3. اعتراضى است كه ممكن است افراد ساده محافظه‏ كار ظاهربين طالب اتحاد اسلامى بنمايند كه سزاوار نيست به وسيله نطق و قلم، تحريك احساسات شود و اين قبيل كُتب ممكن است تحريك احساسات نمايد و بالاخره موجب تفريق كلمه و دودستگى گردد.
بديهى است آيين تقوا ما نيز دانيم. اگر ابتدا قلم به دست گرفته و خارج از علم و منطق و ادب، جملاتى نوشته و حملاتى نموده و تهمت‏ هايى بزنيم، قطعا سزاوار نيست.
ولى شخصا با نظر محافظه ‏كاران ظاهربين، يعنى آن اشخاصى كه معتقدند كه با ذكر حقايق نبايد موجب ازدياد رنجش اهل ‏تسنن گرديد، تا جايى كه هيچ نوع مباحثات علمى و منطقى نشود و در مقابل تهمت‏ ها و اهانت‏ ها هم هيچ جواب داده نشود، موافق نيستم واين روش را كاملاً به زيان عالم تشيع مى ‏دانم؛ زيرا به شهادت تاريخ ديده شده هر قدر از طرف ما سكوت و پرده‏ پوشى و محافظه‏ كارى گرديده، از طرف بعضى از آنها بدون رعايت هيچ اصلى از اصول علم و دانش و ادب و تمدن و تدين، پيوسته حملات شديدى توام با تهمت و اهانت قلماً و لساناً و عملاً به ما شده و جامعه شيعه پيروان اهل‏ بيت طهارت [عليهم ‏السلام] را مورد تاخت و تاز خود قرار داده‏ اند.
از راه تجربه ثابت و محقق آمده كه هرچند از در محبت و دوستى وارد شده ‏ايم و به تمام اعمال خلاف عقل و شرع آنها با ديده اغماض نگريسته‏ ايم و تمام فحش ‏ها و تكفرى‏ ها و تهمت‏ هايى را كه بعض نويسندگان آنها به مقدسات ما داده ‏اند، صرف‏نظر كرده ‏ايم، در روش و رفتار آنها ذره ‏اى تغيير پيدا نشده، بلكه جرى‏ تر شده‏ اند و هر موقع كه وقتى به دست آوردند، نيش‏ هاى خود را زده و ما را مورد حملات شديد قرار داده و به طبقه عوام، مشرك و كافر معرفى نموده‏ اند.
بديهى است با تمام اين مقدمات، چنان‏چه اشخاصى رعايت نزاكت و جانب دوستى را بنمايند و حاضر به دادن جواب نشوند، قطعا در حدود وظيفه ‏دارى قصور نموده ‏اند. نه اين است كه تصور رود داعى، مخالف اتحاد فى‏ ما بين مسلمين باشم، بلكه طبق آيات قرآنيه و دساتير عاليه رسول اكرم صلى ‏الله‏ عليه ‏ و‏ آله و ائمه معصومين از عترت طاهره عليهم ‏السلام جداً طرف‏دار اين معنى هستم؛ چون سعادت و سيادت و قوميت و مليت اسلاميان در اتحاد عموم طبقات مسلمين است، ولى رعايت اين معنى و حفظ نزاكت و ملاحظه دوستى و اتحاد، وقتى مستحسن و مثمر ثمر است كه از هر دو طرف رعايت شود. نه آن كه ما به عنوان رعايت اتحاد و دورى از نفاق غمض ‏عين نموده، سكوت اختيار نماييم، برعكس پيوسته از ميان آنها افرادى برخاسته و برخلاف ما قلم‏فرسايى نمايند. چنين سكوت و غمض ‏عين‏ ها قطعا به ضرر ما تمام مى ‏شود.
به طور قطع داعى، طالب حفظ دوستى و صميميت با برادران اهل ‏تسنن و خواهان تحكيم روابط بين فرق اسلام و آرزومند حسن‏ تفاهم كامل با آنان هستم و صلاح اسلام و اسلاميان را حصول اين وضعيت مى ‏دانم؛ ولى به شرط آن كه برادران اهل ‏تسنن و علما و زعما و قائدين و زمام‏داران آنها هم خود را پاى‏بند به اين اصول و طالب اين دوستى و يگانگى و اتحاد بدانند؛ والاّ دوستى يك‏ طرف و رعايت يك‏ طرفى و گذشت [و] غمض‏ عين يك‏ طرفى قابل دوام نيست.
چه خوش بى مهربانى از دو سر بى

اين ترتيب و روش يك ‏طرفه و رعايت آن از جانب ما بوده است كه در هر دوره ‏اى از ادوار مخصوصا در اين ادوار اخيره، بعض از نويسندگان وقيح و بى‏ همه‏ چيزى كه خود را به نام سنى معرفى نموده ‏اند، وادار نموده به نوشتن كتاب‏ ها و مقالات [تا] جسارت‏ ها به مقدسات مذهبى ما بنمايند و امر را به عوام بى ‏خبر كاملاً برعكس نشان دهند.
و عجب آن كه با اين همه تخطى و فحاشى و اهانت‏ ها و تهمت ‏ها، باز خود را ذى‏ حق بدانند و اگر فردى يا افرادى از جامعه شيعه در مقام جواب و دفاع از حقوق حقه خود برآيد، او را مورد حملات قرار داده و هزاران كلمات زشت و تهمت‏ ها كه عادات ديرينه آنها است به آنان بزنند؛ چون حربه عاجز، فحش و تهمت و اهانت است (اول العى الاختلاط).
واعجب از آن كه علماى بزرگ آنها هم جلوگيرى از آن قلم‏ ها ننموده و آنها را منع از حملات و اهانت‏ ها و فحش ‏ها و تهمت‏ ها نمى ‏نمايند؛ برعكس گله از ما مى‏ نمايند كه چرا جواب آنها را مى ‏دهيد و سكوت اختيار نمى‏ كنيد!! مادامى ما سكوت و غمض ‏عين مى ‏نماييم كه آنها هم رعايت اين معنى را بنمايند.
وقتى ما ديديم امثال احمد امين ‏ها، قصيمى ‏ها، محمد ثابت‏ ها، كرد على ‏ها، موسى جاراللّه‏ ها و غيرهم را كه در مقام جسارت به مقدسات مذهبى شيعه برآمدند، [و] علماى بزرگ اهل ‏تسنن از جامع ‏الازهر مصر و ساير مراكز علمى دمشق و بغداد و غيره رسما آنها را طرد و از نشر كتب و مقالات آنها ـ كه حكم مواد محترقه را دارد ـ جلوگيرى نمودند، ما هم با كمال صميميت دست اتحاد به سوى آنها كشيده و دستشان را صميمانه فشار داده، با اظهار علاقه، تشكيل اتحاديه بزرگى خواهيم داد تا سيادت و سعادت از دست رفته را به ‏دست آوريم.
ولى قطعا ايادى مرموز و نويسندگان بى ‏باكى در بينند كه خود را سنى مى‏ خوانند و نمى ‏گذارند چنين اتحاد و صميميتى تشكيل شود و پيوسته با نيش قلم‏ هاى شكسته خود، تخم نفاق و دوييت را در قلوب مسلمين مى‏ كارند.
آيا عقول عُقلا زير اين بار مى‏ رود و محافظه‏ كارها قبول مى‏ كنند كه پيوسته ما فحش ‏ها و تكفيرها را بشنويم و تهمت‏ ها را بپذيريم و در مقام جواب برنياييم.
آقايان محترمى كه مى ‏گويند تحريك احساسات نبايد نمود، آيا نظرى به كتاب‏ ها و مقالات و حملات بعض از نويسندگان سنى‏ نما نمى‏ نمايند تا ببينند آن قلم ‏هاى شكسته است كه تحريك احساسات مى ‏نمايد، نه دفاع‏ هايى كه علما و دانش‏مندان شيعه مى‏ نمايند.
اگر در ادوار اخيره، كتب و مقالاتى از علما شيعه ديده شود، تمام در مقام جواب و دفاع از حقوق حقه، ناچار از بيانات و جملات تندى بوده‏ اند. جواب قلم‏ هاى تندنويس را بايد به تندنويسى داد. قطعاً عقل هيچ ذى‏ عقلى قبول نمى‏ نمايد تا آن اندازه سكوت و غمض‏عين به ‏كار رود كه زير بار فحش‏ ها و تهمت‏ ها بروند.
چنان‏چه داعى از روزى كه مسندنشين تبليغات گرديدم و وظيفه بزرگ وعظ و خطابه و دفاع از حريم مقدس اسلام را بر عهده گرفتم، خود را آماده هر نوع حمله ‏اى از اعادى نمودم، چون كه به يقين مى‏ دانستم، جنگ با عادات خرافى و اميال شهوانى بشر بسيار مشكل است؛ قطعا جنگ با عادات ايجاد دشمنى مى‏ نمايد. چنان‏چه هاديان بزرگ و راه‏نمايان عظيم‏ الشأن آدميت كه خواستند اُمم كج و معوج را به راه راست بخوانند و از افراط و تفريط ‏هاى حيوانى باز دارند، پيوسته مورد حملات سخت جاهلانه قرار گرفتند و از هيچ نوع مخالفتى نسبت به آنها مضايقه ننمودند.
تاريخ حيات و زندگانى انبيا و اوصياى كرام، روى همين اصل، پر است از حملات عجيبى كه عقول عقلا را محو و حيران مى ‏نمايد كه مخالفين سرسخت آنها از هيچ نوع عمل زشت و قبيح و تهمت ‏هاى ناروا خوددارى ننمودند.
ما هم كه خوشه‏ چين خرمن انبيا و پيرو طريقه آنها هستيم، قطعا بايستى انتظار حملات شديد و نسبت‏ هاى ناروا را داشته و در مقابل شدايد و تهمت‏ ها صابر باشيم، تا با موالى خود محشور [شويم] و اجر و مزد كامل نصيب ما گردد.
بحمداللّه‏ تعالى تاكنون هم امتحان خود را داده كه هر اندازه اعادى داخلى و خارجى داعى را هدف تهمت‏ ها ونسبت‏ هاى بى‏ جا قرار دادند (و شايد كمتر كسى مانند داعى مورد حملات و تهمت‏ هاى ناروا قرار گرفته باشد) و به وسايل مختلفه تهديدم نمودند، نه‏ تنها در مقابل حملات گوناگون در مقام دفاع از خود بر نيامدم، بلكه ثابت قدم‏ تر [گشتم] و استقامت بر عقيده‏ ام بيشتر شد و پيوسته رويه و رفتار و تاريخ حالات موالى و بزرگان دين، نصب ‏العين داعى [گشت] و مى‏ گفتم: الحكم للّه‏.
من از حكم و فرمان حق نگذرم

شكر مى‏ نمايم خداى متعال را كه تا به حال با اين همه تهمت‏ هاى ناروا و نسبت‏ هاى بى‏ جا، حفظم نموده و بر احترام و محبوبيتم افزوده تا به مردم بى ‏دين ثابت كند كه «من كان للّه‏ كان اللّه‏ له»، هيچ ‏گاه بشرى قادر به محو حق و حقيقت نخواهد بود.
گفتند آن يهودان چندان دروغ و بهتان

من كيستم كه بر من نتوان دروغ گفتن

آن همه تهمت‏ هاى بى‏ جا ونسبت‏ هاى ناروا كه به انبياى عظام و اوصياى كرام زدند از قبيل نسبت زنا به موسى كليم اللّه‏ و مريم بنت عمران والده ماجده معصومه عيسى عليهماالسلام و ساحر و جادوگر و كذاب و دروغ‏گو خواندن همه آنها، گذشته از آن كه در ثبات قدم و استقامتشان تزلزلى راه پيدا ننمود، درس عبرتى براى ما پيروان آنها گرديد كه از ميدان فحش و تهمت و تكفير فرار ننموده، بلكه بر عقيده خود ثابت و در ميدان مبارزه قوى‏ تر باشيم؛ چه آن كه ديديم اعادى دين نتوانستند به انواع تهمت ‏ها نام نيك آنها را از ميان ببرند و آنها را منفور جامعه نمايند.
مانند معاويه عليه ‏الهاويه كه براى محو نمودن نام مبارك على عليه ‏السلام چه جديت‏ ها كرد، به هر عمل زشتى تشبث نمود، با تهمت‏ هاى ناروا از قبيل نسبت تارك ‏الصلاة و جاه‏ طلبى و ايجاد فتنه در مدينه و دخالت در قتل عثمان و غيره به آن حضرت دادن، عامه مردم را به لعن سب بر آن بزرگ‏وار وادار نمود كه مدت هشتاد سال در منبر و محراب علنى و بر ملا و الى ‏الحال در خفا، مورد عمل اتباع خوارج و نواصب است!
آن‏چه اموى ‏ها سعى و كوشش براى محو نام مبارك آن حضرت نمودند، نتيجه بر عكس داد [و] خودشان از ميان رفتند و نام ننگشان در تاريخ جهان ماند. نشانى حق و باطل همين است «و للباطل جولان وللحق دولة» (1)؛ حتى از قبور آنها هم در عالم اثرى نيست. كسانى كه دمشق و شام را ديده ‏اند، متحير مى‏ شوند با كثرت علاقه ‏اى كه الحال هم اهالى شام به معاويه دارند، مع‏ذلك از قبور بنى ‏اميه عموما و معاويه و يزيد خصوصا اثرى نمى‏ باشد، ولى قبور عاليه على و اولاد امجاد آن بزرگ‏وار عليهم ‏السلام در هر گوشه و كنار بلاد كالشمس فى رابعة النهار، ظاهر و هويدا و مزار عارف و عامى و شاه و رعيت مى‏ باشد؛ حتى در خود شام كه معاويه آن خلافت بااقتدار را چند روزى به ‏كار برد، از قبرش اثرى نيست ولى قبرستان بنى ‏هاشم به انوار مقدسه حضرت هاشم و سكينه و فاطمه و عبداللّه‏ جعفر طيار و غير هم حتى بلال موذن آن خانواده روشن و درخشنده مى‏ باشد. علاوه بر قبر با عظمت و قبه و بارگاهى به نام عقيله بنى‏ هاشم صديقه صغرا زينب كبرى عليهاالسلام در يك فرسخى شام كه مزار عموم است، جنب مسجد اموى قبر كوچك ظريفى است به نام ستى رقيه فرزند دل‏بند حضرت اباعبداللّه‏ عليه ‏السلام كه گويند، موقع اسيرى در خرابه شام از دنيا رفته و در همان مكان دفن گرديده [است]. هر سنى و شيعه كه از آن‏ جا مى‏ گذرد، اظهار ارادتى به صاحب قبر نموده و از روح پرفتوح آن پاره تن رسول ‏اللّه‏ صلى‏ الله ‏عليه‏ و‏ آله استمداد نموده، عبور مى‏ نمايند.
امروز هم اتباع همان اقوام، عوض آن كه از خواندن تاريخ متنبه گردند و از ديدن قبور و نام نيك و بد آنها پند گرفته، هوشيار گردند و از اعمال زشت خود دست بردارند، پيوسته باب تهمت را به روى فرد و افراد باز مى‏ كنند [و] مانند بقاياى خوارج و نواصب آن ايادى مرموز بيگانه‏ پرست، پيوسته مشغول عملند.
گاهى حمله به على اميرالمؤمنين عليه‏ السلام و اهل‏ بيت از عترت طاهره عليهم ‏السلام مى ‏نمايند، مانند مردوخ (مردود) و امثال او از مصرى‏ ها و دمشقى ‏ها و غيره؛ گاهى حمله به علما و مبلغين شيعه نموده كه چرا تبعاً لرسول اللّه‏ صلى ‏الله ‏عليه ‏و‏ آله مروّج طريقه عترت و اهل‏ بيت رسالت مى ‏باشند [و] آنها را به انواع تهمت‏ هاى گوناگون به هر كس هر چه بتوانند نسبت بدهند. به مقتضاى حال او از قبيل جمع مال و بى ‏امانتى در حقوق مسلمين وگاهى بى‏ قيدى در دين و بى‏ عفتى در اخلاق، موهون و متهم مى‏ نمايند تا عقيده و اعتماد جامعه را سست و به آنها بدبين نمايند تا اثر از كلامشان رفته و محبتشان از دل‏ ها خارج گردد. آن‏گاه به نتيجه خود كه حيران و سرگردان نمودن عوام است، موفق گردند [تا] زمينه را براى غلبه بيگانگان آماده نمايند. غافل از آن كه همان‏طورى كه تهمت‏ هاى به انبيا و اوصيا بلااثر ماند و محبوبيت آنها روز به روز در جامعه زيادتر شد، امروز هم تهمت ‏هاى به علما و وعاظ و مبلغين كه خوشه ‏چين خرمن آن ذوات مقدسه هستند، بلااثر روز به روز در دل ‏هاى مردم بيشتر جا دارند تا دشمنان بفهمند: «من كان للّه‏ كان اللّه‏ له».(2) خداى متعال در آيه 32 سوره 9 (توبه) فرمايد: «يُرِيدُونَ أَنْ يُطْفِؤُا نُورَ اللّه‏ِ بِأَفْواهِهِمْ وَ يَأْبَى اللّه‏ُ إِلاّ أَنْ يُتِمَّ نُورَهُ وَ لَوْ كَرِهَ الْكافِرُونَ».(3)
چراغى را كه ايزد برفروزد

خلاصه كلام، فحش و تهمت كه عادت ديرينه مردمان بى‏ مايه و عنود است، اگر شخصى باشد، قابل تحمل و گذشت و عفو و اغماض است، ولى اگر تهمت‏ ها نوعى باشد قابل تحمل و گذشت نيست. سكوت در اين جا بى‏ معنى و جز عجز دليلى ندارد. عيناً مثل آن مى‏ ماند كه دو نفر هم‏ نبرد در مقابل هم قرار گيرند، دست يكى را ببندند و بگويند: صلاح نيست جنگ كنى؛ صبر و تحمل و سكوت بنما تا ايجاد نفاق و دوئيت نگردد، ولى دست طرف مقابل را باز بگذارند كه هر چه مى‏ خواهد بكند.
قطعا در مقابل اين قبيل اشخاص اگر سكوت شود، علاوه بر ثبوت عجز، باعث گم‏راهى بى‏ خبران گردد و البته چنين سكوتى جرم بزرگ است؛ براى آن كه در حديث است كه رسول‏اكرم  صلى ‏الله‏ عليه ‏و ‏آله فرمود: «إذا ظهرت البدع فللعالم ان يظهر علمه وإذا كتم فعليه لعنة اللّه‏».(4) البته در امور شخصى، انسان بايد با تحمل و با گذشت باشد، ولى در امور عمومى برخلاف، بايد خيلى صريح ‏اللهجه و سخت و سمج باشد.
اين درس عمل را از اجداد خود دارم كه زير بار امثال معاويه ويزيد نرفتند [و] قيام و مقاومت در مقابل ظلم و بى‏ قانونى نمودند و فرمودند: «الموت خير من ركوب العار».(5) بديهى است هر مظلومى كه قادر از دفاع باشد و دفاع از حق خود ننمايد، خصوصا وقتى كه مانعى در بين نباشد، قطعا به سكوت خود، كمك ‏يار ظالم خواهد بود.
در اين جا ممكن است مورد سؤال بعضى قرار گيرم كه چه واداشت مطالبى كه بين شما و برادران اهل ‏تسنن در سى سال قبل مورد بحث قرار گرفته، الحال به نشر آن اقدام نموده ‏ايد؛ البته ايرادى است به‏ جا. نظر به آن‏چه قبلاً عرض كردم كه داعى طالب شهرت و خودنمايى نبوده و به آفات شهرت و خودنمايى كاملاً واقفم (چنان‏چه عملاً هم همه ديده ‏اند)، تاكنون زياده از سى جلد كتاب در فنون مختلفه نوشته ‏ام و ابدا به فكر تظاهر نبوده ‏ام، ولى اخيرا جهاتى محرك داعى در طبع و چاپ اين كتاب گرديده.
از اطراف قلم‏ هاى خيانت‏كار مفسدان و لسان بازی‏گران، بناى جولان را گذاردند [و] چون ميدان را خالى ديدند، هر چه خواستند گفتند و هر چه توانستند نوشتند. آرى!
مهر درخشنده چه پنهان شود

مخصوصا در مصر (كه يكى از مراكز علمى و شهرهاى دانش اسلامى امروز به حساب آمده) متأسفانه ايادى مرموزى جدا به ‏كار پرداختند [و] نفيا و اثباتا خودنمايى ‏ها نمودند و به ‏وسيله نشر كتب و مقالات، امر را بر عوام و بى‏ خبران مشتبه نموده و برادران موحد جعفرى را در نظر برادران حنفى و مالكى و شافعى و حنبلى، مشرك و كافر و غالى معرفى نمودند. ولى بعضى از آنها كه نمى ‏توانم خود را راضى نمايم و آنها را جز ايادى مرموز به حساب آورم، چون اهل علم و قلم مى ‏باشند (و داعى به تفاسير و كتب و مجلات علمى آنها علاقه‏ مند و مأنوس مى ‏باشم) روى عادت خلفا عن سلف بسيار مؤدب و در لفافه و گاهى از ادب خارج، علنى و برملاء كتاب‏ هايى مشتمل بر تهمت‏ هاى ناروا و دروغ‏ هاى شاخ‏دار مانند السنّة و الشيعة نشر داده و نيش‏ هايى به عالم تشيع زده و مى ‏زنند.
ولى بر عكس بعض از آنها چنان لكه‏ هاى تاريخى براى خود در تأليفات گذارند كه هرگز پاك نگردد و بعد از گذشت سال‏ ها و قرن ‏ها، دانش‏مندان بى‏ طرف آنها را مردمان مُغرض يا بى اطلاع از وقايع تاريخى بشناسند.
*************************
1- براى باطل جولانى است و براى حق دولت ثابت و برقرار.
2- كسى كه با خدا باشد، خدا با اوست.
3- دشمنان دين مى‏ خواهند كه فرونشانند نور خداى را كه آن چراغ درخشنده علم و دين و حجت داله بر وحدانيت او به نفس تيره و گفتار جاهلانه و با دهن ‏هاى خود (به تهمت‏ ها و تكذيب‏ ها كه بر زبان‏ ها جارى نمايند) خاموش كنند و نمى‏ خواهد خداى متعال مگر آن كه تمام گرداند دين روشن خود را گر چه مكروه طبع كافران و دشمنان دين مبين اسلام باشد.
4- زمان ظهور بدعت‏ ها بر عالم است كه علم خود را در دفع بدعت‏ ها ظاهر كند و اگر كتمان و خوددارى نمايد، پس لعنت خدا بر او باد! علل ‏الشرايع، ج 1، ص 236 ـ الغيبة، ص 64. اختلاف در الفاظ.
5- كشف‏ الغمه، ج 2، ص 242، معارج ‏الوصول، ص 96.

نوشتن دیدگاه