در گذشته به منابع شيعى و سنى مصحف امام اشاره كرديم و گفتيم اين روايات در مصادر اصلى شيعه و سنى نيامده و عموما دچار ضعف سندى هستند، 1اما با اين همه آن‌چنان بوفور نقل شده كه ديگر نمى‌توان در اصل آن ترديد كرد، و لذا از مجموع آنها اطمينانى بمانند اخبار مستفيض حاصل مى‌گردد. به اين جهت بحث سندى را باز نمى‌كنيم و مناسب نمى‌بينيم، لذا درباره مشخصات اين مصحف و چگونگى محتواى آن سخن گفته خواهد شد.
اولين سؤالى كه مطرح است اين است كه آيا مصحف امام على قرآن بوده يا چيز ديگر؟ و اگر قرآن بوده تماما قرآن بوده يا مطالب ديگرى افزون بر قرآن داشته است، سؤال ديگر اين است كه فرق مصحف امام على با مصاحف ديگر عصر رسالت مانند مصحف ابى بن كعب، مصحف عبد اللّه بن مسعود چه بوده است، همچنين چه فرقى ميان مصحف امام با مصحف حضرت فاطمه عليها السّلام داشته است و در نهايت نسبت ميان مصحف امام على با كتاب على چيست؟ 2
پاورقی:
1) -منابع شيعى اين احاديث عمدتا در كتاب سليم بن قيس هلالى، بصائر الدرجات محمد بن حسن صفار (م 290) ، تفسير منسوب به علىّ بن ابراهيم قمى (م 320) ، تفسير عياشى محمد بن مسعود بن عياش (م ح 320) ، اثبات الوصية منسوب به علىّ بن حسين مسعودى (م 346) ، توحيد صدوق محمد بن علىّ بن بابويه (م 381) و مناقب ابن شهرآشوب مازندرانى (م 588) است و اين كتابها هر كدام بگونه‌اى ضعف سندى و مشكلات استنادى دارد. در اين زمينه دو دسته اشكال بطور مشخص مطرح است، يكى در صحت انتساب اين كتابها به مؤلفين آنهاست، مثلا در مورد تفسير علىّ بن ابراهيم يقينا مى‌دانيم كه اين كتاب از آن علىّ بن ابراهيم نيست (در اين باره نك المفسرون حياتهم و منهجهم/330.) يا در مورد بصائر الدرجات نمى‌دانيم كتابى كه هم اكنون در اختيار است همان كتاب محمد بن حسن صفار است، چون طريق متقن مانند كتب اربعه براى اتصال سندى به مؤلف ندارد تا از طريق اجازه و تداول عام بر مؤلف منتهى شود و او صحت آن را تأييد كند. و چون در گذشته معمول بوده كه صحافان و وراقان در كتاب دستكارى و دستبرد بزنند يا مستنسخان به لحاظ گرايشهاى فكرى و مذهبى در روايات تصرف كنند، چنين اطمينانى براى عدم تصرف و اتصال به مؤلف وجود ندارد. (نك: شوشترى، قاموس الرجال، ج 8/131) در مورد عده‌اى ديگر مشكل ارسال سندى وجود دارد، مانند تفسير عياشى كه استنساخ‌گر، اسناد روايات را حذف كرده و طريق خبر مشخص نيست. نسبت به كتاب اثبات الوصية انتساب به مسعودى و طريق او معين نيست، مناقب ابن شهرآشوب طريق روايات خود را مشخص نمى‌كند به اين جهت اضافه بر كتب، مشكل راويان هم دارد، مانند ابان بن ابى عياش (م 138) درطريق كتاب سليم بن قيس كه در رجال مورد تضعيف قرار گرفته (نك: كتاب سليم، ج 1/157-234. به ويژه صفحات 216 درباره ابان) . به اين جهت بحث ما در استناد به اين روايات صرف نظر از مباحث سندى و رجالى است. اينها سؤالاتى است كه بايد مورد بررسى قرار گيرد و بر اساس اسناد موجود پاسخ داده شود. به اين جهت در مقوله بررسى سند وارد نمى‌شويم.
2) -منابع شيعى اين احاديث عمدتا در كتاب سليم بن قيس هلالى، بصائر الدرجات محمد بن حسن صفار (م 290) ، تفسير منسوب به علىّ بن ابراهيم قمى (م 320) ، تفسير عياشى محمد بن مسعود بن عياش (م ح 320) ، اثبات الوصية منسوب به علىّ بن حسين مسعودى (م 346) ، توحيد صدوق محمد بن علىّ بن بابويه (م 381) و مناقب ابن شهرآشوب مازندرانى (م 588) است و اين كتابها هر كدام بگونه‌اى ضعف سندى و مشكلات استنادى دارد. در اين زمينه دو دسته اشكال بطور مشخص مطرح است، يكى در صحت انتساب اين كتابها به مؤلفين آنهاست، مثلا در مورد تفسير علىّ بن ابراهيم يقينا مى‌دانيم كه اين كتاب از آن علىّ بن ابراهيم نيست (در اين باره نك المفسرون حياتهم و منهجهم/330.) يا در مورد بصائر الدرجات نمى‌دانيم كتابى كه هم اكنون در اختيار است همان كتاب محمد بن حسن صفار است، چون طريق متقن مانند كتب اربعه براى اتصال سندى به مؤلف ندارد تا از طريق اجازه و تداول عام بر مؤلف منتهى شود و او صحت آن را تأييد كند. و چون در گذشته معمول بوده كه صحافان و وراقان در كتاب دستكارى و دستبرد بزنند يا مستنسخان به لحاظ گرايشهاى فكرى و مذهبى در روايات تصرف كنند، چنين اطمينانى براى عدم تصرف و اتصال به مؤلف وجود ندارد. (نك: شوشترى، قاموس الرجال، ج 8/131) در مورد عده‌اى ديگر مشكل ارسال سندى وجود دارد، مانند تفسير عياشى كه استنساخ‌گر، اسناد روايات را حذف كرده و طريق خبر مشخص نيست. نسبت به كتاب اثبات الوصية انتساب به مسعودى و طريق او معين نيست، مناقب ابن شهرآشوب طريق روايات خود را مشخص نمى‌كند به اين جهت اضافه بر كتب، مشكل راويان هم دارد، مانند ابان بن ابى عياش (م 138) درطريق كتاب سليم بن قيس كه در رجال مورد تضعيف قرار گرفته (نك: كتاب سليم، ج 1/157-234. به ويژه صفحات 216 درباره ابان) . به اين جهت بحث ما در استناد به اين روايات صرف نظر از مباحث سندى و رجالى است. اينها سؤالاتى است كه بايد مورد بررسى قرار گيرد و بر اساس اسناد موجود پاسخ داده شود. به اين جهت در مقوله بررسى سند وارد نمى‌شويم.

نوشتن دیدگاه