با توضيحاتى كه درباره كتاب و مصحف على عليه السّلام و ويژگيهاى هر كدام داده شد، تفاوتهاى آن روشن شد، بدون شك صحيفه و كتاب على شامل احكام و مقررات فقهى بوده است و از آنجا كه احكام دامنه گسترده‌اى دارد، حجم آن وسيع و آن چنان كه در روايات رسيده طول اين صحيفه 70 ذراع و عرض آن به اندازه پوست دباغى‌شده يعنى در حدود 2 ذراع و قطر آن به اندازه ران شتر بوده است. 1از سوى ديگر در اين دسته از روايات مطلبى كه حاكى از تفسير آيه و ناظر به قرآن باشد ديده نمى‌شود.
از سوى ديگر، مشخصاتى كه درباره مصحف امام على ذكر شده منطبق با قرآن و علوم مرتبط با اين كتاب است و تنها احكام فقهى نيست، مانند بحث محكم و متشابه، ناسخ و منسوخ و اسباب نزول و در نهايت تفسير و تأويل. لذا اين فرض كه بگوييم اين دو يكى بوده‌اند به ظاهر بعيد به نظر مى‌رسد، تنها چيزى كه زمينه وحدت موضوعى اين كتاب را تداعى مى‌كند، تشابه موضوعات فقهى با اوصاف خاص در اين دو كتاب است.
مثلا در روايت سليم آمده است كه هر حكم حلال و حرام و كيفر يا حكمى حتى ديه خراش را كه امت تا روز رستاخيز بدان نياز دارد با املاى فرستاده خدا و دست خطم نوشته‌ام. 2و اين تعبير در اوصاف كتاب على مكرر در مكرر آمده است. به عنوان نمونه در روايت عبد الرحمن بن عبد اللّه از امام صادق آمده است: «ما خلق اللّه من حلال و لا حرام الاّ فيها حتى ارش الخدش» . 3خلاصه وحدت موضوعى از چند جهت در اين دو عنوان ديده مى‌شود.
1-در برداشتن احكام حلال و حرام كه هم در مصحف آمده و هم در كتاب.
2-جامعيت احكام حلال و حرام به ويژه در موضوع جزائيات اسلام، حتى مثل ديه خراش.
3-بيان اين احكام براى همه زمانها و شرايط مختلف با اين تعبير كه هر چيزى كه امت تا روز قيامت به آن احتياج دارد آمده. «اىّ شىء تحتاج اليه الأمة الى يوم القيامة» . دقيقا تعبيرى كه در باب صحيفه و جامعه آمده: «علم ما يحتاج اليه الناس الى يوم القيامة من حلال و حرام» . 4
4-نكته ديگر منبع و مأخذ اين دو نوشته است كه بنا بر نقل روايات هم در مصحف و كتاب به املاى پيامبر و خط على ذكر شده است. 5
به اين جهت مانعى ندارد كه مصحف امام در عين حال كه تفسير است، شامل بيان احكام در شكل گسترده آن باشد، و اگر در لسان ائمه تعبير به كتاب و صحيفه شده از اين باب بوده كه در عهد صادقين اصطلاح مصحف تداعى به قرآن مى‌كرده است. اما نبايد از ياد ببريم كه منافاتى ندارد حضرت مجموعه مستقلى به نگارش در آورده باشد.
مجموعه‌اى به نام مصحف با عطف توجه به آيات قرآن، طبعا حضرت در ذيل آيات قرآن، احكام و مسائل فقهى را هم مطرح كرده باشد و مجموعه‌اى مخصوص احكام شريعت به ويژه در بخش حدود، ديات، فرائض و قصاص، با اين تأكيد كه هر دوى اين مجموعه متخذ از اقوال و آثار پيامبر مى‌باشد و لذا اين احتمال قوى‌تر به نظر مى‌رسد، وگرنه بايد دست‌كم ائمه كه اين همه دربارۀ كتاب على سخن گفته‌اند، اشاره‌اى به مصحف و آنچه دربارۀ مشخصات آن آمده مى‌كرده‌اند.
مطلب ديگر آنكه كتاب على گاه در اختيار ديگران قرار گرفته و عده‌اى از صحابه آن را بارها در دست ائمه ديده‌اند، اما مصحف على را كسى نديده و نمى‌توان به جز توصيفات كلى از مطالب آن خبر داد و جالب اينكه مصحف امام على پس از امام حسن و امام حسين به امام سجاد و از آن حضرت به امام باقر و صادق منتقل شد، اما از زمان امام سجاد به بعد كمتر با تعبير به مصحف آمده، در حالى كه آنچه در روايات شيعى از زمان امام باقر به بعد آمده تعبير به كتاب على شده است و همين امر زمينه‌هاى وحدت اين دو نوشته را تقويت مى‌كند.
پاورقی:
1) -كلينى، الكافى، ج 1/241، صحيفة طولها سبعون ذراعا فى عرض الأديم مثل فخذ الفالج.
2) -كتاب سليم، ج 2/657.
3) -صفار، بصائر الدرجات/144.
4) -همان/160.
5) -از باب نمونه نك: بصائر الدرجات/142،143،160 و 161. 

نوشتن دیدگاه