خانواده

یکی از دستورات و فرائض عظیمه اجتماعی اسلام که به خیر و سعادت دنیا و آخرت مردم است و به آن سایر مقررات و فرائض الهی بر پا می شود؛ امر به معروف و نهی از منکر است.
اسلام می گوید: مردم باید یکدیگر را به کارهای خیر و معروف وادار و از هرگونه کار زشت و منکر و فساد جلوگیری نمایند. (1)
در صفحه اول فصل گذشته، آیه ای از آیات این دستور برای نمونه مذکور است و ایضاً در:
قرآن کریم :
(1) باید از شما گروهی باشند (خود را کاملاً مهیا نموده) که مردم را دعوت به خیر (دین) و امر به معروف و نهی از منکر بکنند و آنان رستگارند.
«وَ لْتَکُنْ مِنْکُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَي الْخَيْرِ وَ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ يَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ أُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ».
(آل عمران، 104)
(2) از اهل کتاب (آنانکه به محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) ایمان آوردند) گروهی هستند ایستاده (بر حق و بر انجام اوامر و نواهی الهی) آیات خدا را در اوقات شب می خوانند در حالی که سجده می کنند، به خدا و روز آخرت ایمان می دارند و امر به معروف و نهی از منکر می کنند، و در خیرات و نیکیها می شتابند و آنان از شایستگانند.
«مِنْ أَهْلِ الْکِتابِ أُمَّةٌ قائِمَةٌ يَتْلُونَ آياتِ اللَّهِ آناءَ اللَّيْلِ وَ هُمْ يَسْجُدُونَ يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ وَ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ يَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ يُسارِعُونَ فِي الْخَيْراتِ وَ أُولئِکَ مِنَ الصَّالِحينَ».
(آل عمران، 113 و 114)
(3) چرا الهیون و علماء (اهل کتاب) آنان را از گفتار گناه و خوردن حرام نهی نمی کنند، چه بد است آنچه را که ایشان انجام می دهند.
«لَوْ لا يَنْهاهُمُ الرَّبَّانِيُّونَ وَ الْأَحْبارُ عَنْ قَوْلِهِمُ الْإِثْمَ وَ أَکْلِهِمُ السُّحْتَ لَبِئْسَ ما کانُوا يَصْنَعُونَ».
(مائده، 63)
(4) و خدا البته یاری می کند کسی را که (دین) او را یاری می نماید و به تحقیق خدا توانا و غالب (بر همه چیز) است، (یاری کنندگان دین خدا، یا اذن داده شدگان به قتال که در آیه قبل در قرآن ذکر شده است) کسانی هستند که اگر ما ایشان را در زمین تمکّن و سلطنت دهیم، نماز را (به حدود و شرایطش) بپا دارند و زکوة دهند (و مردم را) به معروف امر و از منکر نهی نمایند، و عاقبت همه امور مخصوص خداست.
«وَ لَيَنْصُرَنَّ اللَّهُ مَنْ يَنْصُرُهُ إِنَّ اللَّهَ لَقَوِيٌّ عَزيزٌ الَّذينَ إِنْ مَکَّنَّاهُمْ فِي الْأَرْضِ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّکاةَ وَ أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْکَرِ وَ لِلَّهِ عاقِبَةُ الْأُمُورِ».
(حج، 40 و 41)
روایات :
(1) از امام باقر و امام صادق (علیهما السلام): وای بر گروهی که خدای را به امر به معروف و نهی از منکر اطاعت نکنند.
«ویل لقوم لایدینون الله بالامر بالمعروف و النهی عن المنکر».
(فروع کافی، ص 343)
(2) از امام باقر (علیه السلام): مردمی که عیب می دانند امر به معروف و نهی از منکر را، بد مردمانی هستند.
«بئس القوم قوم یعیبون الامر بالمعروف و النهی عن المنکر».
(فروع کافی، ص 343)
(3) از رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم): هنگامی که امت من، امر به معروف و نهی از منکر را به یکدیگر واگذارند، باید بدانند که صدماتی از طرف خدا به آنان خواهد رسید.
«اذا امتی تواکلت الامر بالمعروف و النهی عن المنکر فیأذنوا بوقاع من الله تعالی».
(فروع کافی، ص 344)
(4) از رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم): همانا خداوند، مؤمن ضعیف بی خرد را دشمن می دارد و او کسی است که از منکر جلوگیری نمی کند.
«ان الله یبغض المؤمن الضعیف الذی لازبر له و قال هو الذی لاینهی عن المنکر».
(وسائل الشیعه، ج 2، ص 489)
(5) از رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم): برای چشم با ایمانی که می بیند معصیت خدا را، جایز نیست که فروبسته شود تا این که آن را تغییر دهد.
«لایحل لعین مومنة تری الله یعصی فتطرف حتی تغیره».
(وسائل الشیعه، ج 2، ص 489)
(6) از رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم): امر به معروف و نهی از منکر کنید و گرنه همگی شما را عذاب خدا شامل شود.
«لتأمرن بالمعروف و لتنهن عن المنکر او لیعمنکم عذاب الله».
(وسائل الشیعه، ج 2، ص 491)
(7) از امام باقر (علیه السلام): همانا امر به معروف و نهی از منکر راه پیامبران و طریقه نیکان است، فریضه ای است بزرگ که فرائض دیگر بر آن بر پا می شود و راه ها ایمن می گردد و کسبها حلال و آنچه به ستم گرفته شده رد می شود و زمین آباد می گردد و از دشمنان انتقام کشیده می شود و امر، مستقیم می گردد؛ پس به دلهایتان (از کارهای منکر و ناشایست) انکار و نفرت کنید و با زبانهاتان دور افکنید و پیشانی های مرتکبین را سخت بکوبید و در راه خدا از سرزنش هیچ سرزنش کننده ای نترسید؛ پس اگر پند پذیرفتند و به سوی حق برگشتند، ایرادی بر آنان نیست؛ جز این نیست که ایراد بر کسانی است که به مردم ستم می نماید و در زمین به ناحق تجاوز می کنند، برای آنان است عذابی دردناک، و در این مورد، به بدنهاتان، با آنان مبارزه کنید و به دلهایتان دشمنشان دارید؛ بی آنکه سلطنتی را خواستار و یا مالی را جویا باشید و یا به ستم پیروزی را خواسته باشید تا آنکه به سوی امر خدا برگردند و به راه طاعت او بروند.
«ان الامر بالمعروف و النهی عن المنکر سبیل الانبیاء و منهاج الصلحاء فریضة عظیمة بها تقام الفرائض و تأمن المذاهب و تحل المکاسب و ترد المظالم و تعمر الارض و ینتصف من الاعداء و یستقیم الامر فانکروا بقلوبکم و الفظوا بالسنتکم و صکوا بهاجباههم و لاتخافوا فی الله لومة لائم، فان اتعظوا و الی الحق رجعوا فلا سبیل علیهم انما السبیل علی الذین یظلمون الناس و یبغون فی الارض بغیر الحق اولئک لهم عذاب الیم هنالک فجاهدوهم بابدانکم و ابغضوهم بقلوبکم غیر طالبین سلطاناً و لا باغین مالاً و لامریدین ظفراً حتی یفیئوا الی امر الله و یمضوا علی طاعته».
(فروع کافی، ص 343)
(8) از رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم): پیوسته امت من در خیر و خوبی هستند؛ مادامی که امر به معروف و نهی از منکر کنند و یکدیگر را بر بِرّ و نیکی کمک نمایند و چون این دو کار را ترک کنند، برکات از آنان گرفته شود و بعض ایشان بر بعض دیگر مسلط شود و برای آنان نه در زمین و نه آسمان یاوری نباشد.
«لایزال امتی بخیر ما امروا بالمعروف و نهوا عن المنکر و تعاونوا علی البر فاذا لم یفعلوا ذلک نزعت منهم البرکات و سلط بعضهم علی بعض و لم یکن لهم ناصر فی الارض و لافی السماء».
(مستدرک الوسائل، ص 385؛ به نقل از مشکوة الانوار)
(9) از علی (علیه السلام): امر به معروف و نهی از منکر را ترک نکنید که اشرار شما بر شما تسلط داده شود و بعد دعا کنید و مستجاب نشود.
«لاتترکوا الامر بالمعروف و النهی عن المنکر فیولی علیکم اشرارکم ثم تدعون فلایستجاب لکم».
(در وصیت امیرالمؤمنان به امام حسن و امام حسین (علیهما السلام))
(10) از امام صادق (علیه السلام): مردی آمد نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و گفت: مادر من دست هیچ لمس کننده را از خود دفع نمی کند. رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به او فرمود: مادرت را حبس کن (در خانه نگهدار). آن مرد گفت: این کار را کرده ام (فایده نبخشیده است). فرموده: آنان را که وارد بر او می شوند منع کن. گفت: این کار را نیز کرده ام. فرمود: مادرت را زنجیر کن؛ که تو هیچ نیکی به مادرت نخواهی داشت افضل از این که او را از محرمات خداوند عزّوجلّ منع نمایی.
«جاء رجل الی رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) فقال: ان امی لا تدفع ید لامس. فقال: فاحسبها. قال: قد فعلت. قال: فامنع من یدخل علیها. قال: قد فعلت. قال: قیدها فانک لاتبرها بشی ء افضل من ان تمنعها من محارم الله عزّوجلّ».
(وسائل الشیعه، ج 3، ص 436)
خوانندگان محترم خوب توجه داشته باشید؛ از این حدیث شریف به خوبی معلوم می شود که بالاترین احسانها و خدمتها و نیکیها بر جامعه آن است که شخص آنان را از منکرات و معاصی الهی جلوگیری و نهی نماید که در واقع از هلاکت و بدبختی دنیا و آخرت، آنان را نجات بخشیده است.

پاورقی :
1) باید دانست که برای وجوب امر به معروف و نهی از منکر، فقهاء شرایطی ذکر فرموده اند که در کتب فقهیه مشروحاً بیان شده است و مجمل آنها این که:
الف: آمر و ناهی، عالم به معروف و منکر بوده باشند. و در مسائل اختلافی بر شخص واجب نیست دیگری را بر وفق نظر خودش یا نظر مرجع فتوایی خودش امر و نهی نماید.
ب: احتمال اثر در امر و نهی باشد.
ج: خوف مفسده ای نباشد؛ خوف ضرر جانی یا عرضی یا مالی قابل اعتنا بر خودش یا دیگری از خویشان یا سایر مؤمنین. (آری چنانکه دفاع از اساس و بنیان اسلام یا از مجمع اسلامی متوقف بر بذل اموال بلکه نفوسی شد؛ در این مورد بر مسلمانان لازم است که به بذل آنها از اسلام و مجتمع آن دفاع کنند).
د: عاصی، بر ترک واجب یا فعل حرام اصرار و استمرار ورزد.
و نیز برای امر و نهی و انکار از معصیت، مراتبی است که مشهور فقهاء فرموده اند رعایت ترتیب بین آن مراتب باید بشود:
الف: انکار به قلب که به غیر زبان و دست (مانند گرفتگی در رو و صورتش و یا به ترک مراوده اش) انزجار قلبی خود را از ترک واجب یا فعل حرام اظهار نماید؛ به امید این که عاصی از معصیتش باز ایستد.
ب: انکار به زبان.
ج: انکار به دست.
و برای هر یک از این مراتب سه گانه هم مراتب خفیف تر و شدیدتر است، و فرموده اند مادامی که با مرتبه پایین تر جلوگیری از معصیت بتوان نمود به مرتبه بالاتر اقدام نشود.
و بعض بزرگان فرموده اند از برترین محکم ترین و شریفترین انواع امر به معروف و نهی از منکر برای آمر و ناهی پوشیدن رداء معروف و کندن رداء منکر از خویشتن است تا تنها به همان اعمال و اخلاق حسنه خود در میان اجتماع، دیگران را نیز از منکرات باز و به معروف وادارد.
و در حدیث از امام صادق علیه السلام است: کونوا دعاة للناس بغیر السنتکم لیروا منکم الورع والاجتهاد والصلوة والخیر فان ذلک داعیة؛ با غیر زبانتان (یعنی با اعمالتان) دعوت کننده مردم (به نیکیها) باشید که از شما پرهیزگاری و کوشش و نماز و نیکی ببینند و همین (اعمال) دعوت کننده آنان (به انجام معروف و ترک منکر) است.وسائل الشیعه، ج 1، ص 12)

نوشتن دیدگاه