حضرت (ع) در فرمان به مالک، چهار موضوع حیاتی را به عنوان هدف فرمان، ذکر می فرماید:
جِبایةَ خراجها و جِهاد عدوّها و اسْتصلاح اهلِها، و عمارةَ بلادها.(326)
جمع آوری مالیات، نبرد با دشمنان، اصلاح مردم و کار مردم و آبادی شهرها.
این که دنیا و زندگی دنیوی انسان، مقدمه و ابزار رسیدن به آخرت و حیات اخروی است، از اصول مهم در نظام تربیتی اسلام است. در تربیت فردی و اجتماعی، اگر این ابزار درست به کار گرفته نشود، سعادت اخروی و معنوی نیز حاصل نخواهد شد. لذا هم افراد و هم حکومت ها موظف هستند در مسیر اصلاح امور و سعادت دنیوی تلاش کنند تا در سایه آن بتوان به سعادت اخروی دست یافت.
لذا امام (ع) در ابتدای جامع ترین فرمان حکومتی خود، با بیان چهار اصل مذکور، اهمیت توسعه و اصلاحات اجتماعی را از دیدگاه خود، که دیدگاه مکتب وحی است، بیان می فرماید.
8. جامع نگری
در هرجامعه، مسائل خرد و کلان وجود دارد که هر کدام در جایگاه خود، دارای اهمیت است. اگر به بهانه پرداختن به مسائل کلان، از مسائل خرد غفلت شود، این مسائل، روزی به مسأله کلان تبدیل شده و بحران ایجاد می کند و اگر به بهانه مسائل خرد و روز مره، از مسائل کلان و برنامه ریزی های مهم غفلت شود، این روز مرگی، مانع از آینده نگری خواهد شد.
عدم جامع نگری، از آفات بزرگ نظام ها محسوب می شود؛ به این بیان که گاهی پرداختن به مسائل خرد و به اصطلاح امروزی، روز مرگی، برنامه ریزی بلند مدت را به بوته فراموشی می سپارد و گاه غرق شدن در برنامه ریزی کلان، مسائل خرد را از یاد می برد. امام علی (ع) در بحث حکومت، با دیدی جامع، به مسائل خرد و کلان، در کنار یکدیگر توجه می کند و به فرمان داران خود نیز این توصیه را می فرماید:
فإنّک لا تُعذَرُ بتَضیِیعکَ التّافِهِ لأحکامِک الکثیرَ المُهمَّ(327).
(ای مالک!) فروگذاردن و ضایع کردن کار کوچک و خرد، به خاطر انجام دادن و استوار کردن کار زیاد و مهم، عذر قابل قبولی برای تو نخواهد بود.
حضرت (ع) در بیان سیمای محرومان و مستضعفان جامع و چگونگی رسیدگی به ایشان، می فرماید:
همواره در فکر مشکلات آنان باش، و از آنان روی برمگردان، به ویژه امور کسانی را از آنان بیش تر رسیدگی کن که از کوچکی به چشم نمی آیند و دیگران آنان را کوچک می شمارند و کم تر به تو دست رسی دارند. برای این گروه، از افراد مورد اطمینان خود، که خدا ترس و فروتن هستند، فردی را انتخاب کن تا درباره آنان تحقیق کرده و مسائل آنان را به تو گزارش کنند، سپس در رفع مشکلاتشان به گونه ای عمل کن که در پیشگاه خدا عذری داشته باشی؛ زیرا این گروه، در میان رعیت بیش تر از دیگران به عدالت نیازمندند، و حق آنان را به گونه ای بپرداز که نزد خدا معذور باشی...(328).
نکات قابل توجه این که حضرت (ع) در این جا اولاً به مسائلی که ظاهراً کوچک، ولی در واقع، مهم است، در عرصه حکومت اشاره می کند. و ثانیاً چگونگی رسیدگی به این مسائل را نیز گوشزد می فرماید.

327) نهج البلاغه، نامه 53.
328) نهج البلاغه، نامه 53.

نوشتن دیدگاه