برخى از محقّقان بر اين عقيده‏اند كه : در پشت صحنه قتل خليفه دوّم‏دست حزب اموى در كار بوده است. بويژه آنكه عمر در اواخر دوران‏خلافتش بسيار بر آنان سخت گرفته بود. اين عمرو بن عاص است كه باافسوس و حسرت مى‏گويد : خداوند زمانى را كه در آن استاندار عمر بن‏خطّاب گشتم، نفرين كند. مغيره نيز بر عمر كينه مى‏ورزيد. چراكه عمرپس از متّهم ساختن او به زنا، وى را از استاندارى بصره عزل كرد و مغيره‏را بارها مورد خطاب قرار مى‏داد و به او مى‏گفت : به خدا قسم گمان‏نمى‏كردم كه ابوبكر بر تو دروغ بندد.
عبدالرحمن بن ابوبكر بر اين باور بود كه جفينه غلام سعد بن ابى‏وقاص‏در جريان قتل عمر شركت دارد و از طرفى سعد نيز با جناح امويّون‏خويشاوندى نزديكى داشت چراكه مادرش خواهر ابوسفيان بود.
در واقع عوامل و اسبابى كه مورّخان آن را پيش زمينه ترور عمر توسّطابولؤلؤ دانسته‏اند، سُست و بى‏پايه است و قابل نقد و بررسى است. زيراهمين كه مغيره، غلامش را كه خراج بر او مقرّر شده بود، رد كرد دليل آن‏نمى‏شود كه كمر به ترور عمر ببندد بلكه اين امر بايد وى را به ترورمولايش كه مستقيماً خراج را براى او مى‏برد، ترغيب مى‏كرده است.
چون حال عمر رو به وخامت گراييد، خلافت را درميان شورايى شش‏نفرى قرار داد. اعضاى اين شورا عبارت بودند از : على‏عليه السلام، عثمان،عبدالرحمن بن عوف، طلحه، زبير و سعد بن ابى وقاص.
از سرشت اين شورا و نيز از وصيّت عمر پرواضح بود كه راى سه نفرى‏كه عبدالرحمن بن عوف درميان آنها بود، پذيرفته مى‏شد و بديهى بود كه‏عبدالرحمن، داماد خويش يعنى عثمان را بر ديگران ترجيح مى‏داد. ازسويى خليفه دوّم، جانشين خود را با مهارت و زيركى بسيار انتخاب كرده‏بود و شايد علّت اين امر همان نگرانيهاى گذشته وى از انتقال قدرت به‏دست على‏عليه السلام بود. عمر بخوبى مى‏دانست كه اگر ستاره على در آسمان‏خلافت درخشيدن گيرد، ديگر هيچ ستاره‏اى در برابر او فروغى نخواهدداشت. آيا مگر عمر نبود كه وقتى صفات آن شش تن را بر مى‏شمرد، هريك را به صفات ناپسندى ياد مى‏كرد مگر على را. او درباره آن‏حضرت‏مى‏گفت : به خدا خلافت حقّ توست اگر اهل شوخى و مزاح نمى‏بودى. به‏خدا سوگند اگر تو ولايت آنان را عهده‏دار گردى، ايشان را براه آشكار حقّ‏و طريق‏راست رهنمون شوى. در واقع خلافت على‏عليه السلام تمام اصول‏وپايه‏هايى را كه دو خليفه پيشين بنيان نهاده بودند، از هم مى‏پاشيد.
و چه بسا به همين خاطر بود كه امام شرط عبدالرحمن بن عوف را كه‏به آن‏حضرت پيشنهاد داده بود كه به سيره شيخين عمل كند تا وى را به‏خلافت برگزينند، رد كرد.
چون كار خلافت به نفع عثمان انجام پذيرفت، على‏عليه السلام از بيت‏الشورى بيرون آمد و فرمود : "ما اهل بيت نبوّت و معدن حكمت و اَمان‏مردم روى زمين و وسيله نجات براى كسانى هستيم كه ما را طلب كنند.ما را حقّى است. اگر آن را به ما دهند خواهيم گرفت و اگر ما را از آن منع‏كردند بر كفل شترها سوار مى‏شويم".(1)
آنگاه روى به عبدالرحمن بن عوف كرد و گفت :
"اين نخستين روزى نيست كه شما بر ما چيره مى‏شويد. پس شكيبايى‏زيبا وپسنديده است و خداوند بر آنچه شما توصيف مى‏كنيد، يارى گرفته‏شده است. به خدا سوگند او (عثمان) را به خلافت تعيين نكردى مگربدين خاطر كه آن را به تو باز گرداند".(2)
و نيز فرمود : "اى مردم! شما خود مى‏دانيد كه من از ديگرى به‏خلافت سزاوارترم. امّا اكنون مى‏بينيد كه كار به كجا كشيده است. پس به‏خدا سوگند خلافت را به ديگرى مى‏سپارم تا زمانى كه امور مسلمانان‏بسامان باشد و جز بر من ستم نرود و اين كار تنها براى درك پاداش و فضل‏آن و براى بى‏رغبتى به مال و زينت دنياست كه شما براى رسيدن بدان بايكديگر به رقابت پرداخته‏ايد".(3)
-----------------------------------------------
1) معنى عبارت آخر على‏عليه السلام اين است كه در غير اين صورت تابع آنان خواهيم شد.
2) سيرة الأئمة الاثنى عشر، ص‏394.
3) همان مأخذ، ص‏397.
---------------------------------------
نويسنده : آية الله سيد محمد تقى مدرسى
مترجم : محمد صادق شريعت

نوشتن دیدگاه