمكارتر بودند».
25- صاحب «منافب» نام اين شخص را عبدالرحمن بن حكم ذكر كرده است كه برادر يحيى بن حكم بن العاص است، و ابوالفرج از كلبى روايت كرده است كه عبدالرحمن بن حكم بن ابى العاص نزد يزيد نشسته بود كه عبيدالله بن زياد سر حسين را نزد او فرستاد و چون طشت را در پيش يزيد گذاشتند عبدالرحمن گريست و گفت:
ابلغ امير المؤمنين فلا نكن
كوتو قوس و ليس لها نبل
«به امير المؤمنين ابلاغ كن كه ما همانند كمانى كه تير نداشته باشد، نيستيم».
و ابن نما اين اشعار را به حسن به حسن داده است. (مثير الاحزان 100).
26- آن كسانى كه در كنار طف بودند به ما نزديكترند از ابن زياد عبد، كه نسبت پستى دارد ؛ نسل سميه مادر زياد به شماره ريگهاست! اما از دختر پيغمبر نسلى بجاى نماند».
27- ارشاد شيخ مفيد 2/119.
28- و در روايتى ديگر آمده است كه: يزيد سر به گوش عبدالرحمن نهاد و گفت: سبحان الله! آيا در چنين موقعيتى اينگونه سخن میگوئى ؟! آيا سكوت براى تو ميسر نبود ؟ (الدمعة الساكبة 5/94).
29- منظورش از اين مرد، امام حسين عليه‏ السلام است.
30- اين تعبير از يزيد حاكى از بى ايمانى اوست، زيرا میگويد «كسى كه به خدا و روز قيامت ايمان دارد» و نمى گويد «من میگويم كه پيامبر جد حسين بهتر از جد من است».
31- سوره آل عمران: 26.
32- بحار الانوار 45/131.
33- سوره حديد: 22.
34- سوره شورى: 30.
35- ارشاد شيخ مفيد 2/120.
36- چه پاسخ میدهيد هنگامى كه پيامبر شما را گويد: چه كرديد در حالى كه شما آخرين امتيد، به عترت و خاندانم بعد از فقدان من، برخى را اسير و بعضى را آغشته به خون نموده‏ايد».
37- بحار الانوار 45/135.
38- اين نوقع را نداشته باشيد كه شما به ما اهانت كنيد و ما شما را گرامى بداريم! و ما از آزار نمودن شما خوددارى كنيم ولى شما در آزار ما بكوشيد ؛ خدا میداند كه ما شما را دوست نمى داريم، و شما را بدين خاطر كه ما را دوست نمى داريد، سرزنش نمى كنيم».
39- بحار الانوار 45/175.

فاطمه بنت الحسين عليه‏ السلام
در اين هنگام مردى شامى در حالى كه به فاطمه(40) دختر امام حسين عليه ‏السلام اشاره میكرد به يزيد گفت: اين كنيز را به من ببخش!
فاطمه در حالى كه میلرزيد خود را بسوى عمه‏ اش زينب كشانيد و چادر او را گرفت و گفت: عمه جان! يتيم شدم، كنيز هم بشوم ؟(41)
زينب عليها السلام رو به آن مرد شامى كرده گفت: نه تو و نه يزيد هيچكدام توان به كنيزى بردن اين دختر را نداريد!
يزيد خطاب به زينب عليها السلام گفت: بخدا سوگند كه میتوانم! و اگر بخواهم. چنين كنم!
زينب عليها السلام فرمود: والله! هرگز خداوند چنين قدرت و سلطه ‏اى به تو نداده است، مگر اينكه از اسلام روى گردانى و به دين ديگرى در آيى!
يزيد از خشم بر افروخت و گفت: با من چنين سخن میگويى ؟! پدر و برادر تو از دين بيرون رفتند!!
زينب فرمود: تو و پدر و جدت دين خدا و دين پدر و برادرم را پذيرفتند، اگر مسلمان باشى!
يزيد گفت: اى دشمن خدا! دروغ میگويى!
زينب گفت: تو به ظاهر اميرى و ظالمانه ناسزا میدهى و با قدرت و سلطه‏ اى كه اكنون دارى زور میگوئى!
در اينجا گويا يزيد احساس شرم كرد و ساكت شد.
و در روايت سيد آمده است: مرد شامى پرسيد: مگر اين دختر كيست ؟!
يزيد گفت: او فاطمه دختر حسين، و آن زن زينب دختر على بن ابى طالب است. مرد شامى گفت: حسين پسر فاطمه و على ؟!
يزيد گفت: آرى!
مرد شامى گفت: اى يزيد! خدا تو را لعنت كند كه خاندان پيامبر را میكشى و فرزندان او را اسير میكنى! بخدا سوگند من گمان میكردم اينان روم هستند.
يزيد به مرد شامى گفت: بخدا سوگند تو را نيز به آنها ملحق خواهم كرد! و دستور داد تا گردنش را بزنند(42).
در اين هنگام يزيد دستور داد چوب دستى او كه از چوب خيزران بود برايش آوردند، و در مقابل چشمان اهل بيت عليه ‏السلام با آن چوب بر لب و دندان مبارك امام حسين عليه ‏السلام میزد.
زينب عليها السلام با ديدن اين صحنه دست برد و گريبان چاك داد و فرياد میزد: «يا حسيناه! يا حبيب رسول الله! يابن مكة و منى! يابن فاطمة الزهراء سيدة النساء! يابن بنت المصطفى!».
ناله حضرت چنان جانسوز بود كه هر كه را در آن مجلس بود به گريه واداشت و يزيد به دست خود آن سر مقدس را در پيش روى خود گذارد! بناگاه صداى زنى هاشمى از قصر يزيد به گوش رسيد كه میگفت: «يا جبيباه! يا سيد اهل بيتاه! يابن محمداه! يا ربيع الارامل و اليتامى يا قتيل اولاد الادعياء!»(43).
چون اين صدا به گوش حاضران در مجلس رسيد، بار ديگر به گريه در آمدند!(44)
يزيد چون آواى گريه زنان اهل بيت عليه ‏السلام و فرياد و احسيناه آنان را شنيد، از روى شماتت گفت:
يا صيحة تحمد من صوائح
ما اهون الموت على النوائح(45)
سپس دست برد و چوب خيزران را برداشت و با آن به لب و دندان آن حضرت میزد! و اين اشعار را كه منسوب به عبدالله بن زيعرى(59) است خواند:
ليت اشياخى ببدر شهدوا
جزع الخزرج من وقع الاسل
لا هلوا و استهلوا فرحا
ثم قالوا يا يزيد لا تشل
لعبت هاشم بالملك فلا
خبر جاء و لا وحى نزل
لست من خندف ان لم انتقم
من بنى احمد ما كان فعل(46)(47)
ابو برزه اسلمى(48) گفت: اى يزيد! واى بر تو! بر دندانهاى حسين پسر فاطمه چوب میزنى در حالى كه من شاهد بودم كه رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم همين لبها و دندانها را میبوسيد و به حسن و حسين عليها السلام میفرمود: شما دو سيد جوانان اهل بهشتيد، خداوند قاتل شما را نابود كند و او را مورد لعنت خود قرار دهد و دوزخ را براى او آماده سازد!
يزيد با شنيدن اين جملات در خشم شد و دستور داد او را از مجلس بيرون كردند(49).
يزيد همانگونه كه با چوب بر لب و دهان مبارك امام حسين عليه‏ السلام میزد، رو به سر مبارك كرده فرمود: اى جسين! نواختن مرا چگونه ديدى ؟!
كنيزى كه از قصر يزيد بيرون آمده بود، آن صحنه دلخراش را چون ديد، گفت: خدا دست و پايت را از بدن جدا كند و به آتش دينا پيش از آتش آخرت، بسوزاند، اى ملعون! دندانهايى كه رسول خداصلى الله عليه و آله و سلم بارها آنها را میبوسيد چوب میزنى ؟!
يزيد گفت: اين چه سخنى است كه در اين مجلس بر زبان میآورى ؟! خدا سر از بدنت جدا كند!
كنيزك گفت: اى يزيد! من در حالتى ميان خواب و بيدارى بودم، مشاهده كردم كه در آسمان گشوده شد و نردبانى از نور را ديدم كه بر زمين آمد، و دو نوجوان كه لباسهاى سبز رنگى در بر داشتند از آن نردبان به زير آمدند، بساطى از زبر جد بهشتى براى آنها گسترده شد كه نور آن از شرق تا غرب را فرا گرفت - و آن بساط در ميان خانه‏اى بود - به ناگاه مردى با صورتى همانند ماه و ميان قامت از آن نردبان به زيرآمد و در كنار آن سفره نشست و با صداى بلند فرمود: پدرم آدم! به زير آى! پدرم ابراهيم! و اى برادرم موسى! و اى برادم عيسى! به زير آئيد! سپس بانويى را ديدم كه ايستاده و موى خود را پريشان كرده و فرياد میزند: حوا! ساره! خواهرم مريم! و مادرم خديجه! و زير آئيد، و هاتفى گفت: اين فاطمه زهرا، دختر محمد مصطفى و همسر على مرتضى و مادر سيد الشهداء حسين كشته زمين كربلا صلى الله عليهم اجمعين است.
آنگاه فاطمه زهرا عليها السلام گفت: اى پدر! نمى بينى كه امت تو با فرزندم حسين چه كردند ؟!
رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم بشدت گريست و همراهان او نيز با او گريستند، سپس روى به جانب حضرت آدم نمود و گفت: پدرم آدم! نمى بينى ستمگران بعد از من، با فرزندم حسين چه كردند ؟! شفاعت من در روز قيامت به آنان نخواهد رسيد.
حضرت آدم گريست و ديگران نيز گريه كردند و فرشتگان خدا به گريه در آمدند، سپس گروه زيادى را ديدم كه قريب به هشتاد هزار مرد بودند و در پيشاپيش آنها نوجوانى قرار داشت و پرچم سبز رنگى در دستش بود و در دست آن گروه بيشمار سلاحهاى آتشين بود و آنها را حركت میدادند و میگفتند: اى آتش! صاحب ابن خانه - يزيد بن معاويه - را بگير! و در آن هنگام، تو را ديدم كه فرياد میزنى: آتش! آتش! و كجا راه گريزى از آتش است ؟!يزيد چون خواب آن كنيزك را شنيد، گفت: واى بر تو! اين چه سخنى بود ؟! میخواستى مرا در برابر مردم شرمنده كنى ؟! سپس دستور داد تا سر از بدن آن كنيزك جدا كردند!(50)
__________________________________
40- مادر او، ام اسحق - دختر طلحة بن عبيدالله - است. ام اسحق ابتدا همسر امام حسن مجتبى بود و به هنگام شهادت خود، امام حسن از برادر خود امام حسين خواست تا او را به همسرى برگزيند، و او فاطمه بزاد. و امام حسين عليه ‏السلام دخترش فاطمه را به همسرى فرزند برادرش - حسن بن الحسن - در آورد، و فرمود: من فاطمه را كه شباهت بيشترى به مادرم فاطمه زهرا دارد به عنوان همسرى براى تو برگزيدم و از او چهار فرزند بياورد. و فاطمه بنت الحسين، محدثه بوده است و او از پدرش حسين عليه ‏السلام نقل كرده است كه از رسول خدا شنيدم كه فرمود: «ما من مسلم و لا مسلمة تصبيه مصيبة و ان قدم عهدها فيحدث لها استرجاعا الا احدث الله له عند ذلك و اعطاه ثواب ما وعده بها يوم اصيب بها». (قمقام زخار 636).
41- ارشاد شيخ مفيد 2/120.
42- بحار الانوار 45/136.
43- در مصدر ذكر نشده است كه صدا از چه كسى بوده است ولى به قرينه اينكه صداى زنى هاشمى بوده است حتما از زنان اهل بيت بوده كه او را همراه ديگر زنان به مجلس يزيد آورده بودند.
44- الدمعة الساكبة 5/105.
45- اين فرياد از زنانى كه شيون میكنند روا و پسنديده است!، چه آسان است مرگ عزيزان بر زنانى كه نوحه به مزد كنند».
46- كاش كسان من كه در جنگ بدر كشته شدند میديدند زارى كردن قبيله خزرج را از زدن نيزه ؛ در آن حال از شادى فرياد میزدند و میگفتند: اى يزيد! دستت شل مباد ؛ بنى هاشم با سلطنت بازى كردند، نه خبرى آمد و نه وحيى نازل شد ؛ من از دودمان خندف نباشم اگر انتقام نگيرم از فرزندان احمد به خاطر آنچه او كرد».
عبدالله اين اشعار را پس از جنگ احد و كشته شدن ياران و اصحاب رسول خدا سرود! و در آن آرزو كرد اى كاش كشتگان ما در برد بودند و میديدند كه چگونه قبيله خزرج از زدن بيزه زارى میكردند!!
47- قمقام زخار 561. البته همانگونه كه از بيت دوم و سوم اشعار مشهود است، فقط بيت اول آن «ليت اشياخى ببدر شهدوا» از ابن زبعرى است و بيت دوم و سوم از خود يزيد بن معاويه میباشد.
48- ابو برزه اسلمى نامش على الاصلح نضله بن عبيد و از اصحاب رسول خداست و در بصره سكونت نمود و گفته شده كه در سال 64 وفات يافت. (الاستيعاب 4/161).
49- بحار الانوار 45/132.
50- رياض الاحزان 122.

يزيد شراب مینوشد
سپس يزيد آب جو طلب كرد(51) و از آن مینوشيد و به ياران خود میداد و میگفت: اين شرابى است مبارك و از بركت آن اين است كه اولين بارى كه ما از آن مینوشيم سر دشمنى ما (حسين) بر سر سفره ماست، و خوان طعام مابه همين خاطر گسترده است و با خيالى راحت و مطمئن غذا میخوريم و شراب مینوشيم.
سكينه عليها السلام میفرمايد: بخدا سوگند من از يزيد كافرتر، ستمكارتر و سنگدلتر نديده ‏ام!(52)
________________________
51- هروى از حضرت رضا عليه ‏السلام نقل كرده كه اولين كسى كه دستور ساخت آن جو را داد و براى او تهيه كردند، يزيد بود، و اولين جايى كه نوشيد بر سر سفره‏اى بود كه سر مقدس حسين عليه ‏السلام را گذارده بودند، و دشمنان اهل بيت بر آن سفره غذا و شراب میخوردند و بر اين مصيبت بزرگ شادمانى میكردند، و لذا حضرت رضا عليه‏ السلام فرمود: شيعيان ما هرگز آب جو نمى خورند چون آن مخصوص دشمنان ماست. (عيون اخبار الرضا 2/22).
52- قمقام زخار 577.

سفير روم و مجلس يزيد
سفير روم كه شاهد اين صحنه‏ هاى دلخراش بود، رو به يزيد كرد و گفت: اين سر كيست كه در مقابل توست ؟
يزيد با تعجب پرسيد: براى چه اين سؤال را میكنى ؟
گفت: چون به روم بازگردم، از من درباره آنچه كه ديده‏ ام سؤال كنند، و بايد علت اين شادى و سرور را بدانم كه با قيصر روم در ميان بگذارم تا او نيز خشنود گردد!
يزيد گفت: اين سر حسين پسر فاطمه دختر محمد است.
سفير پرسيد: اين محمد، همان پيغمبر شماست ؟!
يزيد گفت: آرى.
سفير دگرباره پرسيد: پدر او كيست ؟
يزيد گفت: على بن ابى طالب، پسر عموى رسول خدا است.
سفير گفت: نابود گرديد با چنين آئينى كه داريد!! دين من بهتر از دين توست! زيرا پدر من از نبيرگان داود است و ميان من و داود، پدران بسيار قرار گرفته‏ اند و مرا پيروان آئين احترام كنند و جاى سم آن خرى كه عيسى يك بار بر آن سوار شده بود در كلسائى است كه مردم به زيارت آن میروند، و شما فرزند پيغمبر خويش را میكشيد! با اينكه جز دخترى در ميانه واسطه نيست!! اين دين شما چگونه دينى است ؟!(53)
در نقل ديگرى آمده است كه: يزيد چون اين سخنان را شنيد گفت: بايد اين نصرانى را كشت كه ما را در مملكت خود رسوا نمود!
سفير چون چنان ديد گفت: اكنون كه مرا خواهى كشت پس اين سخن را نيز گوش كن! شب گذشته رسول خدا را در خواب ديدم و او مرا به بهشت مژده داد، و من از اين خواب بسى در حيرت بودم، اكنون تعبير آن خواب بر من آشكار شد كه آن بشارت درست بوده است. سپس شهادتين را گفت و سر مبارك امام را به سينه گرفت و میبوسيد و میگريست تا او را كشتند(54).
در روايتى آمده است كه: اهل مجلس به هنگام قتل فرستاده پادشاه روم، از سر مقدس شنيدند كه با صدايى رسا و بيانى شيوا فرمود: «لا حول و لا قوة الا بالله»!(55)
_________________________
53- بحار الانوار 45/141.
54- الملهوف 79.
55- مقتل الحسين مقرم 355.

 خطبه زينب كبرى عليها السلام
حضرت زينب عقيله بنى هاشم عليه ‏السلام چون جسارت و بى حيائى يزيد را تا اين حد ديد، و از طرف ديگر جو و فضاى مجلس را بسيار مناسب ديد بپاخاست و فرمود:
الحمد لله رب العالمين و صلى الله على رسوله و آله اجمعين، صدق الله كذلك يقول (ثم كان عقبة الذين اساؤا السؤى ان كذبوا بآيات الله و كانوا بها ستهزون(56).
اظننت يا يزيد حيث اخذت علينا اقطار الارض و آفاق السماء فاصبحنا نساق كما تساق الاسارى ان بنا على الله هوانا و بك عليه كرامة و ان ذلك لعظم خظرك عنده فشمخت بلنفك و نطرت فى عطفك حذلا مسرورا حيث رايت الدنيا لك مستوثقة و الامور متسقة و حين صفا لك ملكنا و سلطاننا، فمهلا مهلا انسيت قول الله عزوجل (و لا يحسبن الذين كفروا انما نملى لهم خيرا لأنفسهم انما نملى لهم ليزداوا اثما و لهم عذاب مهين)(57).
امن العدل يابن الطلقاء تخديرك حرائرك و امائك و سوقلك بنات رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم سبايا قد هتكت ستورهن و ابديت وجوههن، بخدو بهن الاعداء من بلد الى بلد يستشرفهن اهل المناهل و المناقل و يتصفح وجوههن القريب و البعيد و الدنى و الشريف، ليس معهن من رجالهن ولى و لا من حماتهن حمى، و كيف يرتجى مراقبة من لفظ فوه اكباد الازكياء و نبت لحمه من دماء الشهداء، و كيف لا يستبطأ فى بغضنا اهل البيت من نظر الينا بالشف و الشنآن و الاحن و لاضعان ثم تقول غير متأثم و لا مستعظم:
لا هلوا و استهلوا فرحا
ثم قالوا يا يزيد لا تشل
منتحيا على ثنايا ابى عبدالله سيد شباب اهل الجنة تنكتها بمخصرتك و كيف لا تقول ذلك و قد نكات القرحة و استأصلت الشافتة باراقتك دماء ذرية محمد صلى الله عليه و آله و سلم و نجوم الارض من آل عبدالمطلب، و تهتف باشياخك زعمت انك تناديهم، فلتردن و شيكا موردهم و لتودن انك شللت و بكمت، و لم تكن قلت ما قلت و فعلت ما فعلت.
اللهم حذ بحقنا و انتقم من ظالمنا و احلل غضبك بمن سفك دماءنا و قتل حماتنا، فوالله ما فريت الا جلدك و لا حزرت الا لحمك و لتردن على رسول الله بما تحملت من سفك دماء ذريته و انتهكت من حرمته فى عترته و لحمته حيث يجمع الله شملهم و يلم شعثهم و يأحد بحقهم (و لا تحسبن الذين قلتوا فى سبيل الله امواتا بل احياء عند ربهم يرزقون)(58) و كفى بالله حاكما و بمحمد صلى الله عليه و آله و سلم خصيما و بجبرئيل ظهيرا و سيعلم من سوى لك و مكنك من رقاب المسلمين، بئس للظالمين بدلا و ايكم شر مكانا و اضعف جندا.
و لئن جرت على الدواهى مخاطبتك انى لا ستصغر قدرك و استعظم تقريعك و استكثر توبيخك، لكن العيون عبرى و الصدور حرى، الا فالعجب كل العجب لقتل حزب الله النجباء بحزب الشيطان الطلقاء، فهذه الايدى تنطف من دمائنا و الافواه تتحلب من لحومنا و تلك الجثث الطواهر الزواكى تنتابها العواسل و تعفرها امهات الفراعل.
و لئن اتخذتنا مغنما لتجد بنا و شيكا مغرما حين لا تجد الا ما قدمت يداك و ما ربك بظلام للعبيد والى الله المشتكى و عليه المعول، فكد كيدك و اسع سعيك و ناصب جهدك فوالله لا تمحو ذكرنا و لا تميت وحينا و لا تردك امدنا و لا ترحض عنك عارها، و هل رأيك الا فند و ايامك الا عدد، و جمعك الا بدد ؟ يوم ينادى المنادى: الا لعنة الله على الظالمين.
و الحمد لله رب العالمين الذى ختم لاولنا بالسعادةو المغفرة و لاخرنا بالشهادة و الرحمة، و نسأل الله ان يكمل لهم الثواب و يوجب الهم المزيد و يحسن علينا الخلافة انه رحيم و دود، حسبنا الله و نعم الوكيل(60).
سپاس خدايى را سزد كه پروردگار جهانيان است و درود خدا بر پيامبر و خاندان او باد! خداى تعالى راست گفت كه فرمود: عاقبت آنان كه كار زشت كردند، اين بود كه آيات خدا را تكذيب نموده و آن را به سخره گرفتند، اى يزيد! اكنون كه به گمان خويش بر ما سخت گرفته ‏اى و را اقطار زمين و آفاق آسمان و راه چاره را به روى ما بسته ‏اى، و ما را همانند اسيران به گردش در آوردى، میپندارى كه خدا تو را عزيز و ما را خوار و ذليل ساخته است ؟! و اين پيروزى به خاطر آبروى تو در نزد خداست ؟! پس از روى كبر میخرامى و با نظر عجب و تكبر مینگرى! و به خود میبالى خرم و شادان كه دينا به تو روى آورده، و كارهاى تو آراسته و حكومت ما را به تو اختصاص داده است! اندكى آهسته ‏تر! آيا كلام خداى تعالى را فراموش كرده‏اى كه فرمود: «گمان نكنند آنان كه به راه كفر رفتند مهلتى كه به آنان دهيم به حال آنان بهتر خواهد بود، بلكه مهلت براى امتحان میدهيم تا بر سركشى بيفزايند و آنان را عذابى است خوار و ذليل كننده، اى پسرآزاد شده جد بزرگ ما! آيا از عدل است كه تو زنان و كنيزان خود را در پرده بنشانى و پردگيان رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم را اسير كرده و از شهرى شهر ديگر ببرى ؟! گرده آبروى آنها را بدرى و صورت آنان را بگشائى كه مردم چشم بدآنها دوزند، و نزديك و دور و فرومايه و شريف، چهره آنها را بنگرند ؛ از مردان آنان كسى به همراهشان نيست، نه ياور و نه نگهدارنده و نه مددكارى.
چگونه میتوان اميد بست به دلسوزى و غمگسارى كسى كه مادرش جگر پاكان را جويده و گوشتش از خون شهيدان روئيده ؟! و اين رفتار از آنكس كه پيوسته چشم دشمنى به ما دوخته است بعيد بناشد، و اين گناه بزرگ را چيزى نشمارى، و خود را بر اين كردار ناپسند و زشت، بزهكار نپندارى، و به اجداد كافر خويش مباهات و تمناى حضورشان را كنى تا كشتار بيرحمانه تو را ببينند و شاد شوند و از تو تشكر كنند! و با چوب بر لب و دندان ابى عبدالله سيد جوانان بهتش میزنى! و چرا چنين نكنى و نگوئى كه اين جراحت را ناسور كردى و ريشه‏اش را ريشه كن ساختى و سوختى و خون فرزندان پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم را - كه از آل عبدالمطلب و ستارگان روى زمين بودند - ريختى و اكنون گذشتگان خويش را میخوانى.
شكيبائى بايد كرد كه ديرى نگذرد كه تو هم به آنان ملحق شوى و آرزو كنى كه ‏اى كاش دستت خشك شده بود و زبانت لال و آن سخن را بر زبان نمى آوردى و آن كرا زشت را انجام نمى دادى! بارالها! حق ما را بستان و انتقام ما تو بكش و بر اين ستمكاران كه خون ما ريخته‏ اند خشم و عذاب خود را فرو فرست!
بخدا سوگند اى يزيد! كه پوست خود را شكافتى و گوشت بدن خود را پاره پاره كردى ؛ و رسول خدا را ملاقات خواهيد كرد با آن بار سنگينى كه بر دوش دارى، خون دودمان آن حضرت را ريختى و پرده حرمت او را دريدى و فرزندان او را به اسيرى بردى، در جائى كه خداوند پريشانى آنان را به جمعيت مبدل كرده و داد آنها رابستاند، «و مپندار آنان كه در راه خدا كشته شده‏ اند مرده‏اند بلكه زنده و نزد خدا روزى میخورند» همين بس كه خداوند حاكم و محمد صلى الله عليه و آله و سلم خصم اوست و جبرئيل پشتيبان اوست و همان كس كه راه را براى ستمكاران چه بد پاداشى است، و خواهد دانست كه كدام يك از شما بدتر و سپاه كدام يك ناتوانتر است.
اگر مصائب رزوگار با من چنين كرد كه با تو سخن گويم، اما من ارزش تو را ناچيز و سرزنش تو را بزرگ میدانم و تو را بسيار نكوهش میكنم، چه كنم ؟!
ديده‏ هاى گريان و دلها سوزان است، بسى جاى شگفتى است كه حزب خدا بدست حزب شيطان كشته شوند، و خون ما از پنجه‏هاى شما بچكد، پاره‏هاى گوشت بدن ما از دهان شما بيرون بيفتد و آن بدنهاى پاك و مطهر را گرگهاى وحشى بيابان دريابند و گذگاه دام و ددان قرار گيرد!!
آنچه امروز غنيمت میدانى فردا براى تو غرامت است، و آنچه را از پيش فرستاده‏ اى، خواهى يافت، خدا بر بندگان ستم روا ندارد، به او شكون میكنم و بر او اعتماد میجويم، پس هر نيرنگى كه دارى بكن و هر تلاشى كه میتوانى بنما و هر كوششى كه دارى بكار گير، بخدا سوگند ياد ما را از دلها و وحى ما را محو نتوانى كرد، و به جلال ما هرگز نخواهى رسيد و لكه ننگ اين ستم را از دامن خود تنوانى شست ؛ رأى و نظر تو بى اعتبار و ناپيدار و زمان دولت تو اندك و جمعيت تو به پريشانى خواهد كشيد، در آن روز كه هاتفى فرياد زند: الا لعنة الله على القوم الظالمنى و الحمد الله رب العالمين.
سپاس خداى را كه اول ما را به سعادت و آمرزش و آخر ما را به شهادت و رحمت رقم زد و از خدا میخواهم كه آنان را اجر جزيل عنايت كند و بر پاداش آنان بيفزايد، خود او بر ما نيكو خليفه ‏اى است، و او مهربانترين مهربانان است و فقط بر او توكل میكنيم.
آنگاه يزيد رو به شاميان كرد و گفت: نظر شما درباره اين اسيران چيست ؟ ايشان را از دم شمشير بگذرانيم ؟
يكى از ملازمان او گفت: ايشان را بكش.
نعمان بن بشير(61) گفت: ببين اگر رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم بود با آنان چه میكرد، همان كن(62).
مسعودى نقل میكند كه: امام باقر عليه ‏السلام - كه در آن هنگام فقط دو سال و چند ماه از سن مباركش گذشته بود - در مقابل يزيد ايستاد و پس از حمد و ثناى خدا فرمود: اطرافيان و كسان تو برخلاف مشاوران فرعون رأى دادند! چون او وقتى از اطرافيان خود درباره موسى و هارون نظر خواهى كرد، گفتند (ارجه و اخاه و ارسل فى المدائن حاشرين)(63) «او و برادرش را مهلت ده و رسولانى رهسپار شهرها گردان تا جادوگران گرد آيند، پس از اينكه جادوگران آمدند آنان را آزمايش كن!» و اينان به قتل ما اشارت كردند! و اين بى سبب نيست!
يزيد پرسيد: سبب چيست ؟
امام باقر عليه ‏السلام فرمود: آنان زيرك و عاقل بودند، و اينان فريفته شده و نادان! چرا كه جز ناپاكان، پيامبران و فرزندان آنان را كسى نمى كشد!
يزيد سر به زير انداخت، پس دستور داد آنان را از مجلس بيرون برند(64).
فاطمه و سكينه دختران امام حسين عليه‏السلام كه به سر پدر نگاه میكردند ديگر تاب تحمل نداشتند، فاطمه فرياد كشيد: «يا يزيد! بنات رسول الله سبايا ؟!» «اين يزيد! دختران پيامبر ار اسير میكنى ؟! كه ديگر بار صداى ناله و گريه حاضران بلند شد و زمزمه‏هاى اعتراض از اطراف مجلس به گوش میرسيد.
يزى كه جو مجلس را بشدت بر عليه خود میديد، رو به دختران امام حسين عليه‏ السلام كرد و گفت: «ابنة اخى! انا لهذا كنت اكره» «اى دختر برادرم! من بدانچه كرده ‏اند، راضى نبودم»(65) ، به قولى به ابن مرجانه بد گفت و همه چيز را به او نسبت داد!(66)
بهر حال دستور داد تا سر مقدس امام حسين عليه ‏السلام را در قصر بياويزند(67) و اهل بيت را به خانه ‏اى كه براى آنها آماده شده بود، ببرند، و على بن الحسين عليه‏ السلام نيز با آنان بود، و آن خانه در كنار قصر يزيد بود(68).
صداى ناله جانگداز زنان و دختران اهل بيت عليه‏ السلام همه جا را پر كرده بود و مردم شام با ايشان هم ناله شده بودند. زنان يزيد، دختران معاويه و ابوسفيان نيز زيور آلات خود را به دور افكندند و لباس عزا پوشيده و در كنار اهل بيت عليه‏م السلام به ناله و عزاپرداختند(69).
______________________________
56- سوره روم: 10.
57- سوره آل عمران: 178.
58- سوره آل عرمان: 169.
59- عبدالله بن زيعرى، از دشمنان سرسخت رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم در عصر جاهليت است كه نسبت به رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم و اصحاب او با زبان و ار ژرفاى قلب، دشمنى میورزيد، و چون رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم مكه را فتح كرد، گريخت و به نجران رفت! ولى بعد به نزد پيامبر آمده اظهار ندامت كرد و مسلمان شد!
او شاعر توانايى بود و اين اشعار را كه يزيد خواند قسمتى از اشعار اوست كه سرآغاز آن اشعار چنين است:
يا غراب البين اسمعت فقل
انما تندب امرا قد فعل
ان للخير و الشر مدى
و سواء قبر مثر و مقل
60- بحار الانوار 45/133 ؛ الاحتجاج 2/122 باكمى اختلاف.
61- نعمان بن بشير، از انصار است و پدرش بشير بن سعد از اصحاب رسول خداست. او امير كوفه بود در زمان معاويه، و در سال 65 در حمص بقتل رسيد.
62- قمقام زخار 565.
63- سوره اعراف: 111.
64- اثبات الوصة 170.
65- قمقام زخار 526.
66- بديهى است كه اين برخورد و موضعگيرى يزيد، پس از رسوا شدن و بيان حقائق توسط اهل بيت عليه ‏السلام بوده است، زيرا كه ابتدا خاندان امام حسين عليه ‏السلام را همانگونه كه ذكر شد در حالى كه با زنجير به يكديگر بسته شده بودند، به مجلس يزيد وارد كردند و او بر خود میباليد و اشعار كفرآميز میخواند و چوب بر لبان امام عليه ‏السلام میزد!
67- جلاء العيون شبر 2/263.
68- ارشاد شيخ مفيد 2/122.
69- قمقام زخار 571. بعيد نيست كه ورود اهل بيت به دستور يزيد به حرمسراى او، به خاطر اين بوده است كه میخواسته بر خود ببالد كه من بر حسين و يارانش پيروز شدم و اين اهل بيت اويند كه اينگونه آنان را اسير ساخته و به شام آورده ‏ام! گويا در گذشته عادت بر اين بوده است كه افراد خانواده دشمن شكست خورده را پس از اسارت به نزد خانواده كسى كه بر او پيروز شده بود، میبردند تا قدرت نمايى كرده باشد.

خطبه حضرت سجاد عليه ‏السلام
حضرت على بن الحسين عليه ‏السلام از يزيد درخواست نمود كه در روز جمعه به او اجازده دهد در مسجد خطبه بخواند، يزيد رضخت داد ؛ چون روز جمعه فرا رسيد يزيد يكى از خطباى مزدور خود را به منبر فرستاد و دستور داد هر چه تواند به على و حسين عليه ‏السلام اهانت نمايد و در ستايش شيخين و يزيد سخن براند، و آن خطيب چنين كرد.
امام سجاد عليه ‏السلام از يزيد خواست تا به وعده خود وفا نموده و به او رخصت دهد تا خطبه بخواند، يزيد از وعده‏ اى كه به امام عليه ‏السلام داده بود پشيمان شد و قبول نكرد. معاويه پسر يزيد به پدرش گفت: خطبه اين مرد چه تأثيرى دارد ؟ بگذار تا هر چه میخواهد، بگويد.
يزيد گفت: شما قابليتهاى اين خاندان را نمى دانيد، آنان علم و فصاحت را از هم به ارث میبرند، از آن میترسم كه خطبه او در شهر فتنه بر انگيزد و و بال آن گريبانگير ما گردد(70).
به همين جهت يزيد از قبول اين پيشنهاد سرباز زد و مردم از يزيد مصرانه خواستند تا امام سجاد عليه‏السلام نيز به منبر رود.
يزيد گفت: اگر او به منبر رود، فرود نخواهد آمد مگر اينكه من و خاندان ابوسفيان را رسوا كرده باشد!
به يزيد گفته شد: اين نوجوان چه تواند كرد ؟
يزيد گفت: او راخاندانى است كه در كودكى كامشان را با علم برداشته‏ اند.
بالاخره در اثر پافشارى شاميان، يزيد موافقت كرد كه امام به منبر رود.
آنگاه حضرت سجاد عليه ‏السلام به منبر رفته و پس از حمد و ثناى الهى خطبه ‏اى ايراد كرد كه همه مردم گرسيتند و بيقرار شدند. فرمود:
ايها الناس! اعطينا ستا و فضلنا بسبع: اعطينا العلم و الحلم و السماحة و الفصاحة و الشجاعة و المحبة فى قلوب المؤمنين، و فضلنا بان منا النبى المختار محمدا و منا الصديق و منا الطيار و منا اشد الله و اسد رسوله و منا سبطا هذه الامة.من عرفنى فقد عرفنى و من لم يعرفنى انبأته بحسبى و نسبى.
ايها الناس! انا ابن مكة و منى، انان ابن زمزم و الصفا، انا ابن من حمل الركن باطراف الردا، انا ابن خير من ائتزر و ارتدى، انا ابن خير من انتعل و احتفى، انا ابن خير من طاف وسعى، انا ابن خير من حج ولبى، انا ابن خير من حمل على البراق فى الهواء، انا ابن من اسرى به من المسجد الحرام الى المسجد الاقصى، انا ابن من بلغ به جبرئيل الى سدرةالمنتهى، انا ابن من دنا فتدلى فكان قاب قوسين او ادنى، انا ابن من صلى بملائكة السماء، انا ابن من اوحى اليه الجليل ما اوحى، انا ابن محمد المصطفى، انا ابن على المرتضى، انا ابن من ضرب خراطيم الخلق حتى قالوا: لا اله الا الله.
انا ابن من ضرب بين يدى رسول الله بسفين و طعن برمحين و هاجر الهجرتين و بايع البيعتين و قاتل ببدر و حنين و لم يكفر بالله طرفة عين، انا ابن صالح المؤمنين و وارث النبيين و قامح الملحدين و يعسوب المسلمين و نور المجاهدين و زين العابدين و تاج البكائين و اصبر الصابرين و افضل القائمين من آل ياسين رسول رب العالمين، انا ابن المؤيد بجبرئيل، المنصور بميكائيل.
انا ابن المحامى عن حرم المسلمين و قاتل المارقين و الناكثين و القاسطين و المجاهد اعداءه الناصبين، و افخر من مشى من قريش اجمعين، و اول من اجاب و استجاب الله و لرسوله من المؤمنين، و اول السابقين، و قاصم المعتدين و مبيد المشركين، و سهم من مرامى الله على المنافقين، ولسان حكمة العابدين و ناصر دين الله و ولى امر الله و بستان حكمة الله و عيبة علمه، سمح، سخى، بهى، بهلول، زكى، ابطحى، رضى، مقدام، همام، صابر، صوام، مهذب، قوام، قاطع، الاصلاب و مفرق الاحزاب، اربطهم عنانا و اثبتهم جنانا، و امضاهم عزيمة و اشدهم شكيمة، اشد باسل، يطحنهم فى الحروب اذا الذدلفت الاسنة و قربت الاعنة طحن الرحى و يذرؤهم فيها ذرو الريح الهشيم، ليث الحجاز و كبش العراق، مكى مدنى خيفى عقبى بدرى احدى شجرى مهاجرى.
من العرب سيدها، من الوغى ليثها، و ارث المشعرين و ابو السبطين: الحسن و الحسين، ذالك جدى على بن ابى طالب.
اى مردم! خداوند به ما شش خصلت عطا فرموده و مار به هفت ويژگى بر ديگران فصيلت بخشيده است ؛ به ما ارزانى داشت علم، بردبارى، سخاوت، فصاحت، شجاعت و محبت در قلوب مؤمنين را ؛ و ما را بر ديگران برترى داد به اينكه پيامبر بزرگ اسلام، صديق (امير المؤمنين على عليه‏ السلام)، جعفر طيار، شير خدا و شير رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم (حمزه)، و امام حسن و امام حسين عليه ‏السلام دو فرزند برزگوار رسول اكرم صلى الله عليه و آله و سلم را از ما قرار داد(71).
(باين معرفى كوتاه) هر كس مرا شناخت كه شناخت، و براى آنان كه مرا نشاناختند با معرفى پدران و خاندانم خود را به آنان میشناسانم.
اى مردم! من فرزند مكه و منايم، من فرزند زمزم و صفايم، من فرزند كسى هستم كه حجر الاسود را در رداى خود حمل و در جاى خود نصب فرمود، من فرزند بهترين طواف و سعى كنندگانم، من فرزند بهترين حج كنندگان و تلبيه گويان هستم، من فرزند آنم كه بر براق سوار شد، من فرزند پيامبرى هستم كه در يك شب از مسجد الحرام به مسجد الاقصى سير كرد، من فرزند آنم كه جبرئيل او را سدرة المنتهى برد و به مقام قرب ربوبى و نزديكترين جايگاه مقام بارى تعالى رسيد، من فرزند آنم كه با ملائكه آسمان نماز گزارد، من فرزند آن پيامبرم كه پروردگار بزرگ به او وحى، من فرزند محمد مصطفى و على مرتضايم، من فرزند كسى هستم كه بينى گردنكشان را به خاك ماليد تا به كلمه توحيد اقرار كردند.
من پسر آن كسى هستم كه برابر پيامبر با دو شمشير و با دو نيزه میرزميد، و دربار هجرت و دوبار بيعت كرد، و در بدر و حنين با كفران جنگيد، و به اندازه چشم برهم زدنى به خدا كفر نورزيد، من فرزند صلح مؤمنان و وارث انبياو از بين برنده مشركان و امير مسلمانان و فروغ جهادگران و زينب عبادت كنندگان و افتخار گريه كنندگانم، من فرزند بردبارترين بردباران و افضل نمازگزاران از اهل بيت پيامبر هستم، من پسر آنم كه جبرئيل او را تأييد و ميكائيل او را يارى كرد، و من فرزند آنم كه از حرم مسلمانان حمايت فرمود و با مارقين و ناكثين و قاسطين جنگيد و با دشمنانش مبارزه كرد، من فرزند بهترين قريشم، من پسر اولين كسى هستم از مؤمنين كه دعوت خدا و پيامبر را پذيرفت، من پسر اول سبقت گيرنده‏اى در ايمان و شكننده كمر متجاوزان و از ميان برنده مشركانم، من فرزند آنم كه مثابه تيرى از تيرهاى خدا براى منافقان و زبان حكمت عباد خداوند و يارى كننده دين خدا و ولى امر او، و بوستان حكمت خدا و حامل علم الهى بود.
او جوانمرد، سخاوتمند، نيكو چهره، جامع خيرها، سيد، بزرگوار، ابطحى، راضى به خواتس خدا، پيشگام در مشكلات، شكيبا، دائما روزه دار، پاكيزه از هر آلودگى و بسيار نماز گزار بود.
او رشته اصلاب دشمنان خود را از هم گسيخت و شيرازه احزاب كفر را از هم پاشيد.
او داراى قلبى ثابت و قوى و اراده‏اى محكم و استوار و عزمى راسخ بود و همانند شيرى شجاع كه وقتى نيزه‏ها در جنگ به هم در میآميخت آنها را همانند آسيا خرد و نرم و بسان باد آنها را پراكنده میساخت.
او شير حجاز و آقا و بزرگ عراق است كه مكى و مدنى و خيفى و عقبى و بدرى و احدى و شجرى و مهاجرى(72) است، كه در همه اين صحنه ‏ها حضور داشت. او سيد عرب است و شير ميدان نبرد و وارث دو مشعر(73) ، و پدر دو فرزند: حسن و حسين.
آرى او، همان او (كه اين صفات و ويژگيهاى ارزنده مختص اوست) جدم على بن ابى طالب است.
ثم قال: انا ابن فاطمة الزهراء، انا ابن سيدة النساء.
فلم يزل يقول: انا انا، حتى ضج الناس بالبكاء و النحيب، و خشى يزيد ان يكون فتنه فأمر المؤذن فقطع الكلام، فلما قال المؤذن: الله اكبر الله اكبر، قال على: لا شیء اكبر من الله، فلما قال المؤذن: اشهد ان لا اله الله، قال على بن الحسين: شهد بها شعرى و بشرى و لحمى و دمى فلما قال المؤذن: اشهد ان محمدا رسول الله، التفت من فوق المنبر الى يزيد فقال: محمد هذا جدى ام جدك يا يزيد ؟ فان زعمت انه جدك فقد كذبت و كفرت و ان زعمت انه جدى فلم قتلت عترته ؟
آنگاه گفت: من فرزند فاطمه زهرا بانوى بانوان جهانم.
و آنقدر به اين حماسه مفاخره‏آميز ادامه داد كه شيون مردم به گريه بلند شد! يزيد بيمناك شد و براى آنكه مبادا انقلابى صورت پذيرد به مؤذن دستور داد تا اذان گويد تا بلكه امام سجاد عليه ‏السلام را به اين نيرنگ ساكت كند!!
مؤذن برخاست و اذان را آغاز كرد، همين كه گفت: الله اكبر، امام سجاد عليه ‏السلام فرمود: چيزى بزرگتر از خداوند وجود ندارد.
و چون گفت: اشهد ان لا اله الا الله، امام عليه‏ السلام فرمود: موى و پوست و گوشت و خونم به يكتائى خدا گواهى میدهد.
و هنگامى كه گفت: اشهد ان محمدا رسول الله، امام عليه ‏السلام به جانب يزيد روى كرد و فرمود: اين محمد كه نامش برده شد، آيا جد من است و يا جد تو ؟! اگر ادعا كنى كه جد توست دروغ گفتى و كافر شدى، و اگر جد من است چرا خاندان او را كشتى و آنان را از دم شمشير گذراندى ؟!
سپس مؤذن بقيه اذان را گفت و يزيد پيش آمد و نمار ظهر را گزارد(74).
در نقل ديگرى آمده است كه: چون مؤذن گفت: اشهد ان محمدا رسول الله، امام سجاد عليه ‏السلام عمامه خويش از سر گرفت و به مؤذن گفت: تو را بحق اين محمد كه لحظه ‏اى درنگ كن، آنگاه روى به يزيد كرد و گفت: اى يزيد! اين پيغمبر، جد من است و يا جد تو ؟ اگر گوى جد من است، همه میدانند كه دروغ میگوئى، و اگر جد من است پس چرا مرا از روى ستم كشتى و مال او را تاراج كردى و اهل بيت او را به اسارت گرفتى ؟ اين جملات را گفت و دست برد و گريبان چاك زد و گريست و گفت: بخدا سوگند اگر در جهان كسى باشد كه جدش رسول خداست، آن منم، پس چرا اين مرد، پدرم را كشت و ما را مانند روميان اسير كرد ؟! آنگاه فرمود: اى يزيد! اين جنايت را مرتكب شدى و باز میگويى: محمد رسول خداست ؟! و روى به قبله میايستى ؟! واى بر تو! در روز قيامت جد و پدرمن در آن روز دشمن تو هستند.
پس يزيد فرياد زد كه مؤذن اقامه بگويد! در ميان مردم هياهويى برخاست، بعضى نمازگزاردند و گروهى نماز خوانده پراكنده شدند(75).
و در نقل ديگر آمده است كه امام سجاد عليه ‏السلام فرمود:
انا ابن الحسين القتيل بكربلا، انا ابن على المرتضى، انا ابن محمد المصطفى، انا ابن فاطمة الزهراء، انا ابن خديجة الكبرى، انا ابن سدرة المنتهى، انا ابن شجرة طوبى، انا ابن المرمل بالدمائ، انا ابن من بكى عليه الجن فى الظلماء، انا ابن ناح عليه الطيور فى الهواء(76).
من فرزند حسين شهيد كربلايم، من فرزند على مرتضى و فرزند محمد مصطفى و پسر فاطمه زهرايم، و فرزند خديجه كبرايم، من فرزند سدرة المنتهى و شجره طوبايم، من فرزند آنم كه در خون آغشته شد، و پسر آنم كه پريان در ماتم او گريستند، و من فرزند آنم كه پرندگان در ماتم او شيون كردند.
_______________________________
70- نفس المهموم 450.
71- در اين خطبه آمده كه هفت عامل برترى به اهل بيت داده شده، ولى شش خصلت بيشتر ذكر نگرديده است. در نقل كامل بهائى آمده است كه خصلت هفتم: «و المهدى الذى يقتل الدجال» «و مهدى كه دجال را میكشد، از ماست». (نفس المهموم 450).
72- از شجره رسالت و در بيعت شجره شركت كرد، و از مكه به مدينه هجرت نمود.
73- ممكن است مراد از دو مشعر، دو بهشت باشد زيرا مشعر به موضعى گفته میشود كه داراى درخت زيادى باشد، بنابراين مراد «وارث دو بهشت است»، و در آيه مباركه آمده است (و لمن خاف مقام ريه جنتان) ؛ و ممكن است مراد از مشعر، مزد لفه باشد و آن جايى است كه حاجيان است كه حاجيان شب دهم تا طلوع آفتاب روز دهم ذيحجه در آنجا وقوف میكنند و اين موقف از جمله مكانهاى حرم است، و در اين صورت مراد از دو مشعر، مزدلفه و عرفات باشد.
74- بحار الانوار 45/137 ؛ الاحتجاج 2/132 به اختصار نقل كرده است.
75- نفس المهوم 451.
76- نفس المهموم 451.

بارتاب خطبه امام سجاد على السلام
هنگامى كه اما سجاد عليه ‏السلام آن خطبه رسا را ايراد فرمود، مردم حاضر در مسجد را سخت تحت تأثير قرار داد و انگيزه بيدارى را در آنان بر انگيخت و به آنان جرأت و حسارت بخشيد، يكى از علماى بزرگ يهود كه در مجلس يزيد حضور داشت از يزير پرسيد: اين نوجوان كيست ؟!
يزيد گفت: على بن الحسين است.
سؤال كرد: حسين كيست ؟
يزيد گفت: فرزند على بن ابى طالب است.
باز پرسيد: مادر او كيست ؟
يزيد گفت: دختر محمد.
يهودى گفت: سبحان الله!! اين فرزند دختر پيامبر است كه او را كشته ‏ايد ؟! شما چه جانشين بدى براى فرزندان رسول خدا بوديد ؟! بخدا سوگند كه اگر پيامبر ما موسى بن عمران در ميان ما فرزندى میگذاشت، ما گمان میكرديم كه او را تا سرحد پرستش بايد احترام كنيم، و شما ديروز پيامبرتان از دنيا رفت و امروز بر فرزند او شوريده و او را از دم شمشير خود گذرانديد ؟! واى بر شما امت!!
يزيد در خشم شد و فرمان داد تا او را بزنند، آن عالم بزرگ يهودى بپاى خاست در حالى كه میگفت: اگر میخواهيد مرا بكشيد، باكى ندارم! من در تورات يافته‏ام كسى كه فرزند پيامبر را میكشد او هميشه ملعون خواهد بود و جايگاه او در آتش جهنم است(77).
سپس يزيد دستور داد تا سر مقدس امام حسين عليه ‏السلام را بر سر درب كاخ خود بياويزند.
هند - دختر عبدالله بن عامر - همسر يزيد، چون شنيد كه يزيد سر امام حسين عليه ‏السلام را بر سر در خانه ‏اش آويخته است، پرده‏اى ك يزيد را از حرمسراى او جدا میكرد، پاره كرد و بدون روسرى بسوى يزيد دويد، در آن هنگام يزيد در مجلس عمومى نشسته بود، هند به يزيد گفت: اى يزيد! سر فرزند فاطمه دختر رسول خدا بايد بر سر در خانه من آويخته شود ؟! يزيد از جاى خود برخاست و او را پوشاند و گفت: آرى براى حسين ناله كن! و بر فرزند دختر پيامبر اشك بريز! كه همه قريش بر او گريه میكنند! عبيدالله بن زياد در كشتن او شتاب كرد كه خدا او را بكشد!(78)
امام سجاد عليه ‏السلام روزى در بازار شام با منهال بن عمرو ملاقات كرد. منهال به خدمت امام آمد و سؤال كرد: «كيف امسيت يابن رسول الله ؟!» «اى پسر رسول خدا! شب را چگونه سپرى كردى ؟!»، امام سجاد عليه‏السلام فرمود: در اين امت، ما همانند بنى اسرائيل گرفتار و فرعونيانيم! مردان را كشتند! و زنان را بيوه كردند! اى منهال! عرب بر عجم میبالد كه محمد مصطفى از ماست! و قبيله قريش بر ديگر قبايل مباهات میكند كه رسول خدا قرشى است! و اينك ما فرزندان اوئيم كه حق ما غصب گرديده و خون ما به ناحق ريخته شده! و ما را از خانمان خود آواره كرده‏اند! فانالله و انا اليه راجعون از اين مصيبت كه بر ما گذشت(79)
حرث بن كعب نيز از فاطمه دختر امام حسين عليه ‏السلام نقل كرده كه میگفت: يزيد ما را در مكانى جاى داد كه آفتاب بطور مستقيم به ما میتابيد به حدى كه پوست بدن ما سوخته و ريخته میشد(80).
__________________________
77- حياة الامام الحسين 3/395.
78- بحار الانوار 45/142.
اينگونه امور باعث گرديد كه يزيد از آن غرور و شادى كه در آغاز كار داشت و بر لبان امام حسين چوب میزد و شعر میخواند دست بردارد و با نسبت دادن قتل امام حسين عليه ‏السلام به عبيدالله بن زياد خود را تبرئه كند! هم در كتاب تذكره سبط ابن جوزى و هم در كامل ابن اثير نقل شده است كه: چون سر امام را به شام آوردند، نخست يزيد شاد شد و از كار ابن زياد اظهار خشنودى نمود و براى ابن زياد جوايز و هدايايى فرستاد، اندكى كه از ماجرا گذشت، نفرت و خشم مردم را از اين عمل زشت احساس كرد و ديد كه مردم به او دشنام میدهند، از كرده و گفته خود پيشمان شد و میگفت: خداوند پسر مرجانه را لعنت كند كه كار را آنچنان بر حسين سخت گرفت كه راه مرگ را آسانتر شمرد و شهيد گرديد! و میگفت: مگر در ميان من و ابن زياد چه بود كه مرا چنين مورد خشم مردم قرار داد و تخم دشمنى مرا در دل نيكوكار و بزهكار كاشت ؟! (قمقام زخار 577).
سيوطى میگويد: «فسر بقتلهم اولا ثم ندم لما مقته المسلمون على ذلك و ابغضه الناس و حق لهم ان يبغضوه!». (تاريخ الخلفاء 208).
البته اين امر در تاريخ سابقه دارد كه اميران و فرمانروايان و پادشاهان چون عملى انجام میدادند كه مردم را به خشم میآرود، تلاش میكردند كه براى تثبيت اقتدار خود انجام آن عمل زشت را به ديگران نسبت داده و خود را تبرئه كنند! و در همين راستا يزيد پس از خطبه عقيله زينب عليها السلام و خطبه على بن الحسين عليه‏السلام و اعتراض ابو برزه اسلمى و همسر خود هند دختر عبدالله بن عامر و ديگران، به ناگهان مشى سياسى خود را تغيير داد و قتل امام حسين عليه‏ السلام را به عبيدالله بن زياد نسبت داد! و میگفت: «لعن الله ابن مرجانة!»، در حالى كه پس از ماجراى عاشورا عبيدالله بن زياد به شام آمد و يزيد به او مال فراواني بخشيد! و در نزد خود نشانيد و او را به حرمسراي خود برده و شراب خوردند و در حال مستي مي‏گفت:
اسقنى شربة تروى مشاشى
ثم مل فاسق مثلها ابن زياد
صاحب السر و الامانة عندى
و لتسديد مغنمى و جهادى
قاتل الخارجى اعنى حسينا
و مبيد الاعداء و لاضداد
طبرى میگويد: «فسر بقتلهم اولا و حسنت بذلك منزلة عبيدالله عنده ثم لم يلبث الا قليلا حتى ندم على قتل الحسين»، تا آنجا كه میگويد يزيد گفت: «لعن الله ابن مرجانة! فبتغضنى الى المسلمين و زرع لى فى قلوبهم العداوة فبغضنى البرو الفاجر بما استعظم الناس من قتلى حسينا!»، از اين نقل واضح است كه تزلزل موقعيت اجتماعى و خشم مردم نسبت به او، يزيد را وادار به تغيير روش كرد. (تاريخ طبرى 5/255).
79- الملهوف 81، ولى در الاحتجاج 2/134 همين قضيه را از مكحول كه از اصحاب پيامبر میباشد نقل كرده است.
80- امالى شيخ صدوق، مجلس 31، حديث 4.

نفرت مردم شام از يزيد
مردم شام چون از ستمهاى نارواى يزيد نسبت به خاندان پيامبر آگاه شدند، از او متفر شده و او را دشنام میدادند! و يزيد چون چنين ديد، دفتار خود را نسبت به اهل بيت تغيير داد(81) ، بطورى كه طبرى نقل میكند: يزيد بر سر سفره غذا نمى نشست مگر اينكه على بن الحسين عليه ‏السلام را فرا میخواند! و او را بر سر همان سفره مینشاند كه با او غذا بخورد!!(82)
يزيد به على بن الحسين عليه ‏السلام گفت: من از پدرت حسين در شگفتم كه چرا فرزندان خود را على نام نهاده است ؟!
حضرت سجاد عليه ‏السلام فرمود: پدرم حسين، پدرش را بسيار دوست میداشت و بدين علت فرزندانش را على نام نهاد(83).
________________________
81- بدون ترديد، اين تغيير رفتار بجهت حفظ موقعيت اجتماعى بود.
82- تاريخ طبرى 5/233.
83- رياض الاحزان 125.

رؤياى هند
هند - همسر يزيد - میگويد: شبى در خواب ديدم كه درى از آسمان گشوده شد و فرشتگان گروه گروه فرود آمده و در كنار سر مقدس امام حسين عليه ‏السلام گرد آمدند و زمزمه میكردند كه: «السلام عليك يا ابا عبدالله! السلام عليك يا بن رسول الله!» در اين حال پاره ابرى را ديدم كه گويا از آسمان فرود آمد كه مردان زيادى بر آن سوار بودند و در ميان آنان مردى را ديدم نورانى، با چهره ‏اى همانند قرص ماه كه خود را بر روى سر مبارك امام انداخت و لب دندانهاى حسين عليه‏ السلام را میبوسيد و میگفت: اى فرزندم! تو را كشتند، و تو را نشناختند، و تو را از خوردن آب بازداشتند ؟ اى فرزندم! من جد تو رسول خدايم، و اين پدرت على مرتضى، و اين برادرت حسن، و اين عمويت جعفر، و اين عقيل و اينان حمزه و عباس هستند، سپس نام ساير اهل بيت را يكى پس از ديگرى بر شمرد(84).
هند گويد: از خواب وحشت زده بيدار شدم و متوجه سر مقدس حسين عليه‏ السلام شدم، ديدم اطراف آن سر مقدس را هاله نورى احاطه كرده است، به سراغ يزيد رفتم و او به اطاقى تاريك رفته بود و صورت خود را به جانب ديوار نموده و میگفت: «ما لى و للحسين» ؟ «مرا با حسين چكار ؟!» چون در چهره او نگاه كردم، آثار اندوه و ناراحتى را در آن آشكار ديدم و خواب خود را براى او تعريف كردم، و او در حالى كه سر به زير انداخته بوده و به حرفهاى من گوش میكرد!(85)

____________________________________

84- بحار الانوار 45/196.
85- بحار الانوار 45/196.
ماجراى دخترك خردسال و سر مبارك امام عليه ‏السلام
بعضى گفته ‏اند: يزيد اهل بيت را در محلى خرابه گونه جاى داد در حالى كه زنان خاندان نبوت و اهل بيت طهارت، جريان شهادت حسين عليه ‏السلام و اهل بيت و يارانش را از كودكان مخفى نگاهداشته و میگفتند پدرانشان به مسافرت رفته ‏اند، و اين جريان ادامه داشت تا اينكه يزيد اهل بيت را در سراى خويش جاى داد(86).
حسين عليه ‏السلام دخترى خردسال داشت كه چهار سال از عمر مباركش میگذشت(87) ، شبى از خواب پريد در حالى كه سخت پريشان به نظر میرسيد و جوياى پدر شد! و پرسيد: پدرم كجاست كه من هم اكنون او را ديدم ؟!(88)
بانوان حرم چون اين سخن از او شنيدند، گريستند و كودكان ديگر نيز ناله و زارى سر دادند.
چون صداى شيوه و گريه آنان بلند شد، يزيد از خواب بيدار شد و پرسيد: اين گريه و زارى از كجاست ؟
پس از جستجو، يزيد را از جريان باخبر كردند، يزيد گفت: سر پدرش را نزد او ببريد!
آن سر مقدس را در زير سر پوشى قرار داده در مقابل او نهادند.
كودك پرسيد: اين چيست ؟
گفتند: سر پدرت حسين است.
دختر امام حسين عليه ‏السلام سرپوش را برداشت و چون چشمش به سر مبارك پدر افتاد ناله‏اى از دل كشيد و بيتاب شد و گفت: اى پدر! چه كسى تو را به خونت زنگين كرد ؟!
چه كسى رگهاى تو را بريد ؟! اى پدر! چه كسى مرا در كودكى يتيم كرد ؟! اى پدر! بعد از تو به چه كسى دل ببندم ؟! او چه كسى يتيم تو را بزرگ خواهد كرد ؟! اى پدر! انيس اين زنان و اسيران كيست ؟! اى كاش من فدايت شده بودم! اى كاش من نابينا شده بودم! اى كاش من در خاك آرميده بودم و محاسن به خون خضاب شده تو را نمى ديدم!
آنگاه لب كوچك خود را بر لبهاى پدر نهاد و گريه شديدى كرد و از هوش رفت! هر چه تلاش كردند، به هوش نيامد، و اين عزيز حسين عليه ‏السلام در شام به شهادت رسيد(89).
________________________
86- از اين نقل چننى مستفاد میشود كه اين واقعه در سراى يزيد رخ داده است. از عبارت شيخ مفيد در ارشاد چنين بر میآيد كه اهل بيت را در سرايى جداگانه فرود آوردند و آن منزلگاه به سراى يزيد پيوسته بود و چند روزى اله بيت در آنجا ماندند و سپس در باب الصغير دمشق مكانى است كه میگويند يزيد اله بيت را در اين موضع جاى داده است.
87- در نفس المهموم و الدمعة الساكبة و ديگر كتابها نام اين كودك خردسال را نيافتم، ولى در رياض الاحزان 144 به نقل از بعضى مؤلفات اصحاب آمده است كه نام او فاطمه صغرى است، و در رياحين الشريعه 3/309 تحت عنوان «بانوان دشت كربلا» او را رقيه بنت الحسين ذكر كرده است.
88- در حوادث روز عاشوار ذكر شد كه امام حسين عليه ‏السلام هنگامى كه براى وداع آمد، دختركى از آن حضرت در خيمه بود كه مطالبه آب میكرد و حضرت به او فرمود كه: به نزد تو بار خواهم گشت! و شايد مراد از بازگشت، سر مقدس آن حضرت بوده است ؛ والله العالم.
89- نفس المهموم 456 ؛ الدمعة الساكبة 5/141.

سوگوارى در شام
در كامل بهائى آمده است كه: ام كلثوم(90) كسى را به نزد يزيد فرستاد تا اجازه دهد براى حسين عليه‏ السلام سوگوارى كنند، يزيد هم موافقت كرد و دستور داد كه اهل بيت را به دار الحجاره ببرند تا در آنجا به سوگوارى بپردازند! اهل بيت عليهم ‏السلام در آن مكان هفت روز عزادارى نمودند و هر روز گروه زيادى از زنان شام، گرد آن جمع میشدند و عزادارى میكردند.
مروان(91) به نزد يزيد رفت و او را از اجتماع مردم در آن محل آگاه كرد و گفت: روحيه مردم شام دگرگون شده است و ماندن اهل بيت در شام به صلاح پادشاهى تو نيست! بايد كه مقدمات سفر ايشان را فراهم سازى و آنان را به مدينه گسيل دارى كه اگر اينان در اينجا بمانند كار حكوكت تو تمام است(92).
_________________________
90- در مصدر، بحاى ام كلثوم نام زينب ذكر شده است.
91- اينكه همزمان با حضور اهل بيت در شام، مروان نيز در شام بوده است معلوم نيست زيرا بلاذرى نقل كرده است كه چون سر مقدس حسين عليه ‏السلام را به مدينه آوردند از هر طرف صداى شيون و ناله بلند شد و مروان بن حكم در مدينه بود ؛ ولى صاحب قمقام زخار میگويد: صحيح آن است كه مروان در آن زمان حاكم مدينه نبوده، بلكه امير عمرو بن سعيد بن العاص بوده است. (قمقام زخار 588).
92- قمقام زخار 579.

يزيد و سه خواسته امام سجاد عليه ‏السلام
وقتى يزيد تصميم گرفت اهل بيت را به مدينه باز گرداند، امام سجاد عليه ‏السلام سه چيز را از يزيد خواست.
يزيد گفت: آن سه خواسته ‏اى كه انجام آنها را وعده داده ‏ام براى من بازگو تا آنها را برآورده سازم.
حضرت سجاد عليه ‏السلام فرمود:
اول آنكه يك بار ديگر میخواهم صورت مبارك پدرم را ببينم.
دوم آنكه بگويى هر چه از ما به يغما برده ‏اند به ما باز گردانند.
سوم آنكه اگر تصميم، به كشتن من گرفته ‏اى، فردى مطمئن را با اين زنان همراه كن تا آنان را به حرم جدشان برساند.
يزيد گفت: خواسته اول تو هرگز بر آورده نخواهد شد ؛ و اما خواسته دوم را چندين برابر جبران میكنم ؛ و در مورد سوم، كسى جز تو همراه زنان نخواهد بود.
امام عليه ‏السلام فرمود: اموال تو را نخواهيم و مال تو بر تو ارزانى باد، و آنچه را از ما به غارت برده‏ اند به ما باز گردان، چون در ميان آنها مغزل و مقنعه و گردن بند و پيراهن فاطمه عليها السلام قرار دارد.
يزيد فرمان داد تا آنها را باز گردانيدند و خود دويست دينار بر آنها افزود و امام سجاد عليه‏السلام آن دينارها را به مستمندان بخشيد و يزيد دستور داد كه اسيران اهل بيت را به وطن خود مدينه باز گردانند(93).
باز گرداندن اهل بيت به مدينه به خواست خودشان صورت گرفت، و يزيد به هنگام حركت آنان مقدار زيادى از اموال را همراه كاروان كرد و به‏ ام كلثوم گفت: اينها عوض مصائبى است كه به شما وارد شده است.
ام كلثوم فرياد زد: چقدر تو بى حيا و بى شرمى برادرم حسين و اهل بيت او را میكشى و در مقابل مال و منال به ما میدهى ؟! هرگز اين اموال را قبول نمى كنيم(94).
___________________________
93- الملهوف 82 و قمقام زخار 579 باكمى اختلاف.
94- بحار الانوار 45/197.