در این زمینه احادیث بسیار گویایی از پیغمبراکرم صلی الله علیه و آله و ائمه معصومین علیهم السلام به ما رسیده است.
در حدیثی از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله تا آنجا به این مساله اهمیت داده شده که می فرماید:
«المرء علی دین خلیله و قرینه»
انسان بر همان دینی است که دوست و رفیقش از آن پیروی می کند؛ (1)
همین معنی را امام صادق علیه السلام با استفاده از کلام پیامبر به گونه دیگری بیان کرده است؛ می فرماید:
«لاتصحبوا اهل البدع و لاتجالسوهم فتصیروا عند الناس کواحد منهم قال رسول الله صلی الله علیه و آله: المرء علی دین خلیله و قرینه»
با بدعتگذاران رفاقت نکنید و با آنها همنشین نشوید که نزد مردم همچون یکی از آنها خواهید بود! رسول خدا فرمود: انسان پیرو دین دوست و رفیقش می باشد! (2)
همین معنی در حدیث دیگری از امام علی بن ابی طالب علیهما السلام به صورت تاثیر متقابل بیان شده است؛ می فرماید:
«مجالسة الاخیار تلحق الاشرار بالاخیار و مجالسة الابرار للفجار تلحق الابرار بالفجار»
همنشینی با خوبان، بدان را به خوبان ملحق می کند؛ و همنشینی نیکان با بدان، نیکان را به بدان ملحق می سازد! و در ذیل این حدیث جمله پرمعنی دیگری آمده، می فرماید:
«فمن اشتبه علیکم امره و لم تعرفوا دینه فانظروا الی خلطائه»
کسی که وضع او بر شما مبهم باشد، و از دین او آگاه نباشید، نگاه به دوستان و همنشینانش کنید (اگر همنشین با دوستان خداست او را از مؤمنان بدانید؛ و اگر با دشمنان حق است، او را از بدان بدانید! (3)
در بعضی از روایات این معنی با تشبیه روشنی بیان شده می فرماید:
«صحبة الاشرار تکسب الشر کالریح اذا مرت بالنتن حملت نتنا»
همنشینی با بدان موجب بدی می گردد؛ همچون بادی که از جایگاه متعفن و آلوده می گذرد؛ بوی بد را با خود می برد. (4)
از تعبیرات بالابخوبی استفاده می شود همان گونه که معاشرت با بدان زمینه های بدی را فراهم می سازد، معاشرت با نیکان نور هدایت و فضائل اخلاقی را در دل انسان می افزوزد.
در حدیثی از امیرمؤمنان می خوانیم:
«عمارة القلوب فی معاشرة ذوی العقول»
آبادی دلها در معاشرت با صاحبان عقل و خرد است! (5)
و در تعبیر دیگری از همان حضرت آمده است:
«معاشرة ذوی الفضائل حیاة القلوب»
همنشینی با ارباب فضیلت، مایه حیات دلها است! (6)
تاثیر مجالست و همنشینی و روحیات دوستان در انسان به اندازه ای است که در حدیثی از حضرت سلیمان علیه السلام می خوانیم:
«لاتحکموا علی رجل بشی ء حتی تنظروا الی من یصاحب فانما یعرف الرجل باشکاله و اقرانه؛ و ینسب الی اصحابه و اخدانه»
درباره کسی قضاوت نکنید تا نگاه کنید با چه کسی همنشین است؛ چرا که انسان را به وسیله دوستان و همنشین هایش می توان شناخت؛ و او نسبتی با اصحاب و یارانش دارد. (7)
در حدیث جالبی از لقمان حکیم در باب نصایحی که به فرزندش می کرد، می خوانیم:
«یابنی صاحب العلماء، و اقرب منهم، و جالسهم و زرهم فی بیوتهم، فلعلک تشبههم فتکون معهم»
فرزندم با دانشمندان دوستی کن! و به آنها نزدیک باش! و همنشینی کن! و به زیارت آنها در خانه هایشان برو! باشد که شبیه آنها شوی، و با آنها (در دنیا و آخرت) باشی! (8)
کوتاه سخن این که، در احادیث اسلامی، تعبیرات فراوان پرمعنایی در زمینه تاثیر و تاثر دوستان از یکدیگر و شباهت اخلاقی آنها با هم، می خوانیم که اگر تمام آنها گرد آوری شود، بحث مشروحی را تشکیل می دهد.
برای حسن ختام، این سخن را با حدیث کوتاه و پرمعنایی از علی علیه السلام پایان می دهیم؛ امام در وصایایش به فرزندش امام حسن مجتبی علیه السلام فرمود:
«قارن اهل الخیر، تکن منهم، و باین اهل الشر تبن عنهم»
با نیکان قرین و همنشین باش تا از آنها شوی! و از بدان جدایی اختیار کن تا (از بدیها) جدا شوی! (9)
پاورقی :
1 - اصول کافی، جلد 2، ص 375 «باب مجالسة اهل المعاصی، حدیث 3» .
2 - همان مدرک
3 - کتاب صفات الشیعه صدوق (طبق نقل بحار، ج 71، ص 197) .
4 - غررالحکم
5 - غرر الحکم
6- غرر الحکم
7- بحارالانوار، ج 71، صفحه 188
8 - همان مدرک، ص 189
9 - نهج البلاغه، وصیت علی (ع) به امام حسن (ع) (نامه 31) .
