شيخ اجازه حقير، علامه حبر نحرير، الايه الحجه، شيخ آقا بزرگ تهرانى در کتاب الذريعه الى تصانيف الشيعه(7) مى فرمايد: خطبه البيان از خطبى است که مشهور آن را منتسب به امير مؤمنان عليه السلام مى دانند. از آن نسخه هاى مختلفى موجود است که در زيادتى ونقصان با يک ديگر متفاوتند. تمامتر از اين نسخ نسخه اى است قريب پانصد بيت که بنابر قولى حضرتش در کوفه انشا فرموده وبنابر قولى ديگر در بصره. مرحوم شريف آن را در نهج البلاغه وابن شهراشوب در مناقب آل ابى طالب در عداد خطبه هاى مشهور آن حضرت ذکر نکرده اند. البته ابن شهرآشوب در کتاب خود خطبه اى به نام خطبه افتخار را ذکر کرده است که در نهج البلاغه يافت نمى شود وممکن است همين خطبه باشد، زيرا که در آغاز آن قريب هفتاد وصف از اوصاف خود را به عنوان انا کذا، انا کذا ذکر فرموده است. همچنين شيخ سراج الدين حسن بعضى اين نسخه را به همراه خطبه اقاليم از کتاب در المنظم نيز نقل کرده است که اين نسخه در کتابخانه آستان قدس رضوى موجود است که تاريخ کتابت آن در سال 729 ق مى باشد ودر رديف کتب خطى بشمار است ودر جزء سوم فهرست آن کتابخانه در صفحه 97 خصوصيات آن نگاشته شده است. همچنين نسخه ديگرى به خط درويش على بن جمال الدين مقرى در سال 923 ق در 55 ورق نوشته شده است که از موقوفات ابن خاتون است که در سال 1067 ق وقف آستانه مقدسه رضويه گرديده است. مرحوم سيد شبر تمام اين خطبه را در کتاب علائم الظهور خود نقل کرده وحافظ رجب برسى در کتاب مشارق انوار اليقين که در سال 773 ق تاليف کرده قسمتى از آن را نقل نموده است که البته نام خطبه البيان بر آن نيست.(8) در کتاب ينابيع الموده نيز اين خطبه را قندوزى نقل کرده ودر بحرالمعارف حاج ملا عبد الصمد همدانى نيز آمده است ونسخه مختصر آن را قاضى سعيد قمى رحمه الله در شرح حديث غمامه نقل کرده است. همچنين مرحوم حائرى بارجينى يزدى در الزام الناصب سه نسخه از آن را نقل کرده است که يکى از آنها اسامى اصحاب وياوران حضرت بقيه الله - عجل الله تعالى فرجه - را متضمن است وديگرى نامهاى حکام آن حضرت در شهرها مذکور افتاده است.(9) مرحوم حائرى يکى را از کتاب در المنظم تاليف محمد بن طلحه شافعى (م 652 ق) نقل کرده وعالم خبير، ومتتبع بصير، وفاضل نحرير شيخ محمد رضا طبسى در جلد اول کتاب الشيعه والرجعه (طبع نجف) اين خطبه را از کتاب دوحه الانوار شيخ محمد يزدى حائرى نقل کرده است وخلد مقام، مرحوم ميرزاى قمى صاحب کتاب قوانين در اواخر کتاب جامع الشتات بعضى از فقرات خطبه را ياد آور گشته است. علاوه بر اين، صاحب کتاب عجائب الاخبار، مرحوم سيد حسين بن سيد عبد الجبار توبلى کتکانى بحرينى به سند خود اين خطبه را تماما در کتاب خود نقل کرده است که متن ما برگرفته از اين نسخه مى باشد.
پاورقی:
(7) تهرانى: الذريعه، ج 7: ص 200 / باب (خ ط ب): ش 988.
(8) برسى: مشارق انوار اليقين، ص 172 - 170.
(9) حائرى: الزام الناصب، ص 242 - 178.
