فصل فى ذكر شى‏ء من علومه، فمنها: علم الفقه الذى هو مرجع ‏الأنام ومنبع الحلال والحرام. فقد كان على مطلعا على غوامض احكامه منقا دا له جامحا بزمامه مشهودا له فيه بعلوّ محلّه ومقامه، ولهذا خصه رسول ‏اللّه‏ صلى‏ الله‏ عليه ‏و ‏آله بعلم القضاء كما نقله ‏الامام ابومحمد الحسين بن مسعود البغوى ـ رحمه‏ اللّه‏ عليه ـ فى كتابه المصابيح (1) مرويا عن أنس بن مالك أن رسول ‏اللّه‏ لما خصص جماعة من الصحابه كل واحد بفضيلة خصص عليا بعلم القضاء فقال صلى‏ الله‏ عليه ‏و ‏آله: واقضاكم علىّ عليه ‏السلام.(2)
و نيز همين حديث علىّ اقضاكم را محمد بن طلحه شافعى در مطالب‏ السؤول فى مناقب آل ‏الرسول (3) از قاضى بغوى نقل نموده. آن‏گاه گويد: وقد صدع الحديث بمنطوقة وصرح بمفهومه ان انواع العلم واقسامه قد جمعها رسول‏ اللّه‏ لعلى دون غيره؛ يعنى منطوق و مفهوم اين حديث صراحت دارد بر اين كه رسول اكرم صلى‏ الله‏ عليه ‏و ‏آله انواع و اقسام علم را جمع نموده اختصاصا براى على عليه ‏السلام، جهت آن كه حق قضاوت براى كسى است كه احاطه بر جميع علوم داشته باشد. به علاوه، كمال عقل و زيادتى تميز و فطانت [درك بالا] و زكاوت و دوربودن از سهو و غفلت و صيغه افعل‏ التفضيل (در حديث)، به تمام معنا اثبات اين مرام مى ‏نمايد. و بعد از آن با دلايل بسيارى مشروحا بيان نموده كه على عليه ‏السلام اعلم و افضل از جميع امت بوده است ـ انتهى.
پس آقايان محترم، بعد از دقت در احاديث وارده و مطابقه نمودن با بيانات محققين از اكابر علماى خودتان و گفتار غلط اين معلم بى ‏علم، تصديق خواهيد نمود كه او ادعاى بى ‏جايى نموده؛ زيرا مقام مقدس على عليه ‏السلام بالاتر از آن است كه محل قياس با احدى از صحابه قرار گيرد. اين آقاى معلم كاسه از آش گرم ‏تر است؛ زيرا خود خليفه عمر كه در مقابل على عليه ‏السلام اظهار عجز نموده و در دوره خلافتش هفتاد مرتبه (چنان‏چه اكابر علماى خودتان با ذكر مواضع و وقايع نقل نموده ‏اند) گفته است: لولا على لهلك عمر، هرگز راضى نبوده و نيست كه چنين نسبتى را به او بدهند. واقعاً اين نوع از تمجيدها تعريف بما لايرضى صاحبه مى‏ باشد. (مراجعه شود در (جلسه دهم) همين كتاب).
برخلاف گفته اين معلم بى‏ علم متعصب افراطى، امام احمد بن‏ حنبل (امام‏ الحنابله) در مسند (4) و امام ‏الحرم مكى شافعى در ذخائر العقبى (5) بنابر آن‏ چه شيخ سليمان بلخى در باب 56 ينابيع ‏المودة (6) و محب ‏الدين طبرى در رياض‏ النضرة (7) از قول معاويه نقل نموده ‏اند كه مى‏ گفت: ان عمر بن الخطاب اذا اشكل عليه شى‏ء اخذ من علىّ عليه ‏السلام.(8) حتى ابوالحجاج بلوى در كتاب خود (الف باء) نقل مى ‏نمايد كه وقتى خبر شهادت على عليه ‏السلام به معاويه رسيد گفت: لقد ذهب الفقه والعلم بموت ابن‏ ابى‏ طالب؛(9) يعنى فقه و علم به مردن على عليه ‏السلام از ميان رفت.
و نيز از سعيد بن‏ مسيب نقل مى‏ نمايد كه مى‏ گفت: كان عمر ـ رضى‏ اللّه‏ عنه ـ يتعوذ من معضلة ليس لها ابوالحسن.(10)
و ابوعبداللّه‏ محمد بن‏ على ‏الحكيم ‏الترمذى در شرح رساله (فتح ‏المبين) گويد: كانت الصحابه ـ رضى‏ اللّه‏ عنهم ـ يرجعون اليه فى احكام الكتاب وياخذون عنه الفتاوى كما قال عمر بن الخطاب ـ رضى ‏اللّه‏ عنه ـ فى عدة مواطن لولا علىّ لهلك عمر وقال صلى اللّه‏ عليه وسلم اعلم امتى على بن ابى‏ طالب.(11)
آن‏چه از سير در كتب اخبار و تواريخ به دست مى‏ آيد، معلوم مى‏ گردد كه خليفه عمر به قدرى در مراتب علمى و مسائل فقهى ساده بود كه غالبا در احكام و مسائل ما به ‏الاحتياج (12) عمومى چنان اشتباه واضحى مى‏ كرده كه هريك از صحابه حاضر بودند او را متنبه و متوجه به اشتباه مى‏ ساختند.
شيخ : خيلى بى ‏لطفى مى‏ فرماييد كه چنين نسبتى به خليفه مى ‏دهيد! آيا ممكن است كه خليفه ـ رضى‏ اللّه‏ عنه ـ در احكام و مسائل دين اشتباه نموده باشد؟
داعى : اين بى ‏لطفى را داعى ننمودم بلكه اكابر علماى خودتان كشف حقيقت نموده و در كتب معتبره خود ثبت و منتشر ساختند.
شيخ : ممكن است از آن اشتباهات با ذكر اسناد بيان فرماييد تا صدق و كذب معلوم و مفترى رسوا گردد؟
داعى : اشتباهات ايشان بسيار و قريب صد اشتباه ثبت نموده ‏اند، ولى از آن‏چه الحال در نظر دارم، به اقتضاى وقت مجلس به يكى از آنها اشاره مى‏ نمايم.
*************************
1-المصابيح، ج 2، ص 277.
2-ماحصل كلام اين عالم منصف آن است كه در اين فصل اشاره به علوم على عليه ‏السلام نموده و مى ‏گويد: «از جمله علومى كه اختصاص به على عليه ‏السلام داشته، علم فقه بوده كه محل رجوع بشر و سرچشمه حلال و حرام است.» پس به تحقيق على عليه ‏السلام مطلع بر غوامض احكام و آگاه بر حقايق اشيا بوده و هر حكمى را در محل و مقام خود مشهودا مى‏ دانست. به همين جهت رسول اكرم صلى‏ الله‏ عليه ‏و ‏آله در ميان همه امت اختصاص داد على عليه ‏السلام را به علم قضاوت؛ هم‏چنان كه روايت نموده امام ابومحمد حسين بن مسعود بغوى در كتاب مصابيح از انس كه رسول اكرم صلى‏ الله‏ عليه ‏و ‏آله در موقعى كه هر يك از اصحاب را مخصوص به كارى كه شايسته او بود تعيين مى‏ نمود، على عليه ‏السلام را اختصاص داد به قضاوت و فرمود: «على عليه ‏السلام از همه شما  صحابه و امت به قضاوت اولا مى‏ باشد.»
يعنى افقه از همه و احاطه او از همه بيشتر است چون در قضاوت احاطه بر تمام مسائل فقهيه لازم است. به علاوه شرايط ديگر كه فقها در كتاب قضا نوشته ‏اند و تمامى آنها به اتفاق موافق و مخالف در على عليه ‏السلام موجود بوده، لذا پيغمبر فرمود: «اقضاكم على عليه ‏السلام.»
3-مطالب‏ السؤول، ص 130.
4-مسند احمد، ج 2، ص 675.
5-ذخائر العقبى، ص 79.
6-ينابيع ‏المودة، ج 2، ص 172.
7-رياض النضرة، ج 2، ص 206.
8-هر زمانى كه امرى بر عمر بن الخطاب مشكل مى ‏شد، مراجعه مى‏ نمود به على عليه ‏السلام و از او اخذ [تكليف] مى‏ كرد و حل مشكل مى‏ نمود.
9-[هر آينه كه فقه و علم و دانش به واسطه درگذشت على‏ بن ابى‏ طالب عليه ‏السلام از بين رفت].
10-پيوسته عمر پناه مى‏ برد به خدا از امر پيچيده ‏اى كه على عليه ‏السلام در او نباشد. الف باء، ج 1، ص 222.
11-صحابه پيغمبر در احكام قرآن مراجعه به على عليه ‏السلام مى‏ نمودند و فتاوا را از او مى‏ گرفتند؛ كما آن كه عمر در مواطن متعدده گفت: «اگر على نبود عمر هلاك شده بود» و رسول اكرم صلى‏ الله‏ عليه ‏و ‏آله فرمود: «داناترين امت من على بن ابى ‏طالب عليه ‏السلام مى ‏باشد.» شرح رسالة (فتح ‏المبين،).
12-[احكام عمومى مثل روزه، نماز، تيمم و غيره... .]

نوشتن دیدگاه