154   «ثُمَّ أَنْزَلَ عَلَيْكُمْ مِنْ بَعْدِ الْغَمِّ أَمَنَةً نُعاساً يَغْشى طائِفَةً مِنْكُمْ وَطائِفَةٌ قَدْ أَهَمَّتْهُمْ أَنْفُسُهُمْ يَظُنُّونَ بِاللّه‏ِ غَيْرَ الْحَقِّ ظَنَّ الْجاهِلِيَّةِ يَقُولُونَ هَلْ لَنا مِنَ الْأَمْرِ مِنْ شَىْ‏ءٍ قُلْ إِنَّ الْأَمْرَ كُلَّهُ للّه‏ِِ يُخْفُونَ فِى أَنْفُسِهِمْ ما لا يُبْدُونَ لَكَ يَقُولُونَ لَوْ كانَ لَنا مِنَ الْأَمْرِ شَىْ‏ءٌ ما قُتِلْنا هاهُنا قُلْ لَوْ كُنْتُمْ فِى بُيُوتِكُمْ لَبَرَزَ الَّذِينَ كُتِبَ عَلَيْهِمُ الْقَتْلُ إِلى مَضاجِعِهِمْ وَلِيَبْتَلِىَ اللّه‏ُ ما فِى صُدُورِكُمْ وَلِيُمَحِّصَ ما فِى قُلُوبِكُمْ وَاللّه‏ُ عَلِيمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ»
ترجمه:
154. پس از آن خداوند وارد نمود بر شما يك حالت امنيتى و نعاسى كه خفقه باشد (پينكى) و قريب به حال نوم و يك طايفه از شما كه مؤنين حقيقى باشند در اثر اين امنيت و نعاس به خواب رفتند و طايفه ديگر كه مسلمانان ظاهرى بودند و اسلام آن‏ها حقيقت نداشت مهموم و مغموم كردند نفوس خود را و گمان بد بردند به خدا كه وعده فتح و فيروزى داده بود مثل گمان جاهليت كه اعتماد به خدا نداشتند. مى‏گويند : آيا براى ما از فتح نصيبى هست؟ بگو : كارها تمام به دست خداست. اين‏ها مخفى مى‏نمايند در نفوس خود امورى كه براى تو كه پيغمبر هستى ظاهر نمى‏كنند. مى‏گويند : اگر فتح و ظفر نصيب ما بود اين اندازه تلفات نمى‏داديم در غزوه احد. بگو به آن‏ها كه اگر در خانه‏هاى خود مى‏مانديد هر آينه مؤنى كه مقدر شده بود كه به مقام شهادت نايل شوند آن‏ها مبارزه مى‏كردند و به فيض شهادت مى‏رسيدند و به آرامگاه خود نايل مى‏شدند (بود و نبود شما فايده نداشت)، فايده و نتيجه آمدن شما براى امتحان شما بود كه منافق با مؤن حقيقى امتياز پيدا كند . شما كه فرار كرديد و گمان بد برديد باطن شما ظاهر شود و آن‏ها كه از روى حقيقت قيام كردند از شما جدا شوند با اينكه خداوند عالم است به باطن هر كسى.
تفسير:
«ثُمَّ أَنْزَلَ عَلَيْكُمْ» مراد از «انزال» قذف در قلوب است. «مِنْ بَعْدِ الْغَمِّ» مراد جنس غم است كه در آيه قبل فرموده «غَمّا بِغَمّ» و كلمه «ثُمَّ» براى تراخى است و مراد پس از خاتمه جنگ و ورود مدينه است.
[دو دستگى مسلمين]
«أَمَنَة» ، ذهاب مشركين به طرف مكه.
«نُعاسا»، حالت قريب به نوم و بدل «اَمَنَة» است، اشاره به اينكه امن موجب نعاس شد؛ زيرا آدم خائف حالت نوم به او دست نمى‏دهد.
«يَغْشى طائِفَةً مِنْكُمْ» ، يعنى «ينام» و مراد از اين طايفه كسانى هستند كه اضطراب خيال ندارند و به وعده‏هاى الهى ايمان دارند و با كمال امنيت به خواب راحت رفتند.
«وطائِفَةً» ، و طايفه ديگر كه اطمينان به وعده الهى نداشتند و اضطراب خيال داشتند.
«قَدْ أَهَمَّتْهُمْ أَنْفُسُهُمْ» ، نفوس آن‏ها، آن‏ها را مهموم نمود.
«يَظُنُّونَ بِاللّه‏ِ غَيْرَ الْحَقِّ» كه عبارت از ظنّ سوء و گمان بد است نسبت به خدا، و در حديث دارد كه خدا فرمود :
«أنا عند ظنّ عبدي المؤن بي، إن خيراً فخير، وإن شرّاً فشرّ»[1]، و اين يكى از اخلاق رذيله و صفات خبيثه است و منشأ آن ضعف ايمان يا عدم ايمان است.
«ظَنَّ الْجاهِلِيَّةِ»، دوره جاهليت بدترين دوره‏ها بود، و مراد يا اين است كه همان گمان‏هايى كه در دوره جاهليت داشتند نسبت به خدا، حال هم كه اسلام آورده‏اند دارند يا شبيه دوره جاهليت كه سوء ظن داشتند.
«يَقُولُونَ هَلْ لَنا مِنَ الْأَمْرِ مِنْ شَىْ‏ءٍ» استفهام انكارى است؛ يعنى مى‏گفتند كه ديگر براى ما روز خوشى نيست و غلبه و فتح نداريم.
«قُلْ إِنَّ الْأَمْرَ كُلَّهُ للّه‏ِِ»، هيچ امرى در دنيا واقع نمى‏شود الاّ تحت اراده و مشيت پروردگار : «ما قَطَعْتُمْ مِنْ لِينَةٍ أَوْ تَرَكْتُمُوها قائِمَةً عَلى أُصُولِها فَبِإِذْنِ اللّه‏ِ»[2]،
خداوند قدرت دارد چنان فتحى به شما دهد در فتح مكه؛ «إِنّا فَتَحْنا لَكَ فَتْحاً مُبِيناً»[3].
«يُخْفُونَ فِى أَنْفُسِهِمْ ما لا يُبْدُونَ لَكَ» «اخفاء» مقابل ابدا و اظهار است و «فِى أَنْفُسِهِمْ» در باطن قلب خود و چيزى كه اخفا مى‏كنند امورى است كه جرئت اظهار آن را ندارند از نفاق و شك و عدم اعتماد به وعده‏هاى الهى و نحو اين‏ها.
«يَقُولُونَ لَوْ كانَ لَنا مِنَ الْأَمْرِ شَىْ‏ءٌ»، تنكير لفظ «شَىْ‏ءٌ» دلالت مى‏كند كه گفته آن‏ها و عقيده آن‏ها اين بود كه هيچ گونه نفعى ، دنيوى و اخروى ، براى مسلمين قائل نيستند و دليل آن‏ها بر مدعاى خود اين است كه: «ما قُتِلْنا هاهُنا»؛ يعنى در غزوه احد كشته نمى‏شديم، و اين قول كمال دلالت را دارد كه اين‏ها منافقين بودند، نه عقيده به شهادت و جهاد داشتند و نه به وعده‏هاى الهى. جواب آن‏ها اين است كه:
«قُلْ لَوْ كُنْتُمْ فِى بُيُوتِكُمْ»؛ آمدن شما در جهاد و نيامدن شما و در خانه نشستن شما در تقديرات الهى تغيير نمى‏دهد. «لَبَرَزَ الَّذِينَ كُتِبَ عَلَيْهِمُ الْقَتْلُ إِلى مَضاجِعِهِمْ»؛ كسانى كه مقدّر شده به درجه رفيع شهادت نايل شوند از مؤنين، آن‏ها براى جهاد و شهادت در مقام مبارزه مى‏آمدند و به مضاجع خود[4] نايل مى‏شدند، چه شما باشيد در جنگ يا نباشيد. «وَ لِيَبْتَلِىَ اللّه‏ُ ما فِى صُدُورِكُمْ»؛ فقط فايده آمدن شما امتحان شما بود كه ثبات قدم نداشتيد و فرار را بر قرار اختيار كرديد. «وَ لِيُمَحِّصَ ما فِى قُلُوبِكُمْ»؛ بر خود شما معلوم گردد كه در قلب شما ايمان نيست و مؤن از غير مؤن امتياز پيدا كند.
«وَ اللّه‏ُ عَلِيمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ»؛ خداوند عالم به باطن شماست و از قلب شما مطّلع است، ولى بر خود شما معلوم نبود، در اين امتحان بزرگ معلوم شد.
------------------------------------------------
[1] .  من در نزد گمان بنده مؤمنم درباره خودم هستم، اگر گمان خير به من ببرد، پس  نتيجه  خير مى‏برد و اگر گمان بد ببرد، ( نتيجه ) بد مى‏برد . كافى: ج2، ص72، ح3؛ وسائل الشيعة: ج15، ص229، ح1 و جامع السعادات: ج1، ص199.
[2] .  آنچه قطع مى‏كنيد از درخت خرما يا وامى‏گذاريد ايستاده بر ريشه‏هاى آن، پس به اذن خداى متعال است.سوره حشر: آيه 5.
[3] .  محققا ما باز كرديم براى تو باز كردن آشكارايى را. سوره فتح: آيه 1.
[4] .  آرامگاه خود. مؤلف.

نوشتن دیدگاه