واژه «اربعین» در متون دینى و مجموعه هاى حدیثى از ارزش والایى برخوردار است . آثار حفظ چهل حدیث، اخلاص عمل در چهل روز و دعاى عهد در چهل صبح، كمال عقل در چهل سالگى، دعا براى چهل مؤمن، شهادت چهل مؤمن براى میت، برگزارى عبادت در چهل شب چهارشنبه براى دیدار حضرت ولى عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، و بعثت غالب انبیاء در چهل سالگى، از جمله مواردى است كه ارزش و جایگاه این اصطلاح اسلامى و عرفانى را مشخص مى سازد .
«اربعین» از اصطلاحات رایجى است كه در متون اسلامى كاربرد زیادى دارد، مثلا در برخى از روایات به عنوان نماد كمال، حدى براى تصفیه باطن و ... قلمداد شده است . در این نوشتار به مناسبت روز اربعین شهادت امام حسین علیه السلام برخى از موارد كاربرد این واژه ارزشمند كه در فرهنگ اسلامى به مناسبتهاى گوناگون از آن یاد شده و گاهى پیام هاى اخلاقى و دستورهاى الهى با آن همراه شده است، با اشاره به سى نكته تقدیم مى شود:
1 . شهادت چهل مؤمن
امام صادق علیه السلام فرمود: «اذا مات المؤمن فحضر جنازته اربعون رجلا من المؤمنین وقالوا: اللهم انا لانعلم منه الا خیرا وانت اعلم به منا، قال الله تبارك وتعالى: قد اجزت شهاداتكم وغفرت له ما علمت مما لا تعلمون; (1) هرگاه یكى از اهل ایمان بمیرد و بر جنازه او چهل نفر از مؤمنین حضور یابند و گواهى دهند كه پروردگارا! ما به جز خوبى و نیكى از این شخص ندیده ایم و تو از ما داناتر هستى، خداوند متعال مى فرماید: من نیز شهادت شما را پذیرفتم و آنچه [از بدیها و گناهان] از او مى دانستم كه شما بى اطلاع بودید، همه را بخشیدم .»
همچنین امام صادق علیه السلام مى فرماید: «در بنى اسرائیل عابدى بود كه پیوسته به عبادت و راز و نیاز اشتغال داشت . خداوند متعال به حضرت داوود علیه السلام وحى فرستاد: اى داوود! این مرد عابد، فردى ریاكار و غیر مخلص است . هنگامى كه او مرد، حضرت داوود علیه السلام به تشییع جنازه اش حاضر نشد. اما چهل نفر از بنى اسرائیل حضور یافتند و در درگاه الهى به نیكى و خوبی هاى ظاهرى وى شهادت دادند و از خداوند طلب عفو و آمرزش براى وى نمودند. در هنگام غسل نیز چهل نفر دیگر چنین كردند و در هنگام دفن چهل نفر دیگر آمده، بعد از گواهى به نیكمردى عابد از خداوند متعال آمرزش او را خواستار شدند. در آن حال، خداوند به حضرت داوود علیه السلام الهام كرد كه من او را به خاطر شهادت آن عده بخشیدم و اعمال بد و ریایى او را نادیده گرفتم .(2)
2 . دعا براى چهل مؤمن
پیشواى ششم یكى از مهمترین عوامل استجابت دعا را تقدیم دیگر مؤمنین در هنگام دعا مى داند . آن حضرت مى فرماید: «من قدم اربعین من المؤمنین ثم دعا استجیب له; (3) هر كس چهل نفر از مؤمنین را در دعا كردن بر خود مقدم بدارد، سپس حاجات خود را بطلبد، دعاى او به اجابت خواهد رسید .» آن حضرت تاكید مى فرماید كه اگر اینگونه دعا كردن در نماز شب و بعد از آن باشد، تاثیر بیشترى خواهد داشت . (4) همچنین دعا كردن چهل مؤمن در قنوت نماز وتر در دل شبهاى تار اجابت دعا را نزدیك تر و سریع تر مى نماید . (5)
3 . دعاى چهل نفره
دعا كردن همیشه خوب و یكى از سلاح هاى مؤمن و وسیله ارتباط با پروردگار عالمیان است . هنگامى كه انسان خود را از هر جهت درمانده و عاجز مىبیند با جان و دل زمزمه مى كند كه:
• سینه مالامال درد است اى دریغا مرهمى
• دل زتنهایى به جان آمد خدایا همدمى
در آن لحظات حساس، دعا همچون نور امیدى در دل انسان مى تابد و دعاكننده علاوه بر آرامش درون، اعتماد به نفس، تلطیف روح، عشق و معرفت خویش را نیز به نمایش مى گذارد . امام صادق علیه السلام در یكى از رهنمودهاى حكیمانه خویش ما را به دعاى دسته جمعى فرا مى خواند و مى فرماید: «اگر گروهى چهل نفره جمع شوند و خداى خویش را بخوانند، مطمئنا دعاى آنان مستجاب خواهد شد و اگر چهل نفر نبودند گروه چهار نفره، ده بار خدا را بخوانند كه همین اثر را دارد و اگر بیش از یك نفر نباشد و چهل بار خدا را صدا بزند، خداى عزیز و جبار خواسته او را برآورده خواهد كرد .» (6)
4 . آمرزش چهل گناه
حضرت باقر علیه السلام یكى از حقوق واجب مسلمانان بر عهده همدیگر را، حضور در تشییع جنازه آنان مى شمارد و با توجه به اهمیت آن، تاثیر معنوى این حضور را نیز بیان مى كند: «من حمل جنازة من اربع جوانبها غفرالله له اربعین كبیرة; (7) كسى كه جنازه اى را از چهار طرف حمل كند، خداوند متعال چهل گناه كبیره او را خواهد بخشید .»
5 . كمال در چهل سالگى
از مهمترین نكاتى كه در زندگى انسان وجود دارد و در مرحله تكامل معنوى و شخصیت وى مؤثر است، رسیدن به مراتبى از سن و سال است كه انسان كاملتر و پخته تر مى شود. خداوند متعال در این زمینه چهل سالگى را اوج كمال انسانى مى داند و مى فرماید: «... حتى اذا بلغ اشده وبلغ اربعین سنة قال رب اوزعنى ان اشكر نعمتك التى انعمت على وعلى والدى وان اعمل صالحا ترضیه واصلح لى فى ذریتى انى تبت الیك وانى من المسلمین» ; (8) «تا زمانى كه به كمال قدرت و رشد برسد و به چهل سالگى بالغ گردد، مى گوید: پروردگارا! مرا توفیق ده تا شكر نعمتى را كه به من و پدر و مادرم دادى، به جا آورم و كار شایسته اى انجام دهم كه از آن خشنود باشى و فرزندان مرا صالح گردان! من به سوى تو باز مى گردم و توبه مى كنم و از مسلمانان مى باشم .»
6 . آثار چهل روز اخلاص
امام رضا علیه السلام از پیامبر گرامى اسلام صلى الله علیه و آله چنین نقل فرمود: «ما اخلص عبد لله عزوجل اربعین صباحا الا جرت ینابیع الحكمة من قلبه على لسانه; (9) هیچ بنده اى چهل روز اعمال خود را خالصانه به درگاه حضرت حق انجام نمى دهد، مگر اینكه خداوند متعال چشمه سارهاى حكمت را از قلب او به زبانش جارى مى سازد .» حافظ با اشاره به این حدیث مى گوید:
• سحرگه رهروى در سرزمینى كه اى صوفى شراب آنگه شود صاف
• همى گفت این معما با قرینى كه در شیشه بماند اربعینى
7 . یاران حضرت مهدى (عجل الله تعالی فرجه الشریف)
هنگامى كه حضرت مهدى (عجل الله تعالی فرجه الشریف) ظهور مى كند هر یك از یاران و شیعیان آن حضرت معادل نیروى چهل مرد قدرت روحى و بدنى خواهد داشت. امام سجاد علیه السلام فرمود: «اذا قام قائمنا اذهب الله عزوجل عن شیعتنا العاهة وجعل قلوبهم كزبر الحدید وجعل قوة الرجل منهم قوة اربعین رجلا; (10) هرگاه قائم ما قیام كند، خداوند متعال از شیعیان ما آفت، بلا و سستى را دور خواهد كرد و دلهاى آنان را همانند پاره هاى آهن قوى و محكم مى نماید و نیروى هر یك از آنان را معادل نیروى چهل مرد قرار خواهد داد .»
8 . چهل روز عزاى مؤمن
رسول گرامى اسلام (صلی الله علیه و آله وسلم) در سفارش هاى خویش به جناب ابوذر غفارى به اهمیت و جایگاه والاى مؤمن در جهان اشاره كرده و فرموده است: «یا اباذر! ان الارض لتبكى على المؤمن اذا مات اربعین صباحا; (11) اى ابوذر! هنگامى كه مؤمنى از دنیا مى رود، زمین تا چهل روز براى فقدان او گریان و عزادار است .»ممكن است منشا مجالس اربعین براى اموات مؤمنین همین روایت نبوى باشد .
9 . زندگى چهل ساله
هنگامى كه فرزدق شاعر قصیده معروف خود را در مدح حضرت امام سجاد علیه السلام در حضور خلیفه ستمگر عباسى، هشام بن عبدالملك، با رشادت تمام قرائت كرد و مطلع آن چنین بود كه:
• هذا الذى تعرف البطحاء وطاته
• والبیتیعرفه والحل والحرم
یعنى، این آقایى است كه گام هاى او را سرزمین بطحاء، بیت خدا و حل و حرم مى شناسد; خلیفه بر او خشم گرفت و دستور داد تا فرزدق را علاوه بر قطع حقوق، به جرم دفاع از اهلبیت علیهم السلام زندانى كنند; اما بعد از گذشت مدتى به دعاى امام چهارم علیه السلام آزاد شد. امام زین العابدین علیه السلام براى كمك به فرزدق مبلغى را كه چهل سال مخارج زندگى اش را كافى بود به حضورش فرستاد و فرمود: «لو علمت انك تحتاج الى اكثر من ذلك لاعطیتك; [اى فرزدق!] اگر مى دانستم بیش از چهل سال زنده خواهى بود، بیشتر مى فرستادم .» على بن یونس بیاضى مىنویسد: دقیقا بعد از چهل سال از آن تاریخ فرزدق به دیار باقى شتافت و صداقت و كرامت امام چهارم بر همگان روشن شد . (12)
10 . بعثت انبیاء در چهل سالگى
در روایت آمده است كه اكثر انبیاء در چهل سالگى به رسالت مبعوث شده اند . (13) همچنان كه رسول گرامى اسلام صلى الله علیه و آله نیز در چهل سالگى به رسالت مبعوث گردید . (14) امام باقر علیه السلام فرمود: «پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله در 63 سالگى از دنیا رفت، كه آخر سال دهم هجرت بود . آن حضرت بعد از تولد خویش هنگامى كه چهل سالش كامل گردید، به پیامبرى رسید و 13 سال دیگر در مكه بود كه در 53 سالگى به مدینه هجرت كرد و بعد از ده سال در مدینه به سراى جاویدان منتقل شد .» (15)
11 . حفظ چهل حدیث
حضرت رسول صلى الله علیه و آله در زمینه پاسدارى از فرهنگ و معارف اسلام مىفرماید: «من حفظ من امتى اربعین حدیثا مما یحتاجون الیه من امر دینهم بعثه الله یوم القیامة فقیها عالما; (16) هر كس از امت من چهل حدیث از احادیث دینى مورد نیاز جامعه را حفظ كند خداوند متعال او را در روز قیامتبه عنوان فقیه و دانشمند محشور خواهد كرد .»
بر اساس همین حدیث، دانشمندان بزرگ شیعه تلاش كرده اند كه كتابهایى را به نام هاى الاربعین و چهل حدیث از خود به یادگار بگذارند تا شاید مشمول این كلام نورانى رسول گرامى اسلام بشوند، نظیر: اربعین شیخ بهائى، اربعین شهید اول، اربعین مجلسى دوم، اربعین جامى و چهل حدیث امام خمینى رحمه الله .
12 . آثار گناه تا چهل روز
آثار گناهانى كه انسان مرتكب مى شود تا چهل روز در روح و روان او باقى است . امام صادق علیه السلام فرمود: «لا تقبل صلاة شارب الخمر اربعین یوما الا ان یتوب; (17) كسى كه از شراب و مسكرات حرام استفاده كند تا چهل روز نمازش پذیرفته نمى شود، مگر اینكه حقیقتا توبه كند .»
13 . اصلاح تا چهل سالگى
اساسا افراد سعادتمند و كسانى كه به دنبال خوشبختى و كمال هستند تا سن چهل سالگى در اعمال و رفتارشان نشانه هاى اصلاح پیدا مى شود; اما اگر تا سن چهل سالگى تغییراتى در رفتارهاى زشت و ناپسند آنان ایجاد نگردد، بعد از آن اصلاح آنان مشكل خواهد بود . رسول گرامى اسلام صلى الله علیه و آله در این زمینه به مسلمانان هشدار داده و فرموده است: «اذا بلغ الرجل اربعین سنة ولم یغلب خیره شره قبل الشیطان بین عینیه وقال: هذا وجه لایفلح; (18) هنگامى كه شخص به سن چهل سالگى پا مى گذارد و كارهاى نیك او از اعمال زشتش بیشتر نباشد، شیطان پیشانى او را بوسیده، مىگوید: این چهره اى است كه دیگر روى سعادت و خوشبختى را نخواهد دید .» و در حدیث دیگرى آن حضرت افراد چهل ساله اى را كه به سوى صلاح گام برنمى دارند از دوزخیان به شمار مى آورد و مى فرماید: «فرد چهل ساله اى كه در اندیشه كارهاى نیك نباشد، براى ورود به آتش جهنم خود را آماده كند كه نجات او مشكل است .» (19)
14 . هشدار به چهل ساله ها!
امام زین العابدین علیه السلام فرمود: «اذا بلغ الرجل اربعین سنة نادى مناد من السماء دنا الرحیل فاعد زادا ولقد كان فیما مضى اذا اتت على الرجل اربعون سنة حاسب نفسه; (20) هرگاه شخصى به سن چهل سالگى برسد فرشته اى از سوى خداوند در آسمان ندا مى دهد كه هنگام سفر نزدیك است، زاد و توشه سفر را مهیا كن و در گذشته هنگامى كه فردى به چهل سالگى مى رسید، با نفس خود محاسبه مى كرد .»
و از رسول گرامى اسلام نقل است كه «خداوند فرشته اى را مامور كرده است تا در هر شب صدا بزند: «یا ابناء الاربعین ماذا اعددتم للقاء ربكم; (21) اى كسانى كه چهلمین بهار عمر خود را سپرى مى كنید! براى ملاقات با پروردگارتان چه چیزى آماده كرده اید [و چه پاسخى دارید] ؟!»
15 . تغذیه و اربعین
پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله فرمود: «من ترك اللحم اربعین صباحا ساء خلقه; (22) هر كس چهل روز از خوردن گوشت خوددارى كند، اخلاقش بد خواهد شد .»
16 . چهل نفر هسته اولیه
زمانى كه برخى از یاران امام حسن مجتبى علیه السلام از وى درخواست كردند كه در مقابل ظلم و ستم زمامداران جور به ویژه معاویه قیام و مبارزه نماید، امام حسن علیه السلام فرمود: «لى اسوة بجدى رسول الله حین عبدالله سرا وهو یومئذ فى تسعة وثلاثین رجلا فلما اكمل الله له الاربعین صاروا فى عدة واظهروا امر الله فلو كان معى عدتهم جاهدت فى الله حق جهاده; (23) الگوى من در رهبرى امت، جدم رسول خدا صلى الله علیه و آله است، آن حضرت تا زمانى كه تعداد یارانش به سى و نه نفر رسیده بود، مخفیانه و غیرعلنى خدا را عبادت مى كرد [و به مبارزه و تبلیغ علنى روى نیاورد] ; اما از موقعى كه خداوند متعال تعداد مسلمانان را به چهل نفر رساند، [تبلیغ] دین خدا را آشكار كردند و اگر با من هم به تعداد آنها باشد، در راه خدا به جهاد و مبارزه شایسته دست مىزنم .»
17 . دریغ از چهل یاور راستین!
على علیه السلام نیز با شكایت از مظلومیت و غربت خویش فرمود: «من بارها از مردم یارى خواستم اما به غیر از چهار نفر - زبیر، سلمان، ابوذر و مقداد - كسى جواب مثبت به من نداد .» سپس افزود: «لو كنت وجدت یوم بویع (اخوتیم) اربعین رجلا مطیعین لجاهدتهم; (24) اگر من در روز بیعت چهل یاور گوش به فرمان [و راستین] داشتم، با آنان مقابله و مجاهده مى كردم .»
18 . حقوق همسایه
رسول گرامى اسلام به منظور سالم سازى و ایجاد روحیه اعتماد و اطمینان به همدیگر و همچنین تقویت وحدت و انس و الفت در جامعه اسلامى درباره حدود همسایگى و رعایت حقوق آنان مى فرماید: «كل اربعین دارا جیران من بین یدیه ومن خلفه وعن یمینه وعن شماله; (25) تا چهل خانه از چهار سوى منزل یك مسلمان، از رو به رو، پشت سر، از سمت راست و از سمت چپ، همسایه یك مسلمان به شمار مى آید .»
پیامبر صلى الله علیه و آله ضمن بیان این پیام حكیمانه، به حضرت امیرالمؤمنین على علیه السلام و سلمان و ابوذر و مقداد دستور داد كه در میان مسلمانان ندا دهند كه اى مردم! این حدود همسایگى است و: «انه لاایمان لمن لم یامن جاره بوائقه; (26) كسانى كه همسایگانشان از شر و آزار آنان در امان نیستند، ایمان ندارند .»
19 . مهلت تا چهل روز
برخى از مسلمانان كه در رعایت مسائل دینى و حفظ ناموس خود اهل تسامح و تساهل هستند، مورد خشم و غضب الهى قرار مى گیرند و خداوند متعال به آنان چهل روز مهلت مى دهد كه خود و خانواده هایشان را اصلاح كنند و در صورت ادامه سهل انگارى و بىتفاوتى چشم و قلبشان وارونه شده و از دیدن حقیقت ناتوان مى گردند. رسول اكرم صلى الله علیه و آله فرمود: هرگاه مردى در محیط خانواده خود عمل ناپسند و زشتى را مشاهده كند و در مورد آن حساسیت و غیرت دینى از خود نشان ندهد و اعضاء خانواده اش را از ارتكاب گناه و معصیت باز ندارد و در صدد اصلاح برنیاید، خداوند متعال پرنده اى سفید را مامور مى كند كه چهل صبح بر در خانه وى پرهایش را بگسترد و هنگام ورود و خروج آن مرد مسامحه كار، بگوید: اصلاح كن! اصلاح كن! غیرت داشته باش! غیرت داشته باش! اگر خانواده اش را اصلاح كرد كه چه بهتر وگرنه آن پرنده سفید بالهایش را به چشمهاى او مى كشد و بعد از آن او وارونه مى بیند; یعنى خوبی ها را خوب نمى بیند و بدی ها را بد نمى بیند .» (27)
20 . بهداشت فرزندان
پیامبر بزرگوار اسلام صلى الله علیه و آله با اشاره به لزوم ختنه كردن نوزادان پسر مى فرماید: «اختنوا اولادكم یوم السابع فانه اطهر واسرع لنبات اللحم فقال ان الارض تنجس ببول الاغلف اربعین یوما; (28) نوزادان خود را در روز هفتم ختنه كنید، این عمل براى پاكیزگى و سلامت و رشد آنان تاثیر فراوان دارد و زمین از بول فردى كه ختنه نشده تا چهل روز آلوده مى ماند .»
21 . تسبیح حیوانات
امام صادق علیه السلام فرمود: «حضرت داوود علیه السلام در یكى از شبها با حال خوشى زبور را تلاوت مىكرد و از حالات معنوى خود لذت مىبرد . آن شب به نظرش آمد كه شب زنده دارى خوبى داشته است و از این جهت شگفت زده شد. در آن حال قورباغه اى از زیر صخره اى از سوى خداوند متعال به سخن آمد و گفت: «یا داود تعجبت من سهرك لیلة وانى لتحت هذه الصخرة منذ اربعین سنة ماجف لسانى عن ذكر الله تعالى; (29) اى داوود! آیا از شب زندهدارىات به شگفت آمده اى؟ من چهل سال است كه در زیر این صخره زبانم به ذكر الهى مترنم است .»
22 . كرامت نام حضرت محمد صلى الله علیه و آله
حضرت امیرالمؤمنین على علیه السلام - در ضمن روایتى طولانى در منقبت حضرت خاتم الانبیاء صلى الله علیه و آله - فرمود: «روزى یكى از علماء یهود به حضور پیامبر صلى الله علیه و آله آمد و سؤالات متعددى از آن حضرت پرسید و پاسخ هاى وافى دریافت كرد و مسلمان شد . سپس الواحى بیرون آورد و در مقابل پیامبر قرار داد و گفت: این از جمله صفحات توراتى است كه به حضرت موسى بن عمران علیه السلام نازل شده است . من فضائل تو را در آنها مى خواندم و شك مى كردم و چهل سال تمام نام تو را پاك مى نمودم; اما قسم به آن خدایى كه تو را به حق و راستى مبعوث فرموده است، هرگاه نامت را از تورات پاك نمودم، دوباره آن را در آنجا ثبت شده مى یافتم .» (30)
23 . اربعین در قرآن
در برخى از آیات قرآن به واژه «اربعین» اشاره شده است، مثل: فرازى از قصه حضرت موسى علیه السلام كه مىفرماید: «واذ واعدنا موسى اربعین لیلة» ; (31) «[به یاد آورید] آن هنگامى را كه با موسى علیه السلام (براى یافتن پیام هاى آسمانى) چهل شب وعده قرار گذاشتیم .»
نیز مى فرماید: «و واعدنا موسى ثلثین لیلة واتممناها بعشر فتم میقات ربه اربعین لیلة» ; (32) «و ما با موسى سى شب وعده گذاشتیم، سپس آن را با ده شب دیگر تكمیل نمودیم . به این ترتیب، میعاد پروردگارش با چهل شب تمام شد .»
قرآن كریم در مورد نافرمانى بنى اسرائیل از حضرت موسى علیه السلام و سرپیچى آنان از دستورات الهى و مجازات آن گروه از یهودیان با چهل سال سرگردانى، مى فرماید: «فانها محرمة علیهم اربعین سنة یتیهون فى الارض فلا تاس على القوم الفاسقین» (33) ; «این سرزمین مقدس تا چهل سال بر آنها ممنوع خواهد بود و آنان همواره در مدت چهل سال در این بیابان سرگردان هستند، پس تو درباره سرنوشت این جمعیت گناهكار ناراحت نباش!»
24 . مجاهد دار به دوش
دعبل بن على خزاعى، از شاعران متعهد و شجاع اهلبیت علیهم السلام است كه از دست مبارك حضرت رضا علیه السلام به كسب مدال افتخار و عطایاى مادى و معنوى نائل شد. او وصیت كرد قصیده معروف خود به نام «مدارس آیات» را - كه مورد تایید اهلبیت علیهم السلام قرار گرفت - در كفنش بنویسند. زبان گویاى وى آن چنان برنده بود كه حكمرانان ستمگر را به هراس مى انداخت .
ابن مدبر مى گوید: «روزى به دعبل گفتم: من مردى بى باك و با شهامت مثل تو ندیده ام كه این چنین بى پروا در اشعار خود به زمامداران ستمگرى، مثل مامون مى تازى و حقائق را در قالب شعرهاى گویا و بلیغ به گوش مردم مىرسانى . دعبل در مقابل هشدار ابن مدبر، با صلابت خاصى كه از عشق او به اهلبیت علیهم السلام ریشه مى گرفت، چنین گفت: «یا ابا اسحاق! انى احمل خشبتى مذ اربعین سنة ولا اجد من یصلبنى علیها; (34) اى ابا اسحاق! من چوبه دار خودم را چهل سال است كه با خود حمل مى كنم، اما هنوز كسى را نیافته ام كه مرا بر آن بیاویزد .»
• شیعه یعنى دعبل چشم انتظار شیعه یعنى همچو امثال كمیل
• مى كشد بر دوش خود چل سال دار سر نهد بر خاك پاى اهل بیت
25 . ارزش عدالت گسترى
امام موسى بن جعفر علیه السلام در تفسیر آیه «یحیى الارض بعد موتها» فرمود: «خداوند زمین را با قطرات باران احیاء نمى كند، بلكه با مردان عدالت گستر زنده مى گرداند ... و این عمل از منافع مادى چهل روز باران بهتر و پربارتر است .» (35)
26 . هشدار به محتكران!
امام صادق علیه السلام به تاجرانى كه براى منافع مادى خود اجناس مورد نیاز مردم را انبار كرده، با قیمتهاى گزاف مى فروشند، شدیدا هشدار مى دهد و مى فرماید: «الحكرة فى الخصب اربعون یوما وفى الشدة والبلاء ثلاثة ایام فمازاد على الاربعین یوما فى الخصب فصاحبه ملعون ومازاد على ثلاثة ایام فى العسرة فصاحبه ملعون; (36) مدت احتكار جنس هاى مورد نیاز مردم در روزگار فراوانى، چهل روز است و در روزهاى سخت فقط سه روز . اگر بازرگانى در ایام فراوانى جنس، بیش از چهل روز و در هنگام دشوارى بیش از سه روز انبار كند، لعنت خدا بر او باد .»
27 . چله نشینى براى حاجت
مولاى متقیان امیرالمؤمنین على علیه السلام فرمود: «خداوند متعال به حضرت داوود وحى كرد: «انك نعم العبد لولا انك تاكل من بیت المال ولا تعمل بیدك شیئا» ; «اى داوود! اگر از بیت المال تغذیه نمى كردى و از دست رنج خودت امرار معاش مى نمودى، چقدر بنده خوبى بودى!»
حضرت داوود (علیه السلام) چهل صبح با ناله و زارى به درگاه احدیت استغاثه كرد و از خداوند خواست تا مشكل او را رفع نماید. خداوند متعال نیز مقدمات آهنگرى را در اختیار او گذاشت. به این ترتیب، حضرت داوود، به كار زره سازى پرداخت. او هر روز یك زره مى ساخت و به هزار درهم مى فروخت تا اینكه با ساختن سیصد و شصت زره كه به مبلغ سیصد و شصت هزار درهم فروخت، سرمایه اى به دست آورد و از بیت المال بى نیاز شد .» (37)
28 . زیارت اربعین از نشانه هاى ایمان و تشیع
امام حسن عسكرى علیه السلام فرمود: «علامات المؤمنین خمس: صلاة الاحدى والخمسین وزیارة الاربعین والتختم فى الیمین وتعفیرالجبین والجهر ببسم الله الرحمن الرحیم; (38) نشانه هاى مؤمنان (شیعیان) پنچ چیز است: خواندن پنجاه و یك ركعت نماز در هر روز (17 ركعت واجب و 34 ركعت نافله)، زیارت اربعین امام حسین علیه السلام، داشتن انگشتر در دست راست، و ساییدن پیشانى به خاك، و بلند خواندن بسم الله الرحمن الرحیم در نمازها .»
29 . چهل روز گریه بر امام حسین علیه السلام
امام صادق علیه السلام در روایتى به بیان گریه موجودات عالم بر سالار شهیدان پرداخته، به زراره مى فرماید: «یا زرارة! ان السماء بكت على الحسین علیه السلام اربعین صباحا بالدم وان الارض بكت اربعین صباحا بالسواد و ان الشمس بكت اربعین صباحا بالكسوف والحمرة ... وان الملائكة بكت اربعین صباحا على الحسین علیه السلام; (39) اى زراره! آسمان چهل روز بر حسین علیه السلام خون گریه كرد و زمین چهل روز براى عزاى آن حضرت گریست به تیره و تار شدن و خورشید با كسوف و سرخى خود چهل روز گریست ... و ملائكه الهى براى آن حضرت چهل روز گریستند .»
30 . فرازى از زیارت اربعین
صفوان بن مهران جمال مى گوید: مولایم حضرت امام صادق علیه السلام زیارت اربعین را به من آموخت و فرمود: «در روز اربعین جدم حسین علیه السلام را اینچنین زیارت كن: السلام على ولى الله وحبیبه ...» در بخشى از آن زیارت كه با مضامین عالى عرفانى و معنوى بیان شده است، چنین مى خوانیم: «وبذل مهجته فیك لیستنقذ عبادك من الجهالة وحیرة الضلالة; (40) [خداوندا! من شهادت مىدهم كه] حضرت حسین علیه السلام جان را در راه تو تقدیم كرد تا بندگان تو را از جهالت و بى خبرى رها سازد و از حیرت و سرگردانى و گمراهى نجات دهد .»
----------------------------------------------------------
---------------------- پاورقی ها : -----------------------
----------------------------------------------------------
1) من لایحضره الفقیه، ج1، ص166، ح472; مستدرك سفینة البحار، ج4، ص64 .
2) مستدرك الوسائل، ج2، ص471 .
3) الكافى، ج2، ص509، ح5 .
4) بحارالانوار، ج90، ص389 .
5) كشف الغطاء، ج1، ص246 .
6) الكافى، ج2، ص487 .
7) همان، ج3، ص174، ح1 .
8) احقاف/15 .
9) عیون اخبار الرضا علیه السلام، ج1، ص74، ح321 .
10) الخصال، ج2، ص541، ح14 .
11) مكارم الاخلاق، ص465 .
12) الصراط المستقیم، ج2، ص181 .
13) بحارالانوار، ج13، ص50 .
14) تاریخ یعقوبى، ج2، ص22 .
15) كشف الغمه، ج1، ص14 .
16) الخصال، ج2، ص541، ح15 .
17) مستدرك الوسائل، ج17، ص57 .
18) مشكاة الانوار، ص295 .
19) همان .
20) مستدرك الوسائل، ج12، ص156; مجموعه ورام، ج1، ص35 .
21) مستدرك الوسائل، ج12، ص157 .
22) همان، ج16، ص305 .
23) مستدرك الوسائل، ج11، ص77 .
24) همان، ص74 .
25) وسائل الشیعة، ج12، ص132 .
26) مستدرك الوسائل، ج8، ص431 .
27) الجعفریات، شیخ صدوق، ص89 .
28) مكارم الاخلاق، ص230 .
29) بحارالانوار، ج61، ص50 .
30) الخصال، ج2، ص356 .
31) بقره/51 .
32) اعراف/141 .
33) مائده/26 .
34) العدد القویه، ص292 .
35) تهذیب الاحكام، ج10، ص146 .
36) الكافى، ج5، ص165 .
37) وسائل الشیعه، ج17، ص37 .
38) مصباح المتهجد، ص787 .
39) مستدرك الوسائل، ج10، ص314، با تلخیص .
40) تهذیب الاحكام، ج6، ص113 .
عبدالكریم پاك نیا
