49  «قالَ فَمَنْ رَبُّكُما يا مُوسى»
50  «قالَ رَبُّنَا الَّذِى أَعْطى كُلَّ شَىْ‏ءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدى»
ترجمه:
49. گفت فرعون: پس كيست پروردگار شما دو نفر اى موسى؟
50. موسى فرمود: پروردگار ما آن خداوندى است كه اعطا فرمود به هر چيزى خلق او را، پس از آن هدايت فرموده.
تفسير:
«قالَ فَمَنْ رَبُّكُما يا مُوسى»، اولاً، حضرت موسى كه در آيه قبل دعوت فرمود فرعون را، در دو موضع تعبير به «ربّك» فرمود، يكى «إِنّا رَسُولا رَبِّكَ»[1] ديگر «قَدْ جِئْناكَ بِآيَةٍ مِنْ رَبِّكَ»[2] مناسب بود فرعون بگويد: «فمن ربي؛ كيست پروردگار من؟» لكن زير بار اين نرفت كه فرض ربّى بر خود كند، گفت: «فَمَنْ رَبّكما».
و ثانياً، كلمه «فَمَنْ رَبّكما» خطاب به موسى و هارون است و كلمه «يا موسى» خطاب به موسى فقط است. سرّ اين تعبير چيست؟ و آن اين است كه طرفِ خطاب حضرت موسى بوده كه مى‏گويد: اى موسى، پروردگار شما دو نفر كيست؟ مثل اينكه جمعى مطلبى داشته باشند نزد كسى بروند بزرگ آن‏ها از جانب همه آن‏ها تكلم كند كه ما آمده‏ايم و فلان تقاضا را داريم طرف به آن بزرگ آن‏ها مى‏گويد تقاضاى شما چيست؟
و ثالثاً، فرعون توهّم كرد كه پروردگار آن‏ها از جنس بشر است يا جن يا مَلَك يا جنس ديگرى است. حضرت موسى نظر به اينكه خداوند را بذاته نمى‏توان شناخت، زيرا صرف وجود است، ماهيّت ندارد و غير متناهى است. سبزوارى مى‏گويد:
وُجودُهُ مِنْ أعْرَفَ الأشياء

حضرت رسالت عرض مى‏كند:
«مَا عَرَفْناكَ حَقَّ مَعْرِفَتِكَ وَ مَا عَبَدْناكَ حَقَّ عِبادَتِكَ»[4].
لذا خدا را به افعال او بايد شناخت. از اين جهت موسى فرمود: «قالَ رَبُّنَا الَّذِى أَعْطى كُلَّ شَىْ‏ءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدى»، چون فرعون گفته بود: «فَمَنْ رَبُّكُما» حضرت موسى به افتخار به عبوديت خود و ربوبيّت حضرت حق فرمود: «رَبُّنَا»، چنانچه اميرالمؤنين عليه‏السلام در مناجاتش عرض مى‏كند:
«كَفاني فَخراً أنْ أكُونَ لَكَ عَبدَاً وَ كَفاني عِزّاً أنْ تَكُونَ لي رَبّاً»[5].
«الَّذِى أَعْطى كُلَّ شَىْ‏ءٍ خَلْقَهُ» تمام موجودات عالم امكان كه اطلاق شيئى بر او مى‏شود، از عالم مجردات و ماديات از جمادات و نباتات بَرّى و بحرى از طيور و هوام و اَنعام و جنّ و انس، هر كه به مقدار لياقت و احتياجات خود موافق حكمت و صلاح پس از خلقت آن‏ها به آن‏ها اعطا فرموده [است.]
مهندسى كه به گُل نِكهت و به گِل جان داد

اى كريمى كه از خزانؤ غيب كبرا، ترسا [ = مسيحى ] وظيفه‏خوردارى دوستان را كجا كنى محروم، تو كه با دشمنان نظر دارى «ثُمَّ هَدى» پس از آن راهنمايى كرد آن‏ها را به طريق تحصيل روزى و امر معاش و تحصيل مسكن و مَنكَح [6] و توليد و تناسل و جلب منافع و دفع مَضارّ و آنچه در امر زندگانى محلّ احتياج آن‏هاست.
------------------------------------
[1]. همين سوره: آيه 47.
[2]. همان.
[3]. وجود خدا معروف‏تر از هر چيزى است و ذات او در نهايت پنهانى. شرح المنظومة « سبزوار »: ج2، ص59. در اين منبع آمده: « مفهومه من اعرف الأشياء ».
[4]. تو را آنچنان كه هستى،نشناختيم و آنچنان كه بايد پرستش شوى، نپرستيديم. مشارق الأنوار: ص172؛عوالى اللآلى:ج4،ص132 در اين دو منبع، جمله «ما عبدناك حق عبادتك» را ندارد. و بحار الأنوار: ج68، ب61، ص23.
[5]. همين افتخار براى من بس كه بنده توام و همين سربلندى براى من بس كه تو پروردگار منى. خصال: ج2،ص420؛ معدن الجواهر: ص67؛ روضة الواعظين: ج1، ص109 و بحار الأنوار: ج91، ب32، ص94. در تمام منابع، به جز معدن الجواهر، تركيب «كفى بى» بدل از «كفانى» آمده است.
[6]. ازدواج كردن.

نوشتن دیدگاه