تفسير (وَ مِمّا رَزَقْناهُمْ يُنْفِقُونَ)
كلمه «من» براى تبعيض و «ما» موصوله است و دلالت دارد بر انفاق بعض از چيزهايى كه به انسان روزى شده و انفاق ممدوح همين است ، نه انفاق جميع ; زيرا حفظ نفس و حفظ عيال نيز واجب است . و انفاق همه آنچه به انسان روزى شده ، موجب اتلاف نفس و تضييع عيال مى شود و اين منافى با ايثار نيست ; چه آنكه ايثار هم انفاق جميع به حدّى كه موجب اتلاف نفس و تضييع عيال بشود نيست ، و احتياج به اين نيست كه بگوييم حكم ايثار در حقّ غير اهل بيت نسخ شده است ، چنانچه بعضى توهم كرده اند .
و «رزق» هم داراى معنى عامى است و شامل همه آنچه خداوند به بنده عنايت فرموده و موجب قوام نفس و كمال لايق به اوست مى شود ، چنانچه در دعا مى گويى :
«اللهمّ ارزقني عقلاً كاملاً ، و لبّاً راجحاً ، و علماً نافعاً ، و مالاً كثيراً ، و جاهاً عظيماً ، و ولداً صالحاً ، و إيماناً ثابتاً ، و خير الدنيا و الآخرة ، و حياةً طيّبةً ، و شفاعةً مقبولةً ، و حجّ بيتك ، و زيارة قبر نبيّك و الأئمة المعصومين ، و الدفن في جوارهم ، و الحشر معهم»(298) .
و احتياج به تفسير بعضى از مفسرين نيست كه رزق اعطاى جارى مقابل حرمان است و يا اينكه : «الرزق ما يصحّ الانتفاع به من المأكل و الملبس من غير منع»(299) ; وغير اين ها .
و همچنين اختلاف ديگرى كه در اين باره است ، كه آيا رزق اعم از حلال و حرام است؟ يا مختص به حلال است؟ بى مورد است ; زيرا حرام نعمت محسوب نمى شود ، بلكه بلا و نقمت است ، اگر چه صاحبش نعمت توهم نمايد ، چنانچه رسول خدا(صلى الله عليه و آله) در خطبه حجه الوداع فرمود :
«ألا و إنّ الروح الأمين نفث في روعي أنـّه لا تموت نفس حتّى تستكمل رزقها ، فاتقوا الله و أجملوا في الطلب ، و لا يحملنّكم استبطاء شيء من الرزق أن تطلبوه بشيء من معصية الله ، فإنّ الله تعالى قسّم الرزق بين خلقه حلالاً و لم يقسّمه حراماً ، فمن اتّقى الله و صبر أتى رزقه من حلّه ، و من هتك حجاب الله عزّوجلّ و أخذه من غير حلّه ، قصّ به من رزقه الحلال و حوسب عليه»(300) .
(آگاه باشيد كه روح الامين در قلب من الهام نمود كه صاحب روحى نميرد ، جز اينكه روزى اش كاملاً به او برسد ، پس خدا را نگاه داريد و در طلب روزى اجمال كنيد(301) .
و وا ندارد شما را دير رسيدن چيزى از روزى به اينكه از راه معصيت خدا طلب روزى نماييد ; زيرا كه خداى متعال روزى را به طور حلال بين بندگانش قسمت فرموده و روزى حرام به آن ها قسمت نفرموده. پس كسى كه خدا را نگاه دارد و تقوا پيشه كند و صبر نمايد روزى او از طريق حلال مى رسد و كسى كه پرده درى كند و از غير حلال روزى اخذ نمايد ، قسمت حلال او چيده و بريده شود و مورد محاسبه و بازپرسى قرار گيرد) .
و دليل بر اعم بودن روزى نسبت به جميع نعم [= نعمت ها]
خبرى است كه ابن بابويه (302) و عيّاشى(303) و صاحب مجمع البيان(304) از حضرت صادق(عليه السلام) در تفسير آيه مباركه نقل كرده كه فرمود : «ممّا علّمناهم يبثّون» .
(از آنچه خدا به آنان تعليم نموده منتشر مى سازند) و ابن بابويه (رحمه الله) اين جمله را زياد نموده :
«و ما علّمناهم من القرآن يتلون»(305) .
(از آنچه از قرآن فرا گرفته اند تلاوت مى كنند) .
و كلام در تفسير و بيان اين آيه در چند مقام واقع مى شود :
______________________________________________
[298] . پروردگارا ! عقلى كامل و انديشه اى برتر و علمى سودمند و مال فراوان و منزلتى بزرگ و فرزندى نيكو و ايمانى ثابت و قوى و خير دنيا و آخرت و زندگى پاك و شفاعت قبول شده و حج خانه خود و زيارت قبر پيامبرت و ائمه معصومين (عليهم السلام) و دفن شدن در كنار آن ها و محشور شدن همراه با آن ها را روزى من بفرما . مستدرك الوسائل : ج 10 ، ص 222 ، ح 1 به نقل از مزار كبير ; بحار الأنوار : ج 84 ، ص 335 ; ج 99 ، ص 169 ـ 172 و مفاتيح الجنان : دعاى عالية المضامين ( با اختلاف در الفاظ ) .
[299] . رزق و روزى آن چيزى از خوراك و پوشاك است كه بدون هيچ ممنوعيتى ، استفاده كردن و سود بردن از آن درست مى باشد .
[300] .  كافى : ج5 ، ص80 ، ح1 و عدّة الداعي : ص100 .
[301] .  از راه صحيح و نيكو تحصيل روزى نمائيد .
[302] . براى آشنايى مختصرى با زندگى نامه اش ر . ك : همين جلد ، ص 85 .
[303] . محمد بن مسعود بن محمد بن عياش ; معروف به عياشى از بزرگ ترين فقيهان و متفكران شيعه و در علم آموزى و دانش اندوزى يگانه دوران خود بوده است . منزلش ، همانند مدرسه اى براى طلاب علوم دينى ، محل تحصيل و تدريس علوم اهل بيت (عليهم السلام) بوده و عالمان بزرگى در آن تربيت شده اند . گويند در ابتدا سنى مذهب بوده و احاديث فراوانى از اهل سنت شنيده بود ، اما بعد از مدتى به مذهب شيعه روى آورد و از بزرگان و محدثين مشهور شيعه گشت . روايات بسيارى نيز از طريق او در كتب روايى نقل شده است . وى بيش از دويست كتاب در موضوعات مختلف فقهى ، حديثى ، قرآنى ، تفسير ، كلام و . . . تأليف نموده كه مشهورترين آن ها تفسير عياشى ، دلائل الائمه ، الايمان و . . . مى باشد . وى حدود سال 320 هجرى قمرى از دنيا رفت . موسوعة طبقات الفقهاء : ج 4 ، ص 462 .
[304] . براى آگاهى مختصر از زندگى نامه طبرسى (رحمه الله) ر . ك : همين جلد ، ص 89 .
[305] .  معانى الأخبار : ص23 ، ح2 ; تفسير عياشى : ج1 ، ص44 ، ح1 و مجمع البيان : ج1 ، ص122 .

نوشتن دیدگاه