سلام بر يگانه يادگار خداوند در زمين...
درود بيپايان بر حضرت بقيةالله الاعظم حجة بن الحسن المهدي، ارواحنافداه.
خدايا، ظهورش را نزديك فرما، و جهان را به نور قدومش روشن كن. و عدل مطلق را به دست او در سراسر گيتي حكمفرما ساز.
دعاها و زيارتهاي مربوط به ساحت مقدس امام زمان و صاحب اختيار عوالم امكان، بخش مهمي از فرهنگ شيعه را به خود اختصاص داده است. اين گستردگي منشأيي جز اين ندارد كه آن حضرت، خاتم اوصيا و اميد امتهاست. و با امامتي كه تاكنون دوازده قرن از آن ميگذرد، نمونهاي در انبيا و امامان گذشته است.
جمع آوري و تدوين ادعيه و زيارات مربوط به آن حضرت به صورتهاي مختلفي تاكنون انجام شده و دايره وسيعي دارد. در اين نوشته به چند نمونه مشهور آنها اشاره ميشود و با برداشتهاي موضوعي و تلخيصي كه از مضامين آنها شده، آشنايي بيشتري با محتواي اين دعاها پيدا خواهيم كرد.
لازم به تذكر است كه دعا براي وجود شريف امام زمان، عجّل اللّه تعالي فرجه، در دعاهاي مخصوص به حضرت محدود نميشود؛ بلكه در زيارات ائمه و اعمال شب و روز جمعه و حتي در دعاهاي نماز و غيره نيز به چشم ميخورد، كه در اين نوشته به آن موارد هم مراجعه شده است.
باشد كه با استمداد از ساحت قدس حضرتش، در آينده بتوانيم بحث جامع و كاملتري در كتابي مستقل، تقديم نماييم.
بخش اول
برداشتي از ادعيه و زيارات مربوط به امام زمان،عجّل اللّه تعالي فرجه، كه بيانگر محتواي آنهاست و آنچه ما بر زبان جاري ميكنيم و بايد به معناي آن توجه كنيم، بخش نخست اين نوشتار است كه بطور خلاصه و فهرستوار تقديم ميشود:
دعاهايي كه در مورد خود حضرت است
1. تعجيل فرج و ظهور حضرت
اين مضمون بيش از مضامين ديگر در ادعيه و زيارات آمده است. در دعاها و زيارتهاي مربوط به امام زمان، عجّل اللّه تعالي فرجه، آنچه بيش از همه به چشم ميخورد. دعا براي تعجيل فرج و مقرر گشتن امر ظهور حضرت از جانب خداوند به عبارتهاي مختلف است. دعا براي تعجيل فرج گاهي به صورت تصريح و گاهي به صورت كنايه است مانند: عزّت مؤمنان و ذلت جباران، منافقان، كفار، معاندان، دشمنان، سلاطين، رقيبان حضرت و آنان كه سعي در خاموش نمودن نور حضرت و از ياد بردن ذكر او دارند.
ياري مؤمنان و سركوب دشمنان توسط حضرت، درخواست چشم روشني براي معصومين و ذريه آنها و نيز شيعيان، از خداوند كه اشاره به ظهور و فرج است؛ احياي دين و سنت و درستي تغيير يافته هاي قرآن و بازگرداندن احكام تغيير داده شده توسط حضرت، ظاهر شدن نور حضرت و برطرف شدن بدعت ها و باطل ها.
گسترش عدل و داد به دست حضرت پس از شيوع ظلم و جور، ايجاد رعب و سيطره براي حضرت پس از ظهور، نشر علم و پاكسازي جهان از ضلالتها توسط حضرت، برطرف شدن تمامي مشكلات و غمهاي مؤمنان توسط حضرت، استقرار امنيت در همه جا توسط حضرت، هدايت تمامي بندگان به آن حضرت، جمع و يگانگي احزاب و فرقه هاي مختلف توسط حضرت و...
2. دعا براي سلامتي حضرت
در دعا براي سلامتي امام زمان، عجّلاللّهتعاليفرجه، نيز گاهي تصريح به سلامتي و حفظ حضرت شده و گاهي به صورتهاي ديگر آمده است. از نمونه اين دعاها دفع حسد و شر حيلهگران و ظالمان و جباران از حضرت است. سلامهايي كه به حضرت داده شده بسيار زياد است و همه حاوي مضامين بالا از عقايد شيعه در مورد آن حضرت و صفات و خصائص و ديگر جوانب او است. اين سلامها همه به منزله دعا براي سلامتي حضرت بوده و نيز اداي احترام و عرض ادب خدمت اوست.
در اين سلامها اشاره شده كه تحيتي از جانب خود انسان و نيز درخواست از خداوند است كه سلام جميع مؤمنين و مؤمنات از شرق و غرب عالم را به او برساند، حفظ حضرت از هر طرف و از هر جهت، حفظ پيامبر، صلّياللّهعليهوآله، و ائمه، عليهمالسلام، به آن حضرت و درباره آن حضرت، دعا براي طول عمر و زينت زمين به بقاء حضرت به عبارات مختلف.
صلواتهايي كه در ادعيه و زيارات نسبت به حضرت آمده به انواع و اقسام و عبارات مختلف است و اكثرا همواره با صلوات بر پيامبر، صلّي اللّه عليه وآله، ديگر معصومين، عليهمالسلام، آمده است.
دعاهايي كه در ارتباط غيرمستقيم با حضرت است
1. دعا براي دوستان و ياوران و خدام آن حضرت
دعا براي دوستان و ياوران و زائرين حضرت نيز در ادعيه و زيارات به چشم ميخورد. مضاميني از قبيل كمك خواستن از خداوند و ياري حق تعالي براي آنها دعا براي اينكه خداوند آنها را دوست بدارد.
2. دعاهاي شخصي كه در رابطه با حضرت براي خود دعا مينماييم
در ادعيه و زيارات مضاميني آمده كه دعا براي خود انسان در رابطه با امام زمان،عجّل اللّه تعالي فرجه، است. از نمونه هاي آن موارد زير است:
از اعوان و انصار و ياران و ملازمان و محافظان و تابعين و دوستان و خونخواهان و خالصان و پيشروان در اداي اوامر حضرت و راضي و تسليم بودن نسبت به آن حضرت، از منتظران ظهور و فرج حضرت بودن، محشور گشتن در زمره آن حضرت و زير پرچم حضرت، در قيامت از ياران حضرت بودن، توفيق اداي حقوق آن حضرت، درك ظهور و زمان پس از ظهور حضرت و بازگشت و زنده شدن در صورت مرگ قبل از ظهور.
خداوند رأفت و رحمت و دعاهاي خير حضرت را به ما برساند، نماز ما را بخاطر او قبول كند، دعاي ما را به او مستجاب فرمايد، گناهان ما را به او ببخشد، رضايت او را بر ما منّت نهد، ما را به او ببخشد، رضايت او را بر ما منّت نهد، ما اجتهاد در طاعت او داشته باشيم و اجتناب از معصيت او كنيم.
برآوردن حوايج بخاطر او، توفيق زيارت حضرت به انواع آن و با عبارات مختلف، ثبات در متابعت حضرت و يقين در زمان غيبت بر وجود آن حضرت و مسأله ظهور، گرفته نشدن ياد او از ما، توفيق دعا براي حضرت، برطرف شدن شك و شبهه، دفع بلا از ما بخاطر آن حضرت.
آنچه آل محمد، صلّي اللّه عليه وآله، را خوش آيد و آنچه دشمنانشان از آن حذر كنند از ما ببينند، خداوند ما را به محبت او منتفع سازد، دعا براي عود به زيارت حضرت، دوري از شكّ و شبهه در مورد حضرت و داشتن خلوص، دوري از كسالت و بيكاري، سلامتي در امتحان الهي، نرمي و خضوع باطني براي ولي امر خداوند، صبر در زمان غيبت و عجله نداشتن در امر ظهور.
3. دعا عليه دشمنان حضرت
در ادعيه و زيارات دعا بر عليه دشمنان و خواركنندگان حضرت نيز آمده است. مضاميني از قبيل خوار شدن خوار كنندگان (خاذلين) حضرت، دعا عليه انواع دشمنان حضرت، دعا براي اينكه خداوند دشمنانش را دشمن بدارد.
در ادعيه و زيارات مربوط به حضرت مضامين ديگري نيز آمده كه به آنها اشاره ميشود:
1. شكواي دل با خداوند و امام زمان، عجّل اللّه تعالي فرجه، از دشواري هاي زمانه و طولاني شدن غيبت و استغاثه به آنها، كه اكثرا با مضامين بالا و بصورت خطابي است، و گاهي كلماتي از قبيل «الغوث» و «ادركني» و «العجل» آمده است.
2. بيان فضائل و خصائص مظلوميت اهلبيت، عليهمالسلام، و بخصوص امام زمان،عجّل اللّه تعالي فرجه.
3. شهادت به اعتقادات درباره حضرت؛ از قبيل طول عمر حضرت و رجعت و عدل جهاني كه به دست او تحقق مييابد.
4. تجديد بيعت و اعلام آمادگي براي جانفشاني و اطاعت از اوامر آن حضرت.
بخش دوم
برشمردن دعاها و زيارات مربوط امام عصر، عجّل اللّه تعالي فرجه، و ذكر منابع آنها و فشردهاي از محتواي هر يك، بخش دوم اين نوشتار را تشكيل ميدهد.
1. دعاي ندبه
دعاي ندبه از اعمال سرداب مقدس امام زمان،عجّلاللّهتعاليفرجه، و نيز از اعمال عيد فطر و روز جمعه است، و خواندن آن در همه اوقات مناسب است.
اين دعا گر چه مربوط به امام زمان، عجّل اللّه تعالي فرجه، است، ولي ميتوان گفت يك دور عقايد تشيع در آن آمده است.
در اين دعا ابتدا توحيد و سپس نبوت انبياء، صلوات الله عليهم، و پيامبر و بعد مسأله وصايت اميرالمؤمنين، عليهالسلام، و فتنه هاي پس از پيامبر، صلّي اللّه عليه وآله، آمده و پس از اشارهاي به ائمه، عليهمالسلام، موضوع امام زمان،عجّل اللّه تعالي فرجه، آورده شده و درباره غيبت و ديگر جوانب مربوط به آن حضرت در قالب شكواي دل خطاب به حضرت آمده است و در آخر هم دعاهايي بسيار مختصر و جامع آمده است.1
2. دعاي عهد
از امام صادق، عليهالسلام، روايت شده كه فرمودند:
هر كس چهل روز صبح هنگام، دعاي عهد را بخواند از ياران قائم ما است و اگر قبل از ظهور آن حضرت از دنيا برود خداوند او را در زمان ظهور از قبر بيرون ميآورد كه در خدمت حضرت باشد. خداوند به هر كلمهاي از اين دعا هزار حسنه عطا فرمايد و هزار گناه محو مينمايد.
دعاي عهد ابتدا خداوند را به اسامي و صفات ميخواند و بعد صلوات بر امام زمان، عجّل اللّه تعالي فرجه، است. سپس دعاهايي در مورد آن حضرت و فرج او و نيز حضور ما در زمان حضرت و ديدار روي حضرت دارد.2
3. زيارت آل ياسين
اين زيارت توقيعي است كه از ناحيه مقدس امام عصر، عجّل اللّه تعالي فرجه، صادر گشته و حضرت ميفرمايند:
هر گاه خواستيد به ما توجه پيدا كنيد همانگونه كه خداوند فرمود بگوييد: سلام علي آل ياسين...
اين زيارت بسيار معتبر و پرمحتوي است و ميتوان گفت: خلاصهاي از عقيده هر شيعه در زمان غيبت است و آنچه يك شيعه بايد در زمان غيبت بداند در آن آمده است.
در اين زيارت ابتدا سلامهاي متعددي با مضامين بالا، خطاب به امام زمان، عجّل اللّه تعالي فرجه، آمده و سپس حضرت را براي عقايد قلبي خود از اقرار به ائمه، عليهمالسلام، و ديگر عقايد تشيع شاهد ميگيرد.
در دعاي بعد از زيارت آلياسين هم پس از صلوات بر پيامبر، صلّي اللّه عليه وآله، دعاهايي در مورد دعا كننده دارد و بعد صلوات بر حضرت حجت، عجّل اللّه تعالي فرجه، با القاب مخصوص است و بعد دعاهايي در مورد حفظ و فرج و تأييد و ظهور حضرت و درباره شيعيان آمده است.3
4. زيارت حضرت در حرم سامرا
زيارتي است كه شهيد در مزار خود و نيز ابن مشهدي در المزار الكبير آوردهاند:
هنگامي كه از زيارت دو امام در سامرا فارغ شدي بر در حرم امام زمان، عجّل اللّه تعالي فرجه، بايست و بگو: السلام عليك يا خليفةالله و... سپس بر در سرداب غيبت بين دو درب بايست در حالي كه...
اين زيارت ابتدا سلامهاي متعددي با مضاميني بسيار سنگين دارد كه حاوي فضائل و خصايص حضرت و پارهاي از اعتقادات شيعه است و بعد شهادت به جوانب مختلف حضرت و مطالبي در مورد ظهور و بعد از ظهور خطاب به آن حضرت است و در آخر صلوات بر پيامبر، صلّي اللّه عليه وآله، و آل آن حضرت و دعا براي تعجيل فرج به چند شكل و براي ياري خداوند بوسيله حضرت و احياي دين توسط حضرت و ايجاد امنيت توسط حضرت و برپايي عدل و برطرف شدن ظلم توسط حضرت است و به صلوات ختم ميشود.4
5. زيارت امام زمان، عليهالسلام، در سرداب مقدس
زيارتي است كه شهيد در مزار و ابن المشهدي در المزار الكبير آورده اند كه هنگام داخل شدن در سرداب خوانده ميشود و بعد از زيارت دوازده ركعت نماز دارد و بعد دعاي «الهي عظم البلاء...» خوانده ميشود.
اين زيارت هم سلامهايي بسيار جامع و كامل دارد كه غير از معصوم، عليهالسلام، ديگري نميتواند آن كلمات را بيان فرمايد و در آخر حضرت را بر عقايد قلبي خود شاهد ميگيرد و دعايي كوتاه در آخر دارد، و پس از آن نماز و صلواتي با عباراتي سنگين براي حضرت آمده است.5
6. صلوات بر امام زمان
صلواتي است شامل درود بر آن حضرت و دعا براي ظهور او به عبارتهاي مختلف و همچنين دعا براي بعد از ظهور حضرت است كه همان كارها و برنامه هاي حضرت است.6
7. زيارت حضرت پس از نماز صبح
زيارتي است كه هر روز پس از نماز صبح خوانده ميشود. در اين زيارت از خدا طلب صلوات بر حضرت از سوي جميع مؤمنين مينمايد و همچنين تجديد بيعت با حضرت و دعا براي خود كه از ياران حضرت و اطرافيان و نگهبانان و شهيدان در ركاب حضرت باشيم.7
8. دعا در زمان غيبت
دعايي است كه در زمان غيبت خوانده ميشود و به گفته شهيد و ابن مشهدي از ناحيه خود حضرت وارد شده و اين دعا بعد از اعمال سرداب نيز خوانده ميشود.
در اين دعا ابتدا شكايت به خداوند از زمان غيبت آمده و پس از صلوات دعا براي فرج و استغاثه به پيامبر، صلّي اللّه عليه وآله، و اميرالمؤمنين، عليهالسلام، و بعد استغاثه به امام زمان، عجّل اللّه تعالي فرجه، است.8
9. زيارت امام زمان، عليهالسلام، در روز جمعه
زيارتي است كه در روز جمعه (كه روز ظهور امام زمان، عجّل اللّه تعالي فرجه، خواهد بود) وارد شده است.
اين زيارت ابتدا سلامهايي است متعدد كه همه حاوي صفات و خصايص و فضايل حضرت و گاهي حاوي دعاي براي فرج و ديگر جوانب حضرت است و سپس ذكر صلوات آمده و دعا براي خود كه از منتظران و ياران و شهيدان و دوستان حضرت باشيم. بعد از آن خطاب به حضرت درد دل و شكوايي دارد.9
10. دعا براي حضرت در شب نيمه شعبان
دعايي است كه در شب نيمه شعبان خوانده ميشود. در اين دعا خداوند را بحق مولود نيمه شعبان قسم ميدهد و القاب و فضايل حضرت و بعد صلوات بر حضرت آمده و دعا براي حضور در ظهور حضرت و از ياران آن حضرت بودن و در آخر صلوات بر ايشان و لعن بر دشمنان ايشان ذكر شده است.10
11. دعا براي امام زمان، عليهالسلام، در روز جمعه
اين دعا در اصل صلواتي است كه در اعمال روز جمعه وارد شده است. ابتدا صلواتهايي بر پيامبر، صلّي اللّه عليه وآله، و اميرالمؤمنين، عليه السلام، و ائمه، عليهمالسلام، و بعد صلواتي بر همه معصومين، عليهمالسلام، است. سپس صلوات بر امام زمان، عجّل اللّه تعالي فرجه، است و بعد دعا براي طول عمر حضرت و حفظ حضرت از انواع شرور و دعا براي رعيت و شيعيان حضرت و دعا براي فرج و ظهور حضرت به انواع مختلف و در آخر صلواتي بر پنج تن، عليهمالسلام، و امام زمان، عجّل اللّه تعالي فرجه، آمده است.11
12. دعا براي امام زمان، عليهالسلام، در سرداب مقدس
اين دعا از امام رضا، عليهالسلام، نقل شده و در اعمال سرداب مقدس آمده است. ابتدا دعا براي سلامتي حضرت با القاب خاص آمده و حفظ از شرور و تأييد آن حضرت از جانب خداوند و دعا براي فرج و ظهور حضرت و انواع دعا عليه دشمنان امام زمان، عجّل اللّه تعالي فرجه، و اقرار به صفات حضرت و دعا براي خود نسبت به حضرت و نيز دعاهايي كلي براي خود انسان و در آخر صلوات بر ائمه، عليهمالسلام، و اقرار به فضايل و خصايص اهلبيت، عليهمالسلام، آمده است.12
13. دعا براي امام زمان، عليه السلام، در زمان غيبت
دعايي كه ابوعمرو، عثمان بن سعيد عَمري، اولين نائب از نوّاب اربعه زمان در غيبت صغري خوانده و ابوعلي محمدبن همام شنيده و او را امر نموده كه اين دعا را بخواند، و سيد بن طاووس نيز فرموده كه ما اين دعا را از فضل خدا ميدانيم.
در ابتداي اين دعا جمله «اللهم عرّفني نفسك...» آمده و سپس به پيامبر، صلّي اللّه عليه وآله، و ائمه، عليهمالسلام، شهادت داده و بعد دعا براي سلامتي امام زمان، عجّل اللّه تعالي فرجه، و دعا براي طول عمر حضرت است و در همه اينها معارف بالايي درباره آن حضرت آورده است.
سپس دعا براي خودمان از قبيل يقين و حالت انتظار و تسليم در مقابل حضرت و از ياران حضرت بودن آمده است. بعد از آن دعا براي فرج و لعن بر دشمنان حضرت و دعا براي بعد از ظهور حضرت و صلوات بر ائمه، عليهمالسلام، و سپس شكايت از زمان و دعا عليه دشمنان حضرت و نيز تحقق يافتن تمام خوبيها توسط حضرت آمده است.13
اميد است اين مختصر انس دلهايي باشد كه در عصر غيبت، انيسي جز مولايشان براي دل خود ندارند و با آنچه بعنوان خطاب با حضرت ولي عصر(عج)، بر زبان ميآورند، از اعماق وجود آن محبوب دلها را دعا كنند و از دور و نزديك سلامش نمايند و بر او درود فرستند.
محمد انصاري زنجاني
________________________________________
1 . ر.ك: كتاب محمد بن حسين بن سفيان بزوفري (خطي)؛ المزار القديم، راوندي (م 573 ق.)؛ المزار الكبير، محمدبن مشهدي (م قرن 6)؛ جمالالاسبوع، سيد بن طاووس، ص553؛ الاقبال بالاعمال، سيد بن طاووس، ص295، ب87، دعا بعد صلاة عيد الفطر؛ مصباحالزائر، سيد بن طاووس، ص446، اعمال سرداب؛ بحارالانوار، محمدباقر مجلسي، ج102، ص111؛ زادالمعاد، محمدباقر مجلسي، ب11، زيارت صاحبالزمان، عجّلاللّهتعاليفرجه
2. ر.ك: مصباحالزائر، سيد بن طاووس، ص235، 236؛ بحارالانوار، ج53، ص95، ح111؛ ج102، ص111؛ مفاتيحالجنان، ص539 ـ 540.
3. ر.ك: الاحتجاج، طبرسي، ج2، ص316 ـ 318؛بحارالانوار،ج53،ص171،ح57؛ج94،ص3؛ ج102،ص81،ح1؛مفاتيحالجنان،ص523ـ525.
4. ر.ك: المزار الكبير، ابن مشهدي، ص194 ـ 196؛ مزار شهيد، ص62 ـ 63؛ بحارالانوار، ج102، ص116 ـ 118؛ مفاتيحالجنان، ص526 ـ 529.
5. ر.ك: المزار الكبير، ابن مشهدي، ص196؛ مزار شهيد، ص64 ـ 65؛ مصباح الزائر، سيد بن طاووس، ص228، 229؛ بحارالانوار، ج102، ص101 ـ 109؛ مفاتيحالجنان، ص529 ـ 531.
6. ر.ك: مصباح الزائر، سيد بن طاووس، ص228، 229؛ بحارالانوار، ج102، ص102؛ مفاتيحالجنان، ص531.
7. ر.ك: مصباح الزائر، سيد بن طاووس، ص228، 229؛ بحارالانوار، ج102، ص110؛ مفاتيحالجنان، ص538 ـ 539.
8. ر.ك: المزار الكبير، محمد ابن مشهدي، ص196؛ مزار شهيد، ص64، 65؛ بحارالانوار، ج102، ص119؛ مفاتيحالجنان، ص531 ـ 532، شبيه آن در ص115 ـ 116، و نيز دعاي بعد از نماز امام زمان، عجّلاللّهتعاليفرجه، در بحارالانوار، ج91، ص190، و مفاتيح الجنان، ص45 ـ 46.
9. ر.ك: بحارالانوار، ج102، ص215؛ مفاتيحالجنان، ص59 ـ 60.
10. ر.ك: الاقبال بالاعمال، سيد بن طاووس، ص705 ـ 706؛ مفاتيحالجنان، ص59 ـ 60.
11. ر.ك: الغيبة، شيخ طوسي، ص177؛ جمالالاسبوع، سيدبن طاووس، ص494 ـ 504؛ بحارالانوار، ج52، ص17 ـ 22، ج94، ص181؛ مفاتيحالجنان، ص51 ـ 53.
12. ر.ك: المصباح، كفعمي، ص548؛ مصباح الزائر، سيد بن طاووس، ص226، 227؛ جمالالاسبوع، سيد بن طاووس، ص506 ـ 511؛ بحارالانوار، ج95، ص330، ح4؛ ج102، ص111؛ بحارالانوار، ج95، ص332، ح5؛ مفاتيحالجنان، ص541 ـ 543.
13. ر.ك: كمالالدين، شيخ صدوق، ج2، ص190؛ مصباح الزائر، سيد بن طاووس، ص220 ـ 223؛ جمالالاسبوع، سيد بن طاووس، ص521 ـ 529؛ بحارالانوار، ج53، ص187، ح18؛ ج5، ص327، ح3؛ ج102، ص89؛ مفاتيحالجنان، ص588 ـ 591.
