مقاله ها

ابوعلى، فقيه، محدّث، از اصحاب امام جواد و امام هادى عليهماالسلام و وكيل بلندپايه امام حسن عسكرى عليه‏السلام ، در قم چشم به جهان گشود و احتمالاً در اواخر سده دوم (حدود 190 ه) تولّد يافت؛ زيرا وى از اصحاب امام رضا عليه‏السلام (شهادت 203 ق) به شمار نيامده و گويا در عصر آن امام عليه‏السلام نوجوانى بيش نبوده است. درباره وفات او، همين اندازه روشن است كه وى مدتى پس از وفات امام حسن عسكرى عليه‏السلام (م 260 ق) زنده بوده و دوران كهولت و پيرى‏اش را مى‏گذراند. در گزارشى از حسين بن روح قمى، كه در رجال كشى آمده است، مى‏خوانيم: «وى پس از وفات حضرت عسكرى عليه‏السلام نامه‏اى به امام عصر(عج) نوشت و اجازه خواست تا به حج سفر كند. حضرت نيز ضمن اجازه، پارچه‏اى براى او فرستاد. وى با ديدن پارچه، گفت: امام عليه‏السلام خبر وفات مرا داده است، و هنگام بازگشت از حج، در "حلوان" (واقع در "سر پل ذهاب" از توابع استان كرمانشاه) درگذشت.» اكنون قبر او در «سر پل ذهاب» پابرجاست و مورد احترام اهالى منطقه مى‏باشد.
وى در يك خانواده مذهبى و علمى در قم پرورش يافت و چون پدرش، اسحاق بن عبداللّه قمى، اهل دانش و از اصحاب امام كاظم عليه‏السلام بود، احتمالاً در پرورش علمى او نقش بسزايى داشت. در ايام جوانى، آثار فضل و دانش و صفاى باطن در او نمايان گشت و در ميان مردم قم، چهره‏اى مورد قبول يافت. وى در قم، علاوه بر پدرش، نزد استادانى همچون زكريّا بن آدمى قمى و زكريّا بن محمّد مؤمن قمى (م. ح 255 ق) استماعاتى داشت و تلاش او در فراگيرى فقه و حديث، چندان بود كه در عصر امام جواد عليه‏السلام (م شهادت 220 ق)، كه هنوز دوران جوانى‏اش را مى‏گذراند، به مقام شايسته‏اى رسيد، به‏گونه‏ اى كه او را از محدّثان اين دوره و از اصحاب آن امام عليه‏السلام به شمار آورده‏اند. در عصر امام هادى عليه‏السلام (220 ـ 254 ق)، كه وى دوران ميان‏سالى خود را سپرى مى‏كرد، مسافرت‏هايى به بغداد، كوفه و سامرّاء داشت و چندين نوبت خدمت امام هادى عليه‏السلام شرفياب شد و پرسش‏هايى را كه از آن امام مى‏نمود، در كتابى گردآورى كرد. وى طى مسافرت‏هايش به عراق، با استادان متعددى مانند بكر بن محمّد بن عبدالرحمن ازدى، عبداللّه بن ميمون، سعدان بن مسلم عامرى، ابوهاشم جعفرى بغدادى (م 261 ق) و ياسر خادم (م. حدود 260 ق) ملاقات داشت و از آن‏ها حديث شنيد. در اين زمان، وى در فقه و حديث به حد كمال رسيد و بنا بر گزارش نجاشى و طوسى، از چهره‏هاى درخشان و «شيخ اهل قم» به شمار مى‏آمد.
وى در عصر امام حسن عسكرى عليه‏السلام (م 260 ق) به عنوان وكيل آن امام در قم، مشغول خدمت شد و خانه‏ اش در قم محل رجوع علما، فقها و مردم عادى بود. به همين دليل، نجاشى او را «وافد القميين» معرفى كرده است. گفته مى‏شود: وى به دستور امام حسن عسكرى عليه‏السلام مسجد بزرگى در قم بنا كرد كه امروزه پابرجاست و به نام «مسجد امام» شهرت يافته است. برخى از گزارش‏ها حاكى از آن است كه وى در مسافرت اخيرش به سامّراء، كه وجوهات اهالى قم را نزد امام حسن عسكرى عليه‏السلام برده بود، امام عصر(عج) را ديد و با آن امام صحبت كرد. در اين مسافرت، شاگردش، سعد بن عبداللّه اشعرى (م 299 ق)، نيز با او بود و گزارش مذكور را نقل كرده است. حتى در گزارش طوسى آمده است كه وى پس از رحلت امام حسن عسكرى عليه‏السلام ، با امام عصر (عج) درباره ادعاى جعفر كذّاب (برادر امام حسن عسكرى عليه‏السلام ) مكاتبه داشت و در پى آن، امام عليه‏السلام با صدور توقيعى مفصّل، نسبت به ادعاى عمويش هشداد داد و جعفر را فردى «مفسد» معرفى كرد.
وى در قم شاگردان متعددى تربيت كرد كه مشهورترين آن‏ها سعد بن عبداللّه اشعرى (م 299 ق)، عبداللّه بن جعفر حميرى (م. بعد 297 ق)، محمّد بن حسن صفّار قمى (م 290 ق) و على بن ابراهيم قمى (م. حدود 275 ق) بوده‏اند. از تأليفات او، كتاب‏هاى علل الصوم، علل الصلاة و مسائل الرجال (پرسش‏هايى از امام هادى عليه‏السلام درباره حال راويان) معرفى شده‏ اند.

نوشتن دیدگاه