موارد استعمال هبه ی الهی به انبیاء در قرآن معطوف به سه امر است: «فرزند یا شخصی دنباله رو»، «حُکم»، و «ملک». در این میان مورد نخست، یعنی فرزند یا شخصی دنباله رو بیش از دو مورد دیگر استعمال شده است. آیات ذیل بیانگر موارد استعمال هبه ی الهی در خصوص فرزند یا شخصی دنباله رو است، شخصی که به گونه ای آن پیامبر را در تحقق اهدافش یاری رسانَد، یا راهِ آن نَبی را به احسنِ وجه درپی گیرد:
الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذي وَهَبَ لي عَلَى الْكِبَرِ إِسْماعيلَ وَ إِسْحاقَ إِنَّ رَبِّي لَسَميعُ الدُّعاءِ (ابراهیم/39)
وَ وَهَبْنا لَهُ إِسْحاقَ وَ يَعْقُوبَ كُلاًّ هَدَيْنا وَ نُوحاً هَدَيْنا مِنْ قَبْلُ وَ مِنْ ذُرِّيَّتِهِ داوُدَ وَ سُلَيْمان وَأَيُّوبَ وَ يُوسُفَ وَ مُوسى وَ هارُون َوَ كَذلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنينَ (انعام/84)
فلَمَّا اعْتَزَلَهُمْ وَ ما يَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَهَبْنا لَهُ إِسْحاقَ وَ يَعْقُوبَ وَ كُلاًّ جَعَلْنا نَبِيًّا (مریم/49)
وَ وَهَبْنا لَهُ مِنْ رَحْمَتِنا أَخاهُ هارُونَ نَبِيًّا (مریم/53)
وَ وَهَبْنا لَه ُإِسْحاقَ وَ يَعْقُوبَ نافِلَةً وَ كُلاًّ جَعَلْنا صالِحينَ (انبیاء/72)
فَاسْتَجَبْنا لَهُ وَ وَهَبْنا لَهُ يَحْيىوَ أَصْلَحْنا لَهُ زَوْجَهُ إِنَّهُمْ كانُوا يُسارِعُونَ فِي الْخَيْر اتِ وَ يَدْعُونَنا رَغَباً وَ رَهَباً وَ كانُوا لَنا خاشِعينَ (انبیاء/90)
وَ وَهَبْنا لَهُ إِسْحاقَ وَ يَعْقُوبَ وَ جَعَلْنا فيذُرِّيَّتِهِ النُّبُوَّةَ وَ الْكِتابَ وَ آتَيْناهُ أَجْرَهُ فِي الدُّنْيا وَ إِنَّهُ فِي الْآخِرَةِ لَمِنَ الصَّالِحينَ (عنکبوت/27)
وَ وَهَبْنا لِداوُدَ سُلَيْمانَ نِعْمَ الْعَبْدُ إِنَّهُ أَوَّابٌ (ص/30)
وَ وَهَبْنا لَهُ أَهْلَهُ و َمِثْلَهُمْ مَعَهُمْ رَحْمَةً مِنَّا وَ ذِكْرى لِأُولِي الْأَلْبابِ (ص/43)
هُنالِكَ دَعا زَكَرِيَّا رَبَّهُ قالَ رَبِّ هَبْ لي مِنْ لَدُنْكَ ذُرِّيَّةً طَيِّبَةً إِنَّكَ سَميعُ الدُّعاءِ (آل عمران/38)
رَبّ ِهَبْ لي مِنَ الصَّالِحينَ فَبَشَّرْنَاهُ بِغُلَامٍ حَلِيمٍ (صافات/100 و 101)
وَإِنِّي خِفْت ُالْمَوالِي مِن ْوَرائي وَ كانَتِ امْرَأَتي عاقِراً فَهَبْ ليمِنْ لَدُنْكَ وَلِيًّا (مریم/5)
قالَ إِنَّما أَنَا رَسُولُ رَبِّكِ لِأَهَبَ لَكِ غُلاماً زَكِيًّا (مریم/ 19)
حتی به طور عمومی درباره ی همه مردم: لِلَّهِ مُلْكُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ يَخْلُقُ ما يَشاءُ يَهَبُ لِمَنْ يَشاءُ إِناثاً وَ يَهَبُ لِمَنْ يَشاءُ الذُّكُورَ (شوری/49)
یا در دعای مومنان از خدا: وَالَّذينَ يَقُولُونَ رَبَّنا هَبْ لَنا مِن ْأَزْواجِنا وَ ذُرِّيَّاتِنا قُرَّةَ أَعْيُنٍ وَ اجْعَلْنا لِلْمُتَّقينَ إِماماً (فرقان/74)
در خصوص آیه ی مورد بحث نیز، مقصود از هبه ی الهی «فرزند یا شخصی دنباله رو» خواهد بود با دو شاهد:
1.مطابق دعای حضرت ابراهیم، لسانِ صدق، با قید «فی الاخِرین[1]» یعنی در میان آیندگان طلب شده است. بدیهی است که هیچ کس «حُکم» یا «مُلک» را برای خود در میان آیندگان طلب نمی کند.
2.در آیه ی چهل و نهم سوره ی مریم که ربط منطقی آن با آیه پنجاهم غیرقابل انکار است، به هبه ی اسحاق و یعقوب اشاره شده است، و همین لفظ در آیه مورد بحث برای لسان صدق به کار گرفته شده است. تناسب آیات الهی حکم می کند که هبه ی الهی در آیه ی پنجاهم نیز معطوف به شخص باشد. توجه شود که در آیه ی پنجاهم از سوره ی مریم، جمله ی «و جعلنا لهم لسان صدق علیا» مفعولِ فعلِ «وهبنا» در نظر گرفته شده است: (فَلَمَّا اعْتزََلهَُمْ وَ مَا يَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ وَهَبْنَا لَه ُإِسْحَاقَ وَ يَعْقُوبَ وَ كلاًُّ جَعَلْنَا نَبِيًّا (49) وَ وَهَبْنَا لهَُم مِّن رَّحْمَتِنَا وَ جَعَلْنَا لهُمْ لِسَانَ صِدْقٍ عَلِيًّا(50))
بعد از آن که معلوم شد، مراد از هبه ی الهی در آیه ی پنجاهم از سوره ی مریم، معطوف به یک «شخص» است، بدیهی است که احتمالِ عَلَم بودنِ «لفظ» علیاً نیز بسیار تقویت می شود. چه اینکه ظاهراً خداوند سبحان در مقامِ تعریف و تعیّنِ هبه ی خود به ابراهیم و سایر پیامبران است.
نکته: از آن جایی که موارد استعمال یک لفظ، لزوماً حصرآور نیست، بنابراین مطالب فوق الذکر را به عنوانِ شاهدی بر مدعای متن اقامه کردیم نه به عنوانِ دلیلی مُثبِت. البته نقدهای دیگری نیز به مواد و روش استدلال مطرح شده در این خصوص وارد است که می توان این مورد از شواهد را تا حدِّ زیادی نادیده گرفت.
[1]. شعرا/84 : واجعل لی لسان صدق فی الاخرین
