مسجد در فرهنگ اسلامی جایگاه ویژه ای دارد. اعتبار و اهمیتی که اسلام به مسجد داده است به هیچ نهادی نداده و مسجد را خانه ای برای خدای لامکان معرفی کرده، خانه ای از آن خدا که برای مردم است.
و لذا می بینیم پس از هجرت پیامبر خدا به مدینه، اولین بنیادی که نهاده شد، مسجد بود، و رسول گرامی اسلام نخست در قبا و سپس در مدینه مسجدی را پایه گذاری کرد که کانونی برای انجام عبادات و مرکزی برای تجمع مسلمانان و پایگاهی برای تصمیم گیری های مهم باشد.
داستان شورانگیز ساختن اولین مسجد در مدینه و اشتیاق مسلمانان برای انجام این کار و اینکه شخص پیامبر در ساختن مسجد فعالیت می کرد، در کتب تاریخ بطور مبسوط آمده و همچنین سرودهائی که مسلمانان در حال ساختن مسجد زمزمه می کردند، در این کتابها نقل شده است، از جمله این سرود:
لئن قعدنا والنبی یعمل
فذاک من العمل المضلل
اگر ما بنشینیم و پیامبر کار کند این عمل برای ما باعث گمراهی خواهد بود.
با این سرود که پیامبر و مسلمانان بطور دسته جمعی می خواندند:
لا عیش الا عیش الاخره
«اللهم ارحم الانصار و المهاجره» (۵)
زندگی نیست مگر زندگی آخرت، خداوندا به انصار و مهاجرین رحمت فرما.
اهمیت ساختن مسجد و رفت و آمد و حضور در آن آنچنان زیاد است که در قرآن و حدیث تاکیدهای فراوانی بر آن شده است. خداوندا در قرآن کریم درباره تعمیر مسجد و حضور در آن چنین فرموده است:
«انما یعمر مساجد الله من آمن بالله و الیوم الاخر» (۶)
همانا مساجد خدا را کسانی تعمیر می کنند که ایمان به خدا وروز قیامت داشته باشند.
«لمسجد اسس علی التقوی من اول یوم احق ان تقوم فیه» (۷)
مسجدی که از نخستین روز بر اساس تقوی ساخته شده، سزاوار است که در آن مقیم باشی.
همچنین در روایات از معصومین (علیهم السلام) سفارشهای بسیاری درباره مسجد شده است که ما به عنوان نمونه به چند حدیث اکتفا می کنیم:
«قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم): کونوا فی الدنیا ضیافا و اتخذوا المساجد بیوتا» (۸)
پیامبر خدا فرمود: در دنیا میهمان باشید و مساجد را خانه خود قرار دهید.
«قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم): بشر المشائین الی المساجد فی ظلم اللیل بنور ساطع یوم القیمه» (۹)
پیامبر خدا فرمود: مژده بده به کسانی که در تاریکی های شب به مساجد می روند به نوری که در روز قیامت می درخشد.
«قال الصادق (ع): من بنی مسجدا بنی الله له بیتا فی الجنه» (۱۰)
امام صادق فرمود: هر کس مسجدی را بنا کند، خداوند برای او در بهشت خانه ای را بنا می کند.
به خاطر همین سفارش ها و تاکیدهاست که مسلمانان در تمام بلاد اسلامی در هر محله و روستائی، مسجد بنا کردند و هیچ محله ای نیست مگر اینکه یک یا چند مسجد در آنجا وجود دارد. انبوهی مساجد مسلمانان، دلیل روشنی بر اهتمام فوق العاده آنان بر تاسیس مسجد است به گفته یعقوبی، در بصره هفت هزار مسجد وجود داشت. (۱۱)
و نیز او می گوید: بغداد دارای سی هزار مسجد است. (۱۲)
در قرون اولیه اسلامی بخصوص در عهد رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) مسجد مرکز همه گونه فعالیتهای فرهنگی و اجتماعی و حتی نظامی بشمار می رفت، و می توان گفت که مسجد قلب تپنده جامعه اسلامی بود.
از یک سو دادگاهها و محکمه های قضائی در مسجد تشکیل می شد و مسائل حقوقی و کیفری مردم در مسجد به داوری گذاشته می شد و از دیگر سو به عنوان یک مرکز نظامی در امور مربوط به جنگ و سازماندهی سپاه و طراحی نقشه های نظامی مورد استفاده قرار می گرفت و مسلمانان از طریق مسجد بسیج می شدند و از سوی دیگر مسجد مرکز دید و بازدیدها و ملاقاتها و محل تجمع مومنان و جائی برای مشورتها و تصمیم گیریها بود. همچنین مسجد جایگاهی بود برای فراگیری علوم و آموزشهای گوناگونی که جامعه اسلامی به آن نیازمند بود. در مسجد علاوه بر بیان احکام و مسائل فقهی و تفسیر قرآن، اصول عقاید اسلامی و حتی بحثهای ادبی و عقلی مورد مذاکره قرار می گرفت.
مسلمانان در طول تاریخ به ساختمان مساجد نیز اهمیت خاصی داده اند و گاهی با ساختن یک مسجد شاهکار بزرگ معماری عصر را به وجود آورده اند.
در مساجد، تجلی انواع هنرهای اسلامی را می توان دید، مسجد نموداری از هنر معماری و کاشی کاری و نقاشی و خطاطی و گچ بری و آئینه کاری و منبت کاری و صنایع دستی و دیگر انواع هنرها که در قندیل ها و فرشها و پرده ها و ظرفها و شمعدانی ها بکار رفته است می باشد، و می توان گفت: مسجد گالری هنرهای اسلامی است.
بعضی از مساجد از لحاظ معنوی خصوصیاتی دارند که مساجد دیگر فاقد آن هستند، مثلا خاطره مهمی را به یاد می آورند و یا به وسیله و یا دستور عزیزی و ولیی از اولیاء خدا ساخته شده اند که همین امر موجب عظمت آن مسجد و توجه ویژه مسلمانان به آن شده است مانند مسجد الحرام که پایگاه توحید و محل انجام مناسک عظیم حج است و یا مسجد پیامبر در مدینه که یادآور خاطره خطیر پیامبر بزرگوار اسلام و هم محل دفن پیکر پاک آن بزرگوار است. و همچنین مسجد الاقصی و یا مسجد کوفه و مسجد سهله و یا مسجد براثا که هر کدام دارای خاطره ها و سوابق درخشان تاریخی است.
یکی از مساجدی که نام آن همواره یادآور نام گرامی حضرت بقیه الله امام زمان (عجل الله تعالی فرجه) الشریف است، مسجد مقدس (جمکران) در شش کیلومتری شهر قم می باشد که حدود یک هزار سال پیش به دستور خود آن حضرت ساخته شده و از آن زمان به بعد مطمح نظر و مورد توجه عاشقان و دلباختگان و ارادتمندان آن حضرت قرار گرفته است.
در طول تاریخ این مسجد کرامات و معجزات بسیاری در آنجا دیده شده و شیعیان و علاقمندان حضرت مهدی (ع) از هر سو بار سفر بسته و برای خواندن نماز در این مسجد مسافرت می کنند و این مسجد همواره از احترام و قداست خاصی برخوردار است. از بعضی از علماء و مراجع تقلید و بزرگان، معجزات و عنایاتی درباره این مسجد نقل شده که نشان می دهد آنان چگونه به این محل مقدس احترام می گذاشتند، از جمله آنها مرحوم آیة الله العظمی حائری موسس حوزه علمیه قم، و مرحوم آیة الله العظمی حجت کوه کمری، آیة الله العظمی امام خمینی، مرحوم آیة الله العظمی سید محمد تقی خوانساری و مرحوم آیة الله العظمی بروجردی، و مرحوم آیة الله العظمی گلپایگانی، و مرحوم آیة الله العظمی نجفی مرعشی، مرحوم آیة الله العظمی اراکی و غیر آنها را می توان نام برد. عنایت و علاقه مقام معظم رهبری به این مسجد مقدس جمکران آنقدر زیاد است که طبق گفته مسئولین محترم بارها به این مسجد شریف جمکران تشریف آورده اند، نظر آنان را درباره مسجد جمکران در همین کتاب نقل خواهیم کرد.
همچنین از علماء و اساتید حوزه علمیه و مراجع فعلی نیز که در حال حیات هستند نمونه هائی در ذکر معجزات و کرامات این مسجد خواهیم آورد.
ما در این کتاب تاریخچه احداث مسجد مقدس جمکران را با تکیه بر منابع فراوانی از کتب علماء گذشته ذکر خواهیم کرد و آنگاه نظرات علماء و اساتید و مراجع را خواهیم آورد و نمونه های اندکی از معجزات بسیاری که در این مکان شریف به وقوع پیوسته است نقل خواهیم کرد، و در پایان مطالب مختصری در پیرامون حضرت مهدی ارواحنا فداه خواهیم آورد.
این کتاب ارمغانی است برای شیفتگان امام زمان و عاشقان مسجد مقدس جمکران که همواره و بخصوص در شبهای چهارشنبه از اطراف و اکناف و دور و نزدیک آهنگ سفر به مسجد جمکران می کنند و در گوشه ای از آن با خدای خود با راز و نیاز مشغول می شوند، و پس از ادای نماز مخصوص مسجد، به دنبال گمشده خود هستند و آن دردانه یکتا و عزیز سفر کرده را می خوانند و راز دل خود را با او در میان می گذارند
تا تو ز کسی روی نهان کرده ای * * * خون به دل پیر وجوان کرده ای
در آخرین فراز از این پیشگفتار توجه خوانندگان گرامی را به این نکته جلب می نمایم که فرمان لازم الاطاعه حضرت بقیه الله - ارواحنا فداه - به شیخ حسن به مثله جمکرانی در بیداری بوده، چنانچه از متن داستان و تاکید مرحوم آیت الله حائری به روشنی ثابت می شود، و بنای فعلی مسجد مقدس جمکران نیز به فرمان آن حضرت است، چنانچه در منابع و مآخذ بر آن تاکید شده است.
بر شیفتگان حضرت صاحب الزمان - (عجل الله تعالی فرجه) الشریف - است که این مکان مقدس را قدر بدانند و در هر فرصتی به این مکان مقدس بشتابند و مشکلات خود را با آن امام روف در میان بگذارند، و خدای را به نام او بخوانند و سریع الاجابه بیابند، ما نیز عاجزانه از شیفتگان کویش تقاضا می کنیم که به هنگام تشرف نخست برای تعجیل در امر فرج دعا کنند و حوائج آن حضرت را بر حوائج خویش مقدم بدارند.
ای عاشقان امام زمان و علاقمندان مسجد مقدس جمکران، قدر خودتان را بیشتر بدانید که خداوند این توفیق را به شما داده است، در این مکان مقدس (مسجد جمکران) مشغول عبادت و راز و نیاز باشید، مسجدی که به امر مبارک حضرت ولی عصر امام زمان (علیه السلام) بنا گردیده.
امام زمان فرموده: «من صلی فیه کمن صلی فی البیت العتیق».
مسجدی که آیات عظام و علماء اعلام پیاده به آن مکان مقدس مشرف می شدند.
مسجدی که رفت و آمد حضرت بقیه الله الاعظم امام زمان (علیه السلام) به آن می باشد، که در این مدت عده ای زیاد محضر آن بزرگوار رسیده و از برکات آن حضرت به فیض رسیده اند.
اگر کسی دارد به میل درد و فغان * * * بایدش رو آورد بر جمکران
جمکران دارالشفای مومن است * * * چون طبیب آن بود صاحب زمان
در خاتمه:
امیدوارم که این اثر ناچیز مورد عنایت حضرت رب الارباب و ارواح طیبه حضرات معصومین (علیه السلام) قرار گیرد و خوانندگان محترم را مفید فایده و مثمر ثمر باشد و برایم باقیات الصالحات باشد، برای «یوم لا ینفع مال و لابنون، و الباقیات الصالحات خیر عند ربک ثوابا و خیر اقلا».
در اینجا فرصت را مغتنم شمرده، از آیات عظام و علماء اعلام و حجج اسلام و بزرگان و دوستان عزیزی که از تالیفات قبلی اینجانب استقبال کردند و مرا مورد تشویق قرار دادند صمیمانه سپاسگزاری می کنم و ثوابی از آن به ارواح مقدسه علماء و شهداء و صالحین از مومنین و بانیان خیر و اموات دوستانی که ما را در چاپ این کتاب پر ارزش مسجد جمکران تجلی گاه صاحب الزمان (علیه السلام) یاری نمودند و والدین اینجانب و اخوی محترم مرحوم مغفور آیت الله حاج سید قادر میر عظیمی قرار دهد، آمین یا رب العالمین بحق محمد و آله الطاهرین.
حوزه علمیه قم
سید جعفر میر عظیمی

پاورقی :

(۵) سیره ابن هشام، جلد ۲، صفحه ۱۴۱.
(۶) سوره توبه، آیه ۱۸.
(۷) سوره توبه، آیه ۱۰۸.
(۸) بحارالانوار، جلد ۸۳، صفحه ۳۵۱.
(۹) مستدرک الوسائل، جلد ۳، صفحه ۳۶۳.
(۱۰) وسائل الشیعه، جلد ۳، صفحه ۴۸۵.
(۱۱) البلدان، ترجمه فارسی، صفحه ۱۴۱.
(۱۲) همان کتاب، صفحه ۲۲.

نوشتن دیدگاه