(العالمين) : جمع عالم ـ به فتح لام ـ است و عالم عبارت از ما سوى الله مى باشد و از اين جهت گفته اند ، كه اگر گفته مى شد ربّ العالم شامل جميع ما سوى الله مى گرديد ، پس چرا به صيغه جمع آورد؟ و بعضى جواب داده اند كه به صيغه جمع آورد تا فقط ذوى العقول (ملائكه و جن و انس) را شامل شود و اين جواب از جهاتى تمام نيست :
1 . در محلّ خود ثابت و محقق است به نصّ آيات شريفه و اخبار متواتره به تواتر اجمالى ، كه جميع موجودات حتّى حيوانات و نباتات و جمادات بهره اى از عقل و شعور دارند و به همان اندازه ، خدا ، بلكه اولياى حق را مى شناسند و تسبيح و تحميد او را مى نمايند ; مانند آيه شريفه (وَ إِنْ مِنْ شَيْء إِلاّ يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَ لكِنْ لا تَفْقَهُونَ تَسْبِيحَهُمْ)(11) (چيزى نيست ، مگر اينكه تسبيح و تحميد خدا را مى كند ولى شما تسبيح آن ها را نمى فهميد) و حمل كردن تسبيح را در اين آيه بر تسبيح تكوينى ; يعنى دلالت كردن وجود آن ها بر علم و قدرت و حكمت حق با جمله (وَلكِنْ لا تَفْقَهُونَ تَسْبِيحَهُمْ) مناسبت ندارد ; زيرا هر صاحب شعورى اين معنى را درك مى كند و آيه مباركه (وَ للهِِ يَسْجُدُ مَنْ فِي السَّماواتِ وَ الأَرْضِ)(12) (آنچه در آسمان ها و زمين است ، براى خدا سجده و نهايت خضوع را مى نمايد) و غير اين ها از آيات ديگر .
و مانند اخبارى كه دارد ، ولايت ائمّه را بر تمام موجودات عرضه داشتند و اخبارى كه عرض حاجت موجودات را خدمت پيغمبر و امام متعرّض مى شود و اخبارى كه دارد ، «ما يُرى و ما لا يُرى» در مصيبت حضرت أبى عبد الله(عليه السلام) گريه كردند ، كه در محلّ خود ، آن ها را متذكر خواهيم شد .
2 . وجهى ندارد كه ربوبيت حضرت حق را به «ذوى العقول» اختصاص دهيم ، با اينكه لفظ عالَم شامل جميع ما سوى الله مى باشد .
3 . به چه مناسبت مفرد ، شامل جميع ما سوى الله و جمع مختص به ذوى العقول باشد؟
و تحقيق در جواب اين است كه شامل شدن «العالم» جميع ما سوى الله را به واسطه الف و لام جنس است از باب اطلاق و مقدمات حكمت و ممكن است اطلاق به بعض مصاديق ، چون اطلاق جنس بر مصداق حقيقت است .
و امّا شمول العالمين از باب وضع است ، چون جمع محلاّ به الف و لام بالاتفاق وضع بر عموم شده و تحقيق اين مقام مربوط به علم اصول است .
_____________________________________________
[11] .  سوره اسراء : آيه 44 .
[12] .  سوره رعد : آيه 15 .

نوشتن دیدگاه