26     «وَ إِذْ قالَ إِبْراهِيمُ لِأَبِيهِ وَ قَوْمِهِ إِنَّنِى بَرَاءٌ مِمّا تَعْبُدُونَ»
27     «إِلاَّ الَّذِى فَطَرَنِى فَإِنَّهُ سَيَهْدِينِ»

ترجمه:
26. و زمانى كه فرمود ابراهيم براى پدرش آزر و براى قومش: محققاً من بَرى و
بيزارم از آنچه شما مى‏پرستيد.  
27. مگر خداوندى كه مرا خلق فرموده. پس محققاً خداوند باشد كه مرا هدايت
فرمايد.
 
تفسير:
«وَ إِذْ قالَ إِبْراهِيمُ» متعلق به فعل محذوف است. يعنى «أُذْكُر» زمانى كه گفت
ابراهيم «لِأَبِيهِ» مراد آزر عموى ابراهيم است كه اطلاق أب بر او مى‏كند. چون در
دامن او بزرگ شده كه مكرراً بيان شده با دليل و برهان[1].
«وَ قَوْمِهِ» ممكن است مرجع ضمير ابراهيم باشد، يعنى قوم ابراهيم يا مرجع
«أبيه» باشد كه قوم آزر باشند و اين اظهر است. «إِنَّنِى» با سه تأكيد. «بَراءٌ» يعنى
بَرى و بيزارم «مِمّا تَعْبُدُونَ» كه بعضى عَبَده[2] شمس و قمر و كواكب بودند، بعضى
عَبَدؤ اَصنام، بعضى عَبَده ملائكه و شياطين. از كليؤ اين‏ها بيزارم «إِلاَّ الَّذِى فَطَرَنِى»[3]،

بعضى گفتند استثناى منقطع است[4]. لكن ظاهراً متصل است. چون مشركين عبادت
خدا را هم معتقد بودند، لذا مشرك نام نهاده شدند. پس معنى اينكه در ميان معبودان
شما، من فقط عبادت مى‏كنم آن كسى را كه مرا از كَتْمِ عدم به وجود آورده و تَطوّراتى
را سِير داده از نُطفه و عَلَقه[5] و مُضْغَه[6] تا به دنيا آورده و نشو و نما فرموده تا به حد
رشد رسانيده.
«فَإِنَّهُ سَيَهْدِينِ».
 
سؤل:
ابراهيم كه هدايت شده بود، بلكه از اول عمر معصوم بود، به خصوص در اين موقع
كه دعوت مى‏كند كه مقام رسالت را بلكه اولوالعزمى را دارا بود، چرا نفرمود: «هَدانى»
و گفت: «سَيَهدين»؟

جواب:
هم ايجاد مى‏فرمايد و هم ابقا كه آن به آن افاضه مى‏فرمايد. ممكن، همين نحوى
كه در وجود محتاج به موجد است، در بقا هم محتاج به مُبقى است. يعنى خداوند مرا
از خطرات شرك نگاهدارى مى‏كند. ابراهيم وَلَو معصوم بود، لكن عاصم او خداست.
به علاوه، ممكن است مراد عالم آخرت و سعادت و بهشت باشد، چون مكرر گفته‏ايم
كه بنده وَلَو در اَعلى درجؤ بندگى باشد، مثل وجود مقدس پيغمبر اسلام صلى‏الله‏عليه‏و‏آله، هيچ‏گونه
استحقاقى ندارد و فقط ايمان و تقوا و اعمال صالحه قابليت مى‏آورد براى تفضل. و هر
كه بهشت رود، به تفضل است نه استحقاق. به عكس، هر كه جهنم رود، از روى
استحقاق است [و ]زائد بر او عذاب نمى‏كند.
*    *    *

[1] .  در اين باره توضيحى در همين تفسير: ج7، ص207 ـ 208، ذيل تفسير آيه 74 سوره انعام و
ج9، ص345 ـ 347، ذيل آيه (114) سوره توبه گذشت.
 
[2] .  عَبَدهجمع عابد: عبادت كنندگان.
 
[3] .  فطرت: در لغت به معناى آفرينش، نهاد و سرشت است و تقريباً همه مفسّران عقيده دارند كه فطرت در قرآن كريم عبارت از حالتى است كه خداوند متعال انسان‏ها را براى پذيرش حقّ بر اساس آن آفريده است. به عبارت ديگر، استعدادحق پذيرى و حقّ‏گرايى انسان‏ها را در اسلام فطرت گويند، چنان كه خداوند متعال مى‏فرمايد: پس روى خود را با حقّ‏گرايى تمام به سوى اين دين بگردان. از فطرت الهى كه مردم را بر اساس آن پديد آورده است پيروى كن. آفرينش خداوند دگرگونى نمى‏پذيرد. دين استوار اين است، ولى بيشتر مردم نمى‏دانندروم: 30. از نظرگاه اسلامى از آن روى كه خداوند متعال در حقّ بندگان هيچ ستمى نمى‏كند به همه آنان براى پذيرش حقّ استعدادى برابر ارزانى داشته است. چنان كه تا وقتى كه خود را به گناه نيالوده‏اند و از نظر خداوند نيفتاده‏اند، خداوند نعمت هدايت را از آنان دريغ نمى‏دارد و مى‏توانند با رجوع به وجدان حقّ‏گراى خويش به حقيقت و دين حق راه يابند، چنان‏كه پيامبر اكرم صلى‏الله‏عليه‏و‏آله مى‏فرمايد: «كلّ مولودٍ يُولد على الفطرة حتّى يكون أبواهُ هما اللّذان يهوّدانه أو ينصّرانه أو يمجّسانه؛ همه انسان‏ها بر اساس فطرت(حق گرا) به دنيا مى‏آيند، آنگاه پدر و مادرانشان هستند كه آنان را وا مى‏دارند كه به يهوديت، نصرانيت يامجوسيت درآيند». همچنين از پيامبر اكرم صلى‏الله‏عليه‏و‏آله روايت شده است كه فرمود: «فطرة اللّه‏ التي فطر النّاس عليها، دين اللّه‏ تعالى؛ آن فطرت الهى كه خداوند مردم را بر اساس آن آفريده است، دين خداوند متعال است».
          برخى از مفسران نيز گفته‏اند مراد از فطرت الهى عهدى است كه خداوند متعال از بنى آدم گرفته است كه بايد به مفاد آن كه حقّ گرايى و پذيرش اسلام است، عمل كنند؛ اما در اثر وسوسه شيطان و اضلالِ غير، بسيارى از انسان‏ها از فطرت خويش منحرف مى‏شوند. ر.ك: دانشنامه قرآن، مدخل «فطرت».
 
[4] .  ر.ك: تفسير سمعانى: ج5، ص98؛ تفسير نسفى: ج4، ص112 و تفسير بيضاوى: ج5، ص143.
 
[5] .  علقه: پس از آنكه نطفه در رحم قرار گرفت و چهل روز ماند، تبديل به خون بسته شده مى‏گردد كه آن را عَلَقه نامند.
 
[6] .  مضغه: نطفه در چهل روز دومى كه در رحم مى‏ماند، پس از عَلَقه شدن، شبيه به گوشت جويده شده مى‏گردد كه آن را مُضغه نامند.

نوشتن دیدگاه