پس از بيان اين واقعيت كه وجود اين عالم با بلاها مقرون است ، حال بايد علت آن روشن شود تا هم از نظر اعتقادى دچار سردرگمى نشويم و هم از جهت عملى ، راه خود را پيدا كنيم با تاءمل در وجود خود كه فطرتا طالب كمال مطلق هستيم و با دقت در آيات قرآنى ، به دست مى آيد كه كمالات حقيقى جز در سايه امتحان و آزمايش حاصل نشده و بروز نخواهد كرد و خداوند متعال هم خصوصيات اين عالم را بر اين اساس قرار داده تا جوهره وجودى انسان در اعمال نيكو، شكل گرفته و آشكار شود، و در بيان نحوه خلقت كلى اين عالم ، گاهى مى فرمايد: و هو الذى خلق السموات و الارض فى ستة ايام و كان عرشه على الماء ليبلوكم ايكم احسن عملا (610)؛ (او خدايى است كه آسمانها و زمين را در شش روز آفريد و عرشش بر آب است تا اينكه شما را امتحان كند كه كدام يك عمل نيكوترى داريد) و گاهى مى فرمايد: كه انسانها را از جهت ظاهرى متفاوت خلق كرديم تا هر يك به شاءنى از شئون اين عالم بپردازد و همچنين آنچه روى زمين است زينت آن قرار داديم تا مردم جذب به آن شده براى چرخيدن امور اين عالم لكن تمامى اينها براى امتحانست كه در آن مسير حقيقى كدام يك موفق تر بيرون آئيد، و هو الذى جعلكم خلائف الارض و رفع بعضكم فوق بعض درجات ليبلوكم فى ما آتاكم (611)، (او خدايى است كه شما را جانشينان زمين قرار داد و بعضى از شما را بر بعضى ديگر به درجاتى بالا برد تا نسبت به آنچه به شما داده است امتحانتان كند)، نيز مى فرمايد: انا جعلنا ما على الارض زينة لها لنبلوهم ايهم احسن عملا (612)، (همانا ما آنچه را روى زمين است زينت براى آن قرار داديم تا انسانها را امتحان كنيم كه كدام يك عمل نيكوترى دارند) لكن در عين حال خلقت اين عالم مبنى بر ثبات نيست و از اول ، انتقال از آن جزء جدانشدنى از آن مى باشد از اين جهت در آيه ذيل ، خلقت موت بر حيات مقدم داشته شده است ، خلق الموت و الحياة ليبلوكم ايكم احسن عملا (613)، (خداوند مرگ و زندگى را آفريد تا شما را امتحان كند كه كدامى ك عمل نيكوترى داريد) و از طرفى كمبودها و ناكاميها نيز همراه اين عالم است همان طور كه مى فرمايد: و لنبلونكم بشى ء من الخوف و الجوع و نقص من الاموال و الانفس و الثمرات (614)، (و حتما شما را به چيزى از ترس و گرسنگى و كمبود مالها و جانها و ميوه ها امتحان مى كنيم ) با تاءمل در اين آيات مخصوصا آيه اخير، علت وجود بلاها و امور ناگوار روشن مى شود و آن اين كه انسان اندازه وجودى خويش را بداند و بفهمد كه از نظر وجودى محدود بوده و ابتدا و انتهايش به كمال مطلق و خداوند متعال متصل است پس بايد از اين حد وجودى تجاوز نكرده و در برابر طغيانهاى خيالى وجودش مقاومت كرده و در مسيرى قرار بگيرد كه او را به آن ابتدا و انتهايى كه عين كمال مطلق است متصل كند و از آن به عمل نيكوتر تعبير كرده است و وجود بلاها و امور ناگوار بهترين منشاء در پيدايش اين توجه و اين جهت گيرى عملى است ، لذا بدنباله آيه اخير مى فرمايد: و بشر الصابرين الذين اذا اصابتهم مصيبة قالوا انا لله و انا اليه راجعون ، (و صابران را بشارت بده آن كسانى كه وقتى مصيبتى به آنها وارد مى شود مى گويند همانا ما براى خدا بوده و به سوى او رجوع مى كنيم ). - آثار مقاومت و عدم مقاومت را بعد از اين بيان خواهيم كرد -، لذا على عليه السلام مى فرمايد: الا و ان الدنيا دار لايسلم منها الا فيها، و لاينجى بشى ء كان لها، ابتلى الناس بها فتنة ، فما اخذوه منها لها اخرجوا منه و حوسبوا عليه ، و ما اخذوه منها لغيرها قدموا عليه و اقاموا فيه ؛ فانها عند ذوى العقول كفى ء الظل ، بينا تراه سابغا حتى قلص ، و زائدا حتى نقص ‍ (615)، (آگاه باشيد كه دنيا خانه اى است كه كسى از آن سالم نمى ماند مگر در آن و نجات نمى يابد به چيزى كه براى آن است ، مردم به واسطه آن امتحان خاصى مى شوند پس آنچه را كه از دنيا بگيرند براى دنيا از دستشان گرفته مى شود در حالى كه بر آن حساب مى شوند، و آنچه را كه از دنيا بگيرند براى غير دنيا - آخرت - برايشان مى ماند و هميشه با آن مى باشد پس ‍ دنيا نزد خردمندان مانند برگشتن سايه است كه تا آن را گسترده ببينى جمع مى شود و تا آن را زياد ببينى كم مى شود) و چون خداوند متعال بندگانش ‍ را دوست (616) دارد و نمى خواهد آنها به اين امور گذرايى و نابود شدنى سرگرم شوند تا خويشتن شان كه موجود ذى قيمت و از عالم قدس است نابود شده و خسران ببيند، ايشان را علاوه بر بلاياى طبيعى - كه از لوازم اين عالم است - به امور سخت و ناگوارى مبتلا مى كند، تا از خواب غفلت بيدار شده و از توجه استقلالى به اين عالم دست بردارند و متوجه عالم غيب شده و زندگيشان را با آن عالم منطبق كنند، لذا قرآن كريم مى فرمايد: و ما ارسلنا فى قرية من نبى الا اخذنا اهلها بالباءساء و الضراء لعلهم يضرعون ثم بدلنا مكان السيئة الحسنة حتى عفوا و قالوا قد مس آباءنا الضراء و السراء فاخذناهم بغتة و هم لايشعرون (617)، (و در هيچ شهرى پيامبرى نمى فرستيم مگر اينكه اهل آن را به رنج و سختى مى گيريم ، شايد تضرع و زارى كنند سپس بدى را به نيكى تبديل مى كنيم تا هنگامى كه آسوده شده و گويند به پدران ما نيز سختى و رنج رسيد - برطرف كننده آن را غير خداوند دانستند و به غير او توجه نمودند - پس ايشان را به طور ناگهانى مى گيريم در حالى كه مى فهمند) در آيه ديگر مى فرمايد: (چرا هنگامى كه ايشان را گرفتار كرديم ، تضرع نكردند ولكن دلهايشان سنگين شد و شيطان اعمالشان را براى آنها زينت داد(618)) در آيه ديگر مى فرمايد: ما اصاب من مصيبة فى الارض و لا فى انفسكم الا فى كتاب من قبل ان نبر اها ان ذلك على الله يسير لكيلا تاءسوا على ما فاتكم و لا تفرحوا بما آتاكم و الله لا يحب كل مختال فخور الذين يبخلون و ياءمرون الناس بالبخل و من يتول فان الله هو الغنى الحميد (619)، (هيچ مصيبتى در زمين و در خودتان نيست مگر اينكه در كتابى ثبت است . قبل از اينكه آن را بيافرينيم ، همانا اين - تقدير - بر خداوند آسان است ، تا اينكه بر آنچه از دست شما مى رود اندوهناك نگرديد و بر آنچه به شما مى رسد خوشحال نشويد و خداوند هيچ متكبر فخرفروشى را دوست ندارد، آن كسانى كه بخل ورزيده و مردم را نيز به بخل امر مى كنند و كسى كه روى گرداند همانا خداوند بى نياز ستايش شده است ) بنابراين بلاها و مصيبتها به طور كلى در علم الهى پيش بينى شده است تا انسان بيدار شده و متوجه شود آن وقتى كه در نعمت بوده ، از طرف خداوند به او عنايت شده و وقتى كه نعمت از او گرفته شد بداند كه او گرفته است به خاطر مصالحى كه بالاترين آن ، عدم توجه استقلالى به موجودات است ، لذا هنگام دارا بودن مواهب مادى و معنوى از اعطاء آن به ديگران براى خداوند، مانعى در پيش روى خود نمى بيند و اين نه به جهت نيازمندى خداوند متعال است زيرا او از همه عوالم بى نياز است ، چه كسى به طرف او بيايد و مجاهده نفسانى كند و چه كسى كفر ورزد بلكه براى امتحان بشر است ، همان طور كه مى فرمايد: و من جاهد فانما يجاهد لنفسه ان الله لغنى عن العالمين (620)، (و كسى كه مجاهده كند پس فقط براى خود مجاهده مى نمايد زيرا خداوند از عالميان بى نياز است ) و نيز مى فرمايد: و من كفر فان الله غنى عن العالمين (621)، (و كسى كه كفر ورزد پس همانا خداوند از عالميان بى نياز است ).

نوشتن دیدگاه