نواب : امروز صبح جمعى در منزل بنده بودند. تمام مجلس ذكر خير جناب‏ عالى بود. در اطراف مذاكرات شب‏ ها گفت‏ وگو مى‏ شد؛ روزنامه‏ ها و مجلات خوانده مى‏ شد و در اطراف بيانات طرفين بحث مى ‏نموديم، يكى از بنده ‏زاده ‏ها (عبدالعزيز) كه در كالج و اسكول (1) اسلامى تحصيل مى‏ نمايند، به من گفت كه چند روز قبل در كلاس درس، استاد معظم ما ضمن گفتار خود به مناسبتى گفتند:
يكى از فقهاى بزرگ صدر اسلام در مدينه منوره، خليفه ثانى عمر بن ‏الخطاب ـ رضى‏ اللّه‏ عنه ـ بوده كه احاطه كاملى بر قرآن و آيات شريفه و معانى و مسائل علمى و فقهى اسلام داشته و ميان چند نفر از فقها مانند على بن ابى‏ طالب ـ كرم ‏اللّه‏ وجهه ـ و عبداللّه ‏بن‏ مسعود و عبداللّه‏ بن‏ عباس و عكرمه و زيد بن‏ ثابت و غيرهم ـ رضى ‏اللّه‏ عنهم ـ خليفه عمر ـ رضى ‏اللّه‏ عنه ـ برجسته ‏تر و افقه از همه بوده حتى على بن ابى‏ طالب ـ كرم‏ اللّه‏ وجهه ـ كه از همه صحابه در مسائل علمى و مباحث فقهى مقدم بوده، [كه] گاهى در مشكلات فقهيه و حقوق مسلمين معطل مى ‏ماند، به خليفه ثانى عمر ـ رضى ‏اللّه‏ عنه ـ مراجعه مى‏ كرد و استمداد از فطانت و علم و دانش او مى ‏نمود. خليفه هم حل مشكلات علميه و مسائل فقهيه على را مى‏ نمود!!!
اهل مجلس همه تصديق نمودند كه حقا همين قسم بوده زيرا علماى ما بيان نموده‏ اند كه خليفه عمر نادره زمان در مراتب علم و عمل بوده.
بنده چون در امر دين و تاريخ اطلاعات كامل نداشتم، سكوت اختيار نمودم. بالاخره به آقايان دوستان مخصوصا به بنده‏ زاده وعده دادم كه امشب قبل از شروع به صحبت، اين موضوع را مطرح مى ‏كنم؛ چون علماى فريقين حاضرند، لابد حل اين مطلب بزرگ مى‏ شود تا مقامات علمى صحابه در نزد ما معلوم شود. لذا جسارت ورزيده، متمنى است صحت و سقم مطلب را مورد بحث قرار دهيد تا مورد استفاده عموم قرار گيرد و پى به ارزش علمى هر يك از صحابه ببريم و بدانيم كدام يك از صحابه تقدم علمى داشته‏ اند. بنده‏ زاده و دوستان هم براى اخذ نتيجه شرفيابند. اميد است ما را مستفيض فرماييد كه مخصوصا بنده ‏زاده اگر متزلزل است ثابت گردد.
داعى: (رو به جناب يوسف على شاه كه از محترمين فضلاى شيعه و در همان اسكول معلم تاريخ و جغرافيا و زبان انگليسى بودند نموده، سؤال نمودم : آيا چنين است؟ ايشان فرمودند : نمى‏ دانم كدام معلم بوده و چگونه مذاكره نموده است).
داعى : خيلى محل تعجب است از گوينده اين حرف هر كه بوده كه از كجا اين حرف‏ ها را آورده، در كلمات و گفتار عوام افراط و تفريط‏ ها بسيار است، ولى معلم بايستى گفتارش منطبق با علم و منطق باشد، ولى اين معلم بى ‏علم افراطى هر كه بوده، ادعايى نموده كه احدى از علماى خودتان هم چنين ادعايى ننموده ‏اند و اگر نفرات متعصبى مانند ابن‏ حزم ظاهرى و امثال آن چنين نظرى به كار برده، مورد تخطئه اكابر علماى خودتان قرار گرفته و [به] علاوه اين تعريف بما لايرضى صاحبه (2) مى ‏باشد كه قطعا خود خليفه عمر هم چنين ادعايى را ننموده و در هيچ كتابى از علماى شما ابراز چنين عقيده ‏اى نشده. هر محدث و مورخى كه در اطراف ترجمه حالات خليفه ثانى عمر بن‏ الخطاب نگارشاتى نموده، موضوع فطانت و هوش و شدت عمل و سياست‏ مدارى خليفه را مورد بحث قرار داده و از موضوع علمى خليفه در كتب خودتان ابدا بحث و بيانى نشده. على ‏القاعده ابوابى كه در ترجمه حالات خليفه آورده ‏اند، بايستى بابى در علم ايشان ذكر نموده باشند و حال آن كه خلاف اين قول در كتب فريقين صراحت كامل دارد كه خليفه عمر از احاطه بر مسائل علميه و مدارج فقهيه عارى [بوده] و در مواقع احتياج و پيش‏ آمدها، دست به دامان على عليه ‏السلام و عبداللّه ‏بن‏ مسعود و ديگران از فقهاى مدينه مى‏ شده است. مخصوصا ابن ‏ابى‏ الحديد آورده كه عبداللّه ‏بن‏ مسعود از فقهاى مدينه بود و خليفه عمر اصرارى داشت كه عبداللّه‏ هميشه با او باشد تا در مواقع لزوم و پيش ‏آمدها و سؤال‏ هاى فقهى كه از او مى‏ نمايند، عبداللّه‏ جواب بدهد.
شيخ (با رنگ پريده و عصبانى) : در كجا و كدام كتاب نوشته شده كه خليفه ثانى عمر ـ رضى ‏اللّه‏ عنه ـ از علم فقه و مسائل شرعيه كه اساس دين است بى‏ بهره بوده؟
داعى : اولاً تمنا مى ‏نمايم ملايم باشيد. عصبانى و تند نشويد! ده شب هر نوع سخنى گفتيد، صراحتاً و كنايتاً اهانت ‏ها نموديد؛ مشرك و كافر و اهل بدعت به ما گفتيد. ابدا از جا در نرفتم [و] عصبانى و تند نشدم [و] با دليل و برهان، اهانت‏ هاى شما را برگرداندم و جامعه شيعيان را تبرئه نمودم. شما هم اگر جواب منطقى داريد بدهيد و داعى را ساكت نماييد. هر انسان عالم عاقل منصف در مقابل دليل و برهان بايد لجاجت نكند، بلكه تسليم شود، نه آن كه عصبانى و تند شود؛ چه آن كه عصبانيت موجب خنده و مضحكه بيگانگان مى ‏گردد.
ثانياً مغلطه فرموديد. داعى نگفتم خليفه بى‏ بهره بود، بلكه عرض كرم احاطه بر مسائل فقهيه علميه نداشته؛ اين هم فقط ادعا نيست، بلكه مى‏ گويم و مى‏ آيمش از عهده برون.
شيخ : دليل شما بر اين معنا چيست كه خليفه عمر ـ رضى‏ اللّه‏ عنه ـ در مسائل فقهيه و احكام دين كند بوده؟
داعى : دليل ما اخبار بسيارى است كه در كتب معتبره ما و شما نقل شده و مورخين بزرگ خودتان ثبت نموده ‏اند؛ به علاوه، اقرارهاى مكررى كه خود خليفه در اين موضوعات نموده است.
شيخ : اگر از آن اخبار در نظر داريد، براى روشن شدن مطلب بيان فرماييد؟
داعى : چند خبرى كه الحال در نظر دارم، به عرضتان مى‏ رسانم. قضاوت منصافه را به فكر صائب خود آقايان محترم مى‏ گذارم.
*************************
1-كالج و اسكول اسلامى مؤسسه جديدالبناى فرهنگى است در خارج شهر پيشاور كه در سال 1330 قمرى ساخته شده و تأسيس آن به همت والاى نواب صاحب‏ زاده عبدالقيوم‏ خان كه از محترمين رجال اهل‏ تسنن بوده، ساخته شده است و تقريبا ده لك روپيه كه هر لك صد هزار روپيه باشد خرج آن بناى عالى شده است و فقط اختصاص به دانش ‏آموزان شب‏ خواب دارد. متجاوز از پانصد دانش‏ آموز از كلاس‏ هاى ابتدايى تا كلاس ‏هاى عالى در آن كالج و اسكول مشغول تحصيلند، مخصوصا علوم عاليه دكترى و فلسفه در آن‏جا تدريس مى‏ شود و مسجد بزرگى در وسط آن كالج بنا شده كه عموم محصلين اسلامى بايستى پنج وقت نمازهاى يوميه را در آن مسجد به جماعت ادا نمايند و در قسمت شمالى آن بنا، سالن بسيار بزرگى براى سخن‏رانى‏ هاى علمى و دينى آماده است و هفته يك روز جزء برنامه تدريسى حتما در آن سالن سخن‏رانى مى‏ شود و جميع اساتيد و دانش ‏آموزان از كلاس شش به بالا، داراى هر دين و مذهبى هستند، بايستى در آن سالن حاضر شوند و مستمع سخن‏رانى گردند. چنان‏چه از داعى هم تقاضا نمودند روزى كه براى بازديد آن كالج و اسكول اسلامى رفته بوديم، قريب يك ساعت در حضور قريب چهار صد محصل و اساتيد و معلمين دانش‏مند و كاركنان آن دستگاه باعظمت، در اطراف ملازمت علم و دين به بيانات مؤثر نموده و در دفتر يادداشتى كه در كتاب‏خانه بزرگ كالج بود، شرحى نوشته و از خود به يادگار گذارديم.
2-تعريفى كه صاحبش از آن راضى نيست.

نوشتن دیدگاه