42   « إِذْ أَنْتُمْ بِالْعُدْوَةِ الدُّنْيا وَهُمْ بِالْعُدْوَةِ الْقُصْوى وَالرَّكْبُ أَسْفَلَ مِنْكُمْ وَلَوْ تَواعَدْتُمْ لاخْتَلَفْتُمْ فِى الْمِيعادِ وَلكِنْ لِيَقْضِىَ اللّه‏ُ أَمْراً كانَ مَفْعُولاً لِيَهْلِكَ مَنْ هَلَكَ عَنْ بَيِّنَةٍ وَيَحْيى مَنْ حَىَّ عَنْ بَيِّنَةٍ وَإِنَّ اللّه‏َ لَسَمِيعٌ عَلِيمٌ »
ترجمه :
42. زمانى كه بوديد شما در جانب نزديك و مشركين بودند در جانب دورتر و قافله بود پايين‏تر از شما. و اگر مواعده مى‏كرديد هر آينه در محل مواعده اختلاف مى‏كرديد و لكن براى اين بود كه خداوند قضاى او جارى شده بر وقوع امرى، آن امر تحقق پيدا كند.
توضيح كلام:
[ موقعيت نظامى كافران و مسلمانان در جنگ بدر ]
قشون اسلام در وقعه بدر در موقعى كه تلاقى كردند با قشون مشركين در طرف نزديك به مدينه بودند و قشون كفر در طرف دورتر بودند و معلوم است كه مكه معظمه در مكان مرتفع است و مدينه مكان منخفض [ = پايين و پست] است و از مكه به مدينه سراشيب است نظير نجف به كربلا و قشون كفر مسلط بودند بر قشون اسلام لذا مى‏فرمايد: «إِذْ أَنْتُمْ بِالْعُدْوَةِ الدُّنْيا» و عدوة جانب صحراست و « دنيا » تأنيث ادنى است و دنو نسبت به مدينه است «وَهُمْ بِالْعُدْوَةِ الْقُصْوى»قصوى تأنيث اقصى است لذا آن‏ها در طرف علوّ بودند و شما در طرف سفل «وَالرَّكْبُ أَسْفَلَ مِنْكُمْ» ركب قافله است جمع راكب مثل شرب و شارب و صحب و صاحب و مراد قافله ابو سفيان است كه از شام مى‏آمدند با مال التجاره زيادى و آن‏ها پايين‏تر از شما نزديك به آب و خلاصه كلام اينكه جهات ضعف در مسلمين بود از قلّت عدد و فقدان اسلحه و دورى از آب و تسلط كفار و مشركين «وَلَوْ تَواعَدْتُمْ» يعنى اگر بنا بود با مشركين محلى را تعيين كنيد براى محاربه «لاخْتَلَفْتُمْ»البته همچه محلى را اختيار نمى‏كرديد «فِى الْمِيعادِ» در محل محاربه و ميعادگاه «وَلكِنْ لِيَقْضِىَ اللّه‏ُ أَمْراً كانَ مَفْعُولاً»امر الهى نصرت مسلمين بود و چيره شدن بر كفار و اين نحوه قرار داد كه خيال كنند كه از هر جهتى غالب بر مسلمين مى‏شوند و در ميدان محاربه وارد شوند و خداوند نصرت فرمايد مسلمين را و مدد دهد آن‏ها را به ملائكه و كفار را مقتول و اسير و مغلوب مسلمين قرار دهد و البته اراده الهى تخلف‏پذير نيست و خواهد واقع شد.
«لِيَهْلِكَ مَنْ هَلَكَ عَنْ بَيِّنَةٍ وَيَحْيى مَنْ حَىَّ عَنْ بَيِّنَةٍ وَإِنَّ اللّه‏َ لَسَمِيعٌ عَلِيمٌ» و اين نصرت الهى و غلبه مسلمين دليل واضح و حجة بالغه است بر حقانيت دين اسلام كه هر كس به كفر و شرك باقى ماند و به هلاكت افتاد حجت بر او تمام شود و هر كس هدايت شد از روى دليل و برهان هدايت شود و محققاً خداوند شنوا و دانا است.
«لِيَهْلِكَ مَنْ هَلَكَ عَنْ بَيِّنَةٍ» ادلّه حقانيت دين اسلام بسيار است بالاخص معجزات صادره از حضرت رسالت صلى‏الله‏عليه‏و‏آله و خصوصا قرآن مجيد كه اعظم معجزات است لكن ممكن است بعض جهّال و ضعفا العقول و عوام به خصوص نسا درك نكنند و راه عذرى بر خود درست كنند كه ما نفهميديم ، ولى اين فتح و غلبه مسلمين با اينكه هيچ وسيله براى آن‏ها نبود بالحس مشاهده مى‏شود كه از جانب خدا و نصرت او بوده و از قدرت بشر خارج بوده ، پس اگر به كفر و شرك باقى ماند معلوم مى‏شود كه از روى عناد و عصبيت بوده نه از روى جهل و نفهميده‏گى . «وَيَحْيى مَنْ حَىَّ عَنْ بَيِّنَةٍ» ؛ و كسانى كه هدايت شدند و به شرف اسلام مشرف شدند از روى حس و و جدان و مشاهده برهان هدايت شوند.
تنبيه:
مراد از هلاكت مرگ طبيعى نيست ، چنانچه مراد از حيات حيات طبيعى نيست بلكه حيات روح ايمان است و هلاكت آن در قرآن مى‏فرمايد: «فَإِنَّكَ لاتُسْمِعُ الْمَوْتى وَلا تُسْمِعُ الصُّمَّ الدُّعاءَ»[1]، و گذشت در چند آيه قبل «إِذا دَعاكُمْ لِما يُحْيِيكُمْ»[2] .
«وَإِنَّ اللّه‏َ لَسَمِيعٌ عَلِيمٌ» مى‏شنود و مى‏داند كيست قابل هدايت و كى قابل نيست.
----------------------------------------------------------
[1] .  پس محققاً نمى‏توانى بشنوانى مرده‏ها را ، و نه بشنوانى كرها را آنچه دعوت كنى . سوره روم: آيه 52 .
[2] .  زمانى كه شما را دعوت فرمايد از براى آنچه شما را زنده مى‏كند . سوره انفال: آيه 24 .

نوشتن دیدگاه