30     «يَوْمَ نَقُولُ لِجَهَنَّمَ هَلِ امْتَلَأْتِ وَ تَقُولُ هَلْ مِنْ مَزِيدٍ»

ترجمه:
30. روزى كه مى‏گوييم به جهنم كه: آيا پر شدى و مملو گشتى؟ جواب مى‏دهد:
آيا زيادتر دارى بفرستى من جا دارم و سيرى ندارم[1].
 
توضيح:
مثل شكم معاويه كه هر چه مى‏خورد سير نمى‏شد و مى‏گفت: مَللتُ و ما شَبعتُ[2]
و به قول شاعر:

و صاحبٌ لي بَطْنُهُ كَالْهاوِيَة
 كأنّ في أمعائِهِ مُعاوِيَة[3]


 
تفسير:
«يَوْمَ نَقُولُ لِجَهَنَّمَ هَلِ امْتَلَأْتِ» كه تمام كفار جن و انس و شياطين و ضالّين
و مضلّين و مبدعين و معاندين و ناصبين و مخالفين و منكرين ضروريات دين
و ظالمين، از اول دنيا تا آخر دنيا جهنم را پر نمى‏كنند چون از غضب الهى خلق شده.
«وَ تَقُولُ هَلْ مِنْ مَزِيدٍ» اشاره به اينكه اگر مؤنين جن و انس هم كافر شده
بودند، بلكه العياذ باللّه‏ ملائكه هم مثل شيطان رانده شده بودند جهنم جاى آن‏ها را هم
داشت. چنانچه اگر تمام اهل عالم از جن و انس و مَلَك مشرف به ايمان و تقوا و عمل
صالح مى‏شدند بهشت جاى آن‏ها را داشت، و در خبر داريم كه از براى هر فردى
خداوند مكانى در بهشت و جهنم قرار داده و چون دو دسته مى‏شوند جاى جهنمى‏ها
را در بهشت به اهل بهشت مى‏دهند به ميراث[4]، چنانچه مى‏فرماييد: «الَّذِينَ يَرِثُونَ
الْفِرْدَوْسَ هُمْ فِيها خالِدُونَ»[5] و جاى بهشتى‏ها را در جهنم به اهل جهنم مى‏دهند.
*    *    *
 

[1] .  ترجمه ديگر: آن روز كه ما به دوزخ مى‏گوييم: آيا پر شدى؟ و مى‏گويد: آيا باز هم هست؟
 
[2] .  دل زده شدم، اما سير نشدم. ر.ك: شرح نهج البلاغة«ابن ابى الحديد»: ج4، ص55؛ اختيار مصباح السالكين: ص164 و شجره طوبى: ج1، ص94. در اين منابع به اين صورت آمده است: «فواللّه‏، ما شبعت ولكن تعبت و مللت؛ به خدا، سير نشدم، اما از  غذا خسته و دل زده شدم».
 
[3] .  و من همنشينى دارم كه شكمش مانند چاه جهنم است كه اندام داخلى او مانند امعا و احشاى
معاويه است. ر.ك: يتيمة الدهر: ج3، ص465 و شرح نهج البلاغة«ابن ابى الحديد»: ج4، ص55.
[4] .  ر.ك: سنن ابن ماجه: ج2، ص1453، ح4341؛ مجمع البيان: ج7، ص178؛ تفسير قرطبى: ج16، ص46 و بحارالأنوار: ج8، ص91.
 
[5] .  همانان كه بهشت را به ارث مى‏برند و در آنجا جاودان مى‏مانند. سوره مؤمنون: آيؤ 11.

نوشتن دیدگاه