مشخصات كلى اين مصحف‌ها با تفاوتى كه داشته و برخواسته از انديشه حضور و سابقه و معلومات تنظيم‌كنندگان آن بوده به شرح زير است:
1-اين مصحف‌ها الزاما شامل تمام قرآن نبوده، بلكه گاه اوراقى ناتمام شامل چند سوره يا قسمتى از قرآن يا حتى يك سوره بوده است.
2-چون برخى از مصحف‌ها در زمان پيامبر گردآورى شده، در ترتيب سوره‌ها ميان مصاحف اختلافاتى بوده كه در گزارش آنها منعكس است و شهرستانى در تفسير به مقايسه‌اى ميان آنها همت گمارده است. 1
3- هريك از اين مصحف‌ها استقلال كاملى نداشته و گاه مصحفى دنباله مصحف ديگر قرار گرفته است. البته در مورد مصحف ابى بن كعب، ابن مسعود، ابو موسى اشعرى و بعدها مصحف عايشه از اين تفاوت مستثنى هستند و مى‌توان گفت مصحف كاملى بوده‌اند.
4-از نظر قرائت ميان آنها بطور مشخص اختلاف فراوانى وجود داشته و طبق گزارش كتابهايى كه دربارۀ مصحف‌ها نوشته شده، مايۀ اصلى تفاوت ميان آنها مسئله قرائت و اختلاف گويشها بوده است. 2
5-مالكيت اين مصاحف وسيله تشخص و جنبه تبليغاتى براى آنان فراهم مى‌ساخته تا جايى كه از اين نزاعها بخشى مربوط به اين جهت بوده كه نخستين گردآورنده قرآن پس از پيامبر چه كسى بوده است.
تناقضات گوناگون و آشفتگى در روايات قرآن پس از پيامبر هر گروه و شخصى را به نوعى تفسير در روايات واداشته و گوياى اين واقعيت است كه مسئله تثبيت و تشخص دادن به كار اين مصحف داران به ويژه صاحبان قدرت و اثبات برترى آن براى راويان و تحليل‌گران مصاحف بس مهم بوده است.
6-از سوى ديگر، نمى‌توان پوشيده داشت كه تا زمانهايى نه چندان طولانى، بعضى از مصاحف يادشده رواج زيادى داشته، گرچه برخى از اين مصحف‌ها كاملا رنگ شخصى به خود گرفته، مانند مصحفى كه ابو بكر توسط زيد بن ثابت تهيه كرد، خليفه اول اين مصحف را در صندوقى در نزد خود نگاه داشت و از او به عمر و بعد به حفصه دخترش به ارث رسيد و تا حدود سال 30 هجرى عملا مصحفى رسمى از طرف حكومت به مردم عرضه نشد. در سال 30 كه عثمان به توحيد مصاحف اقدام كرد، همين مصحف از حفصه دختر عمر گرفته شد تا بر اساس آن به كتابت مصحف واحدى اقدام شود. 3
7-در گزارش اين مصحف نيامده كه مدون شده باشد و تنها در برخى از روايات مانند روايات عبد خير به صورت شبيه‌سازى‌شده‌اى آمده كه به صورت كتاب ميان دو جلد و دو لوح قرار بوده است. در صورتى كه درباره مصحف امام همان‌طوركه در آغاز در بحث مشخصات آن گفته شد از اين مصحف‌ها تمايز داشت، مثلا پس از امتناع صاحبان قدرت از قبول مصحفش، به خانه بازگرداند و ديگر كسى آن را نديد. يا آنكه مصحف حضرت مدون شده و در ميان دو جلد قرار داشت. همچنين مصحف حضرت شخصا كتابت كرده بود، در صورتى كه برخى كاتب داشتند.
تفاوت ديگرى كه درباره مصحف امام مى‌توانيم ذكر كنيم، گردآورى حضرت بر اساس صحيفه‌هاى موجود و مكتوب در اختيار پيامبر بوده، زيرا طبق روايت ابى بكر حضرمى از امام صادق وصيتى از پيامبر نقل شده است:
«يا على، القرآن خلف فراشى فى المصحف و الحرير و القراطيس، فخذوه و اجمعوه و لا تضيعوه، كما ضيعت اليهود التوراة» . 4اى على قرآن در پشت رختخواب من در ورقه‌ها و حرير و كاغذها نوشته شده، پس آنها را گردآورى كن و مباد كه ضايع شوند، همان‌طوركه يهود تورات را ضايع كردند. لذا مصحف امام على مستند به قرآن و در اتصال مستقيم به آموزه‌هاى پيامبر و اتكاى قرائت حضرت بوده است.
نكته ديگر اينكه مصحف حضرت براى مبنا قرار گرفتن مصحف‌ها و استفاده مردم بوده و نه داشتن مصحف شخصى، لذا ايشان پس از تمام شدن كار به مردم عرضه مى‌كند، اما صاحبان قدرت را خوش نمى‌آيد و عملا از انتشار آن جلوگيرى مى‌كنند.
پاورقی:
1) -مفاتيح الاسرار، ج 1/128.
2) -براى مقايسه اين مصحفها و تفاوتهايى كه داشته‌اند: نك: سجستانى، كتاب المصاحف/ 60-102.
3) -سيوطى، الاتقان، ج 1/209-211، همچنين ابن حجر، فتح البارى، ج 9/9-19.
4) -مجلسى، بحار الانوار، ج 89/48، ح 7، تفسير قمى، ج 2/455. 

نوشتن دیدگاه