« بِسْمِ اللّه‏ِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ »
1   « أَتى أَمْرُ اللّه‏ِ فَلا تَسْتَعْجِلُوهُ سُبْحانَهُ وَ تَعالى عَمّا يُشْرِكُونَ »
ترجمه :
1. آمد امر الهى پس طلب تعجيل او را نكنيد. خداوند منزّه و مبرّاست از هر عيب و نقصى و بالاتر است از آنچه براى او شريك قرار مى‏دهند.
تفسير :
[ در معناى «امر الهى» ]
«أَتى أَمْرُ اللّه‏ِ» مستقبل محقق الوقوع حكم ماضى دارد، چنانچه على اكبر عليه‏السلام خدمت پدر بزرگوارش عرض كرد: «العطش قتلني» و مفسرين در معناى امر الهى اختلاف كردند: عذاب الهى، قيامت، احكام دين، نزول بلا، و در اخبار به ظهور حضرت بقية اللّه‏ تفسير فرموده‏اند[1].
تحقيق كلام آنكه، خداوند در ازلْ تقدير امور الى الابد فرموده و علمش به تمام آن‏ها تعلّق گرفته و ذات مقدسش منسلخ از زمان و زمانيات است، تماماً نزد او موجود است، چنانچه حكما گفتند دهر محيط بر زمان است و سرمد محيط بر دهر است و معناى سرمد آنكه ازلى و ابدى است لذا مى‏فرمايد: «أَتى أَمْرُ اللّه‏ِ» و امر الهى همان ايجاد اوست و احتياج به كلمه كن هم ندارد و تعبير به اين كلمه از ضيق عبارت است، زيرا افعال الهى دو مقدمه بيش ندارد: علم به صلاح و ايجاد كه موجود مى‏شود، و بين حكما و متكلمين اختلاف است كه آيا اراده همان علم به صلاح است، چنانچه حكمت علم به مصالح است و از صفات ذات است و برگشت به علم است كه حكما گفتند، يا ايجاد است و از صفات فعل است، و حق قول حكماست كه متكلمين گفتند. و ايجاد به معنى مصدرى تعبير به مشيت مى‏شود، چنانچه در خبر است فرمود: «خلقت الأشياء بالمشيئة و خلقت المشيئة بنفسها»[2]، چنانچه مى‏گوييم: تمام موجودات امكانى به ايجاد حق موجود مى‏شوند و ايجاد بنفسه موجود مى‏شود ايجاد ديگرى نمى‏خواهد و إلاّ تسلسل لازم مى‏آيد.
«فَلا تَسْتَعْجِلُوهُ»هر فعلى به موقع خود تحقق پيدا مى‏كند و اين تفسير كه براى امر كردند بيان مصداق است و منافى با اطلاق ندارد ظهور حضرت بقية اللّه‏، رجعت ائمه اطهار، قيام قيامت، مثوبات و عقوبات، نعم و بليّات كلاً واقع شدنى است.
[ در بيان ترتيب در تسبيحات اربعه ]
«سُبْحانَهُ وَ تَعالى عَمّا يُشْرِكُونَ» در تسبيحات اربعه ترتيب مقرر شده: تسبيح، تحميد، تهليل، تكبير:
1. تسبيح ذات مقدسش منزّه و مبرّا از هر عيب و نقص و احتياج است، زيرا محدوديت لازم مى‏آيد و ذات مقدسش غير محدود است ذاتاً و صفتاً و فعلاً.
2. تحميد كه مستجمع جميع كمالات است، زيرا لازمه تسبيح است كه اگر فاقد يك كمالى باشد نقص و عيب لازم مى‏آيد.
3. تهليل است و تهليل از لوازم تسبيح و تحميد است زيرا دوئيت مستلزم تركيب است ما به الاشتراك و ما به الامتياز لازم مى‏آيد و تركيب مستلزم احتياج است هر جزئى احتياج به جزء ديگر دارد و مركب احتياج به هر دو جزء دارد و احتياج به مركب بالكسر دارد.
4. تكبير است نه به معنى آنچه مفسرين گفتند كه «اللّه‏ أكبر من كل شيء»، زيرا  كبريايى او ذاتى است موقعى كه شىء در عالم نبود كبريا بود، بلكه به معنى آنچه معصوم عليه‏السلام فرموده:
«اللّه‏ أكبر من أن يوصف»[3]. زيرا محدود ممكن نيست پى به غير محدود برد. قاآنى به حكما خطاب مى‏كند:
حكيم نازى به عقل تا كى
به فكرت اين ره نمى‏شود طى
به كنه ذاتش خرد برد پى
اگر رسد خس به قعر دريا
و من مى‏گويم كه «ولو رسد خس به قعر دريا»، مع ذلك محال است پى بردن به كنه ذات، زيرا قعر دريا هم محدود است و محدود نسبت به غير محدود، طرف نسبت نيست.
-----------------------------------------------------
[1] .  تفسير التبيان: ج6، ص358 و مجمع البيان: ج6، ص536 ـ 537.
[2] .  تمام موجودات با اراده آفريده شده‏اند و اراده به خودىِ خود موجود شده است. كافى: ج1، ص110، ح4؛ التوحيد: ص142، ح19 و بحار الأنوار: ج4، ص145، ح20. در اين منابع اين گونه روايت شده: «خلق اللّه‏ المشيئة بنفسها ثم خلق الأشياء بالمشيئة».
[3] .  خداوند بزرگ‏تر از آن است كه وصف شود. كافى: ج1، ص117، ح8 و التوحيد: ص306.

نوشتن دیدگاه