44   «إِنَّ اللّه‏َ لا يَظْلِمُ النّاسَ شَيْئاً وَلكِنَّ النّاسَ أَنْفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ »
ترجمه :
44. محققاً خداوند ظلم نمى‏كند به ناس افراد بشر هيچ‏گونه‏اى و لكن خود ناس به خود ظلم مى‏كنند.
[در اختلاف شيعه و معتزله با اشاعره در معناى عدل و اقسام آن]
يكى از اصول دين اسلام مطابق مذهب شيعه و معتزله، كه آن‏ها را عدليه مى‏نامند، خلافاً لأشاعره، عدل است و از براى عدل سه معنى است:
1. مقابل ظلم كه تفسير كردند به: «اعطاء كل ذي حق حقّه» و ظلم: «منع كل ذي حق عن حقّه» و اين از نصوص قرآن و مطابق برهان عقلى و ضرورى تمام اديان است و انكارش كفر است. و ظلم هم سه قسم است: ظلم در دين، مثل شرك و كفر و نحو اين‏ها: «يا بُنَىَّ لا تُشْرِكْ بِاللّه‏ِ إِنَّ الشِّرْكَ لَظُلْمٌ عَظِيمٌ»[1] ظلم به غير كه دارد در خبر: «الظلم ظلمات يوم القيامة»[2].
و گفته مى‏شود فرداى قيامت : «أين الظَلَمَة!؟ أين أعوان الظَلَمَة و أشباه الظَلَمَة!؟ فضرب لهم سرادق من نار
حتى يفرغ اللّه‏ من الحساب»[3].
و ظلم به نفس به ارتكاب معاصى و ترك واجبات و اضرار به نفس و آيه شريفه راجع به قسمت دوم است يعنى ظلم به غير.
2. عدل مقابل لعب و لهو و لغو، اين هم نصّ قرآن است: «وَما خَلَقْنَا السَّماءَ وَالْأَرْضَ وَما بَيْنَهُما لاعِبِينَ»[4]، «لَوْ أَرَدْنا أَنْ نَتَّخِذَ لَهْواً لاَتَّخَذْناهُ مِنْ لَدُنّا إِنْ كُنّا فاعِلِينَ»[5].
3. عدل به معنى فعل حسن كه تمام افعال الهى حسن است فعل قبيح و زشت از او صادر نمى‏شود، يعنى تمام موافق حكمت و مصلحت و عين صلاح است و اشاعره اين معنا را منكرند، زيرا حسن و قبح را نسبت به افعال انكار دارند و اين از بديهيات اوليه است حتى در اطفال و بهايم حتى الكلاب اگر چيزى نزد سگ بيندازى دمِ خود را حركت مى‏دهد و خود را به اطراف شما مى‏گرداند و اگر سنگى به او زنى پارس مى‏كند، طفل رضيع اگر مادرش انگشت محبت به او زند خنده مى‏كند و اگر رو ترش كند ناراحتى مى‏كند.
تفسير :
«إِنَّ اللّه‏َ لا يَظْلِمُ النّاسَ شَيْئاً»، ذكر «ناس» از باب مثال است و إلاّ خدا به احدى جن و انس، حيوانات ظلم نمى‏كند، و لفظ «شيئى»، يعنى هيچ نه كوچك نه بزرگ جزئى و كلى محال است از او صادر شود و اين موضوع مشتمل بر فروع زيادى است بالغ بر ده فرع كه ما در مجلد كلم الطيب در بحث عدل متعرض شده‏ايم و اينجا از وضع تفسير خارج است مراجعه فرماييد[6].
«وَلكِنَّ النّاسَ أَنْفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ» به خود ظلم مى‏كنند كه خود را در معرض عذاب ابدى در مى آورند و مورد غضب و سخت الهى مى‏شوند و گرفتار بليات دنيوى مى‏گردند.
-------------------------------------------------------
[1] .  اى پسرك من! و او را موعظه مى‏كرد، شرك به خداوند نياور. محققاً شرك هرآينه ظلم عظيمى است، بسيار بزرگ است. سوره لقمان: آيه 13 .
[2] .  ظلم، تاريكى‏هاى روز قيامت است. مسند أحمد: ج2، ص106؛ المجموع: ج6، ص243؛ عوالى اللآلى: ج1، ص149، ح99 و بحار الأنوار: ج7، ص229.
[3] .  تهذيب الأحكام: ج6، ص331، ح40؛ تفسير الرازى: ج10، ص141؛ عوالى اللآلى: ج4، ص69، ح31 و وسائل الشيعة: ج17، ص182، ح16 با اختلاف الفاظ.
[4] .  و خلق نكرديم آسمان و زمين و آنچه بين آن‏هاست از روى لعب و لهو و بيهوده بدون حكمت و مصلحت و فايده. سوره انبياء: آيه 16 .
[5] .  اگر بر فرض محال ما اراده داشتيم كه اخذ لهو كنيم هرآينه اتخاذ مى‏كرديم از نزد خود اگر بوديم از فاعلين لهو. سوره انبياء: آيه 17 .
[6] .  ر.ك: الكلم الطيب، ص108 ـ 141.

نوشتن دیدگاه