5 «الْيَوْمَ أُحِلَّ لَكُمُ الطَّيِّباتُ وَ طَعامُ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتابَ حِلٌّ لَكُمْ وَ طَعامُكُمْ حِلٌّ لَهُمْ وَ الْمُحْصَناتُ مِنَ الْمُؤمِناتِ وَ الْمُحْصَناتُ مِنَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتابَ مِنْ قَبْلِكُمْ إِذا آتَيْتُمُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ مُحْصِنِينَ غَيْرَ مُسافِحِينَ وَ لا مُتَّخِذِى أَخْدانٍ وَ مَنْ يَكْفُرْ بِالاْءِيمانِ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ وَ هُوَ فِى الاْخِرَةِ مِنَ الْخاسِرِينَ»
ترجمه :
5. امروز حلال شده است بر شما طيّبات از رزق و طعامِ كسانى كه بر آن‏ها كتاب داده شده براى شما حلال است و طعام شما هم بر آن‏ها حلال است، و زن‏هاى عفيفه از مؤمنين و زن‏هاى عفيفه از كسانى كه به آن‏ها كتاب داده پيش از اسلام در صورتى كه اجرت آن‏ها را به آن‏ها بدهيد با عفت باشند و زناكار نباشند، و زن ‏هايى كه با مردى صداقت كنند؛ يعنى يك نفر مرد يك زن را بگيرد كه با او زنا كند فقط، نه آن مرد پيش زن ديگر رود و نه آن زن به ديگرى زنا دهد، مخصوص به يكديگر باشند اين‏ها هم حلال نيستند و كسى كه كافر به ايمان باشد، پس محققاً اعمال او حبط مى ‏شود و او در آخرت از زيان كاران است.
تفسير :
كلام در اين آيه در چند مقام واقع مى ‏شود:
[ در طعام اهل كتاب و تزويج محصنات آن‏ها و جمع بين آيات ثلاث ]
مقام اول: در معنى « طعام » :
مفسرين اختلاف كردند ، لكن اخبار بسيارى در كافى و تهذيب و فقيه و تفسير على بن ابراهيم و عياشى دارد كه مراد حبوبات است[1] ، كما اينكه ظاهر لفظ طعام هم بيش از اين دلالت ندارد و بر فرض اطلاق منصرف يا قدر متيقن حبوبات است و مقدمات حكمت در اخذ به اطلاق جارى نيست، سيّما ادله خارجيه در موارد مختلفه كه دلالت بر نجاست اهل كتاب دارد، فعلى هذا [= بنابراين] يك قسمت اين آيه تفسيرش روشن مى ‏شود.
اما جمله «الْيَوْمَ أُحِلَّ لَكُمُ الطَّيِّباتُ» در آيه قبل بيان شد. و جمله «وَ طَعامُ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتابَ حِلٌّ لَكُمْ» ؛ يعنى جايز است از آن‏ها حبوبات را بگيريد به بيع و شراء و ساير انحاى مشروعه، و سرّ تخصيص به اهل كتاب اين است كه اگر به شرايط ذمه عمل كنند جان و مالشان محفوظ است و مالك اموال خود هستند، به خلاف مشركين كه نه جانشان محفوظ و نه مالشان ؛ «فَاقْتُلُوا الْمُشْرِكِينَ حَيْثُ وَجَدْتُمُوهُمْ»[2]، «وَ قاتِلُوا الْمُشْرِكِينَ كَافَّةً كَما يُقاتِلُونَكُمْ كَافَّةً»[3].
تنبيه:
از همين اخبار به دلالت اقتضا مى ‏توان استفاده كرد نجاست اهل كتاب را؛ زيرا اگر نجاست نداشتند وجهى براى اختصاص حلّيت طعام اهل كتاب به حبوبات نبود.
«وَ طَعامُكُمْ حِلٌّ لَهُمْ» ، بعضى مفسرين گفتند مراد اين است كه «طعام» خود را به اهل كتاب دهيد، براى شما حلال است و اين خلاف ظاهر بلكه نص آيه شريفه است، بلكه مراد اين است كه بر آن‏ها حلال است طعام شما؛ يعنى مالك مى ‏شوند ، مثل كفار حربى نيستند كه جان و مالشان محفوظ نباشد.
مقام دوم: در موضوع تزويج اهل كتاب :
اما عقد دايمى كه مسلّماً جايز نيست ؛ نه زن مسلم به اهل كتاب مى ‏توان داد و نه مرد مسلم مى ‏تواند از آن‏ها زن بگيرد .
و اما عقد انقطاعى زن مسلمه نمى ‏تواند منقطعه كافر باشد، و اما مرد مسلم مى ‏تواند كافره را بگيرد على اختلاف و اما ملك يمين بر مسلم مانعى ندارد امه كافره را تصرف كند، و اما كافر اصلاً مالك عبد مسلم و امه مسلم نمى ‏شود و اگر قبل از اسلام عبد و امه بوده و اسلام آورد واجب است مسلمين از او بخرند و او را الزام به فروش كنند، چه رسد كه بخواهد تصرف كند و آياتى كه در اين باب وارد شده يكى همين آيه شريفه [است] و ديگر در سوره ممتحنه : «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذا جاءَكُمُ الْمُؤمِناتُ مُهاجِراتٍ فَامْتَحِنُوهُنَّ اللّه‏ُ أَعْلَمُ بِإِيمانِهِنَّ فَإِنْ عَلِمْتُمُوهُنَّ مُؤمِناتٍ فَلا تَرْجِعُوهُنَّ إِلَى الْكُفّارِ لا هُنَّ حِلٌّ لَهُمْ وَ لا هُمْ يَحِلُّونَ لَهُنَّ» . . . ، إلى قوله تعالى:«وَ لا تُمْسِكُوا بِعِصَمِ الْكَوافِرِ...» الآية[4] آيه سوم در سوره بقره : «وَ لا تَنْكِحُوا الْمُشْرِكاتِ حَتّى يُؤمِنَّ . . .»، إلى قوله تعالى: «وَ لا تُنْكِحُوا الْمُشْرِكِينَ حَتّى يُؤمِنُوا...»الآية[5]
[آمده] و مفاد اين آيات به حسب ظاهر تنافى دارد و از اين جهت در روايات از حضرتين صادِقَين عليهماالسلام دارد كه اين آيه نسخ شده به آن دو آيه سوره ممتحنه و بقره[6]، لكن قطع نظر از سند روايات دو اشكال به اين روايات متوجه مى‏ شود، يكى اخبارى كه در اول سوره ذكر شد كه اين سوره هيچ آيات او نسخ نشده، و ديگر آنكه ناسخ بايد بعد از منسوخ باشد، و اخبارى كه دلالت داشت كه اين سوره قبل از رحلت پيغمبر صلى ‏الله‏ عليه‏ و ‏آله به دو ماه سه ماه بوده و سوره بقره اول سوره‏اى است كه در مدينه نازل شده و سوره ممتحنه هم قبل از اين سوره نازل شده، لذا ما بايد جمع بين اين آيات را بكنيم كه رفع تنافى بشود و خلاف ظاهرى هم مرتكب نشويم به حول و قوه الهى.
فنقول: آيه شريفه «وَ لا تُمْسِكُوا بِعِصَمِ الْكَوافِرِ» راجع به نكاح دايم است به قرينه « عصم » و مراد از كوافر جمع كافره؛ يعنى كافرات را به عقد دايمى نگيريد، و صدر آيه «لا هُنَّ حِلٌّ لَهُمْ وَ لا هُمْ يَحِلُّونَ لَهُنَّ» صريح است در اينكه مسلمه بر كافر حرام است، چه دايم و چه منقطعه و چه به ملك يمين. و اما آيه شريفه «وَ لا تَنْكِحُوا الْمُشْرِكاتِ حَتّى يُؤمِنَّ» اولاً ، در مورد مشركات است و شامل اهل ذمه نمى ‏شود.
و ثانياً ، بر فرض شمول مخصص باشد به اين آيه و مراد همان انقطاع و ملك يمين است. بناءً على هذا هيچ ‏گونه تنافى بين آيات نيست، و اللّه‏ العالم بحقائق الامور.
و از شواهد قوى بر اين دعوى جمله بعد است كه مى‏ فرمايد: «إِذا آتَيْتُمُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ» ، زيرا اطلاق اجر بر متعه مى ‏شود، چنانچه در خبر است كه مى ‏فرمايد: « هُنَّ مُستأجَرات »[7] .
و بر مهر در عقد دايم خلاف ظاهر است و به بيان واضح اينكه مهر عوض بُضْع[8] است در واقع معاوضه مى ‏شود، مرد مالك بضع مى‏ شود و زن مالك مهر و اين در دايم است؛ ولى در متعه مجرد انتفاع است و مالى كه به زن مى ‏دهند عوض انتفاع است، مثل مال الاجاره كه عوض انتفاع از عين مستأجره است.
و نيز از قراين جمله بعد «مُحْصِنِينَ غَيْرَ مُسافِحِينَ» است ؛ يعنى به طريق زنا با زن‏ هاى اهل كتاب نباشد  بلكه به طريق مشروع. و در موضوع زناى زانيه ، تمليك بضع نمى‏ كنند ، بلكه عوض انتفاع ، به بضع مى‏گيرد ، پس به طريق مشروع هم ، عوض انتفاع است نه تمليك. و جمله بعد «وَ لا مُتَّخِذِى أَخْدانٍ» كه « اتخاذ خدن » هم از روى رفاقت و صداقت و دوستى است و اين هم قسم از زناست و وجهى هم كه مى ‏گيرد از اين باب است.
مقام سوم: جمله «وَ مَنْ يَكْفُرْ بِالاْءِيمانِ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ وَ هُوَ فِى الاْخِرَةِ مِنَ الْخاسِرِينَ».
اشكال:
كافر اصلاً عملى ندارد كه حبط شود و سرمايه ندارد كه خسران يابد ؛ زيرا شرطِ صحتِ كليه اعمال ايمان است.
جواب:
اين خطاب متوجه به مؤمنين است كه اگر مخالفت اين دستورات را كرديد و به اين‏ها كافر شديد ، اعمال سابقه در زمان ايمانتان حبط مى ‏شود و سرمايه ايمان شما از دست مى ‏رود، و اشكال به اينكه عملى كه واقع شد صحيحاً چگونه حبط مى ‏شود، گذشت كه همان نحوى كه ايمان شرط صحت اعمال است موافات كه بقاى ايمان تا آخر عمر باشد هم شرط است كه اگر تبديل به كفر شد كشف مى‏ شود كه از اول صحيح نبوده.
--------------------------------------------------------
[1] .  كافى : ج6، ص263، ح1و2؛ تهذيب الاحكام: ج9، ص64، ح270؛ من لا يحضره الفقيه: ج3، ص226، ح4218؛ تفسير قمى : ج1 ، ص171 و تفسير عياشى: ج1، ص324، ح36.
[2] .  پس بكشيد مشركين را هر كجا كه دست آورديد. سوره توبه: آيه 5.
[3] .  و بكشيد مشركين را بالتمام چنانچه آن‏ها شما را مى‏ كشند. همان: آيه 36.
[4] .  اى كسانى كه ايمان آورده‏ ايد! زمانى كه آمدند زن ‏هاى مؤمنه هجرت نمودند [از مكه معظّمه به مدينه طيّبه] ، پس امتحان كنيد آن‏ها را كه حقيقةً ايمان آورده ‏اند و خدا داناتر است به ايمان آن‏ها، پس اگر دانستيد كه آن‏ها حقيقةً ايمان آورده‏ اند، پس ديگر آن‏ها را رجوع ندهيد و برنگردانيد به سوى كفار ، نه اين‏ها بر كفار حلال هستند و نه كفار بر اين‏ها حلالند . . . و نگذاريد آن‏ها را نزد كفار و در حباله آن‏ها. سوره ممتحنه: آيه 10 .
[5] .  و زنان مشركه را نكاح نكنيد تا اينكه ايمان بياورند . . . و نكاح نكنيد مردان مشرك را تا اينكه ايمان بياورند . سوره بقره: آيه 221.
[6] .  كافى : ج5 ، ص358 ، ح7و8 .
[7] .  زنان اجاره شده هستند. كافى : ج5 ، ص452 ، ح7 و استبصار : ج3 ، ص147 ، ح4 .
[8] .  جماع ، هم خوابگى.

نوشتن دیدگاه