1 - در حدیث معروفی که هم از امام سجاد علیه السلام و هم از امام باقر علیه السلام و هم از امام صادق علیه السلام نقل شده است، پیرامون «تغافل» چنین می فرمایند: «صلاح حال التعایش و التعاشر ملا مکیال ثلثاه فطنة و ثلثه تغافل؛ مصلحت همزیستی سالم و معاشرت با مردم در پیمانه ای است که دو سوم آن هوشیاری و یک سوم آن تغافل باشد.» (1)
این روایت، در واقع ضمن تاکید بر تغافل مثبت، از تغافل منفی بر حذر می دارد. ابتدا تاکید به هوشیاری و بیداری و ترک «غفلت» می کند و سهم آن را دو سوم می دانند و مفهوم آن این است که انسان نباید از مسائل مهم زندگی بی خبر بماند، بلکه باید با کمال دقت، مراقب آنچه که خیر و صلاح او در آن است، باشد. از سوی دیگر نسبت به اموری که لازم است مورد بی اعتنایی و بی توجهی قرار گیرد، دستور به «تغافل» می دهد، مانند، فکر و دقت در مسایل جزئی زندگی که اهمیت چندانی ندارند، انسان را از تفکر در امور مهم باز می دارد و همچنین مخفی کردن عیوب پنهانی دیگران در مواردی که مصلحت ایجاب می کند، کار پسندیده ای است.
2 - امیر مؤمنان علی علیه السلام در این رابطه می فرمایند:
«من اشرف اعمال الکریم غفلته عما یعلم؛ یکی از با ارزشترین کارهای کریمان، «تغافل» از چیزهایی است که از آن آگاهند» (2) (و سرپوش گذاشتن بر آن لازم است. )
3 - در حدیث دیگری آن امام بزرگوار علیه السلام می فرمایند:
«من لم یتغافل و لا یغض عن کثیر من الامور تنغصت عیشته؛ کسی که «تغافل» و چشم پوشی از بسیاری امور نکند، زندگی برای او ناگوار خواهد شد» (3)
بدیهی است، زندگی انسان ها خالی از اموری که بر خلاف توقع باشد، نیست. اگر انسان جزئیات زندگی دیگران را با کنجکاوی و دقت پیدا کند و آنها را مورد بازخواست قرار دهد، زندگی برایش تلخ و دوستان از اطراف او پراکنده می شوند.
این بحث را با حدیثی از همان بزرگوار علیه السلام پایان می دهیم:
«و عظموا اقدارکم بالتغافل عن الدنی من الامور... و لا تکونوا بحاثین عما غاب عنکم، فیکثر عائبکم... و تکرموابالتعامی عن الاستقصاء؛ قدر و منزلت خود را با «تغافل» نسبت به امور پست و کوچک بالابرید ... و زیاده از اموری که پوشیده و پنهان است تجسس نکنید که عیب جویان شما زیاد می شوند ... و با چشم بر هم نهادن از دقت بیش از حد در جزئیات، بزرگواری خود را ثابت کنید» (4)
از این حدیث و بعضی از احادیث دیگر، به خوبی موارد «تغافل» روشن می شود و نشان می دهد که مربوط به امور مهم و سرنوشت ساز زندگی نیست، بلکه مربوط به امور جزئی و کم اهمیت است که در زندگی وجود دارد.
بنابراین «تغافل» منافاتی با امر به معروف و نهی از منکر و انتقاد سازنده ندارد، زیرا، «امر به معروف و نهی از منکر» مربوط به واجبات و محرمات است که از محدوده «تغافل» بیرون است و انتقاد سازنده مربوط به اموری است که در سرنوشت فرد و جامعه اثر قابل ملاحظه ای دارد، در حالی که «تغافل» مربوط به امور جزئی و کم ارزش و یاعیوبی که مصلحت در آن است که در پرده بماند.
پاورقی :
1 - تحف العقول، ص 264. آنچه در بالا آمد، متن حدیثی است که از امام صادق علیه السلام نقل شده است واز دو امام دیگر نیز شبیه آن نقل شده است.
2 - نهج البلاغه، کلمات قصار، شماره 222.
3 - غرر الحکم، شماره 9149.
4 - بحار الانوار، ج 75، ص 64.
