اين واقعه در سال دهم هجرى اتفاق افتاد. رسول خدا صلى الله عليه و آله تصميم گرفت كه در آن سال با ياران خود حج و مناسك را بجاى آورد، و مسلمانان را به مناسك حج اسلامى آشنا سازد تا مسلمانان بتوانند حج را با مناسك آن به خوبى ياد گرفته و اين فريضه بزرگ الهى را به نحو احسن انجام دهند. بر اساس اين هدف مقدس الهى ، در روز 25 ذيقعده از مدينه به سوى مكه سفر كرد(301).
هنگامى كه به منطقه سرف رسيد، اصحاب را به دو دسته تقسيم كرد، دسته اى كه گوسفند قربانى را با خود همراه داشتند، امر فرمود كه محرم به احرام حج شوند و به همراه او اعمال حج را بجا آورند، و كسانى كه قربانى به همراه نداشتند، حضرت به آنان امر فرمود كه محرم به احرام عمره مفرده شوند. حضرت على - كه قبل از آن ، از جانب حضرت به يمن رفته بود - در منطقه سرف به حضرت رسيد. به دستور پيامبر او نيز لباس احرام بر تن نمود و محرم شد.
هنگامى كه به عرفه رسيدند، رسول خدا صلى الله عليه و آله خطبه اى ايراد نمود و در آن خطبه اكثر مسائلى را كه مسلمانان به آن نياز داشتند بيان نمود.
براساس نقل ابن اثير، در آن سال عده زيادى در حج شركت كرده بودند؛ جمعيت مسلمانان به گونه اى زياد بود كه صداى رسول خدا صلى الله عليه و آله به گوش آنها نمى رسيد، و ربيعة بن اميه فرمايشات و بيانات حضرت را براى آنان توضيح مى داد(302).
در ادامه ابن اثير ميگويد: سرانجام رسول خدا صلى الله عليه و آله اعمال حج و مناسك آن را بجاى آورد. اين حج آخرين حج رسول خدا صلى الله عليه و آله بود كه به حجة الوداع يا حجه البلاغ شهرت يافت .
نظريه : ابن اثير تاريخ حجة الوداع را به همين اندازه بيان نموده و به شكل مرموزى از جريان غدير گذشته و از آن اسمى به ميان نياورده است و حال آنكه اساس و ريشه مساءله حج در آن سال ، معرفى جانشين و خليفه خود بود كه حضرت در سرزمين حجفه و در وادى غدير آن را متذكر شده بود.
روايت غدير را حدود 30 نفر از اصحاب رسول خدا صلى الله عليه و آله نقل كرده اند، و علما و بزرگان عامه نيز اين روايت را به طرق مختلف و با الفاظ گوناگون از اصحاب نقل كرده اند .
در اينجا لازم ميدانم كه ادامه مطلب را از كتاب قادتنا كيف نعرفهم - تاءليف حضرت آية الله ميلانى بيان كنم :
مرحوم آية الله ميلانى ، بخشى از اين روايات را با ذكر طرق از كتب معتبره عامه نقل نموده است ، چون بناى ما بر اختصار است به ذكر يك روايت بسنده مى كنيم :
اين روايت را خوارزمى به اسناد خود (303) از ابى سعيد الخدرى نقل نموده ، كه اضافه بر سخنان حضرت سخنان حسان بن ثابت شاعر معروف عرب را نيز بيان كرده است .
روى الخوارزمى باسناد عن ابى سعيد الخدرى ، انه قال : ان النبى يوم دعا الناس الى غدير خم ، امر بما كان تحت الشجرة من الشك فقام ، و ذلك يوم الخميس ، ثم دعا الناس الى على فاخذ بضبعه فرفعهما حتى نظر الناس ‍ الى بياض ابطيه ثم لم يتفرقا حتى نزلت هذه الآية : اليوم اكلمت لكم دينكم و اتممت عليكم نعمتى و رضيت لكم الاسلام دينا (304) فقال رسول الله : الله اكبر على اكمال الدين و اتمام النعمة و رضى الرب برسالتى و الولاية لعى ، ثم قال : اللهم وال من والاه وعاد من عاداه و انصر من نصره
سخن رسول خدا صلى الله عليه و آله به اين نكته پايان يافت ، پس حسان بن ثابت كه يكى از شعراى زبردست عرب به شمار مى رفت از حضرت اجازه گرفت تاشعرى را كه در مساءله غدير سروده بود براى جمعيت حضار قرائت نمايد.
او شعرش را به اين ترتيب آغاز نمود:
يناديهم يوم الغدير نبيهم
    نجم و اسمع بالرسول مناديا
بانى مولاكم نعم ، و وليكم
    فقالوا: ولم يبدو هناك النعاميا
الهك مولانا و انت ولينا
    ولا تجدل فى الخلق للامر عاصيا
فقال له : قم يا على فاننى
    رضيتك من بعدى اماما و هاديا
فمن كنت مولاه فهذا وليه
    فكونوا له انصار صديق مواليا
هناك دعا اللهم وال وليه
    و كن للذى عاد عليا معاديا
به نظر مى رسد مساءله غدير و تعيين حضرت امير در بين اصحاب از قبل مطرح بوده وگرنه چگونه مى توان تصور كرد كه حسان بن ثابت فى البداهه شعرش را در مجلس سروده باشد، پس چنين در مى يابيم كه حسان بن ثابت اين شعر را قبلا سروده بوده و در واقعه غدير هم فقط از رسول خدا صلى الله عليه و آله اجازه گرفته بوده تا آنرا براى مردم قرائت كند.
رسول خدا صلى الله عليه و آله در مناطق و اماكن مختلف و در مناسبتهاى گوناگون مساءله ولايت حضرت على - عليه السلام - را مطرح نموده و قضيه خلافت و جانشينى آن حضرت را ميان مردن روشن كرده است . ابن اثير خطبه رسول خدا صلى الله عليه و آله در عرفات را متذكر شده است ، پس ‍ معلوم مى شود كه مطرح نمودن مساءله خلافت در غدير خم ، اتمام حجتى براى مردم بوده و در واقع آخرين پيامى كه بوده به مردم رسانده خست و به همين خاطر آن را حجه البلاغ نيز ناميده اند.
چنين به نظر مى رسد كه علت انتخاب منطقه غدير خم ، بدان لحاط بوده كه آن منطقه گذرگاه همه حاجيان - كه در آن سال به قصد زيارت بيت الله الحرام مشرف شده بودند - بوده است . رسول خدا صلى الله عليه و آله اين منطقه را جهت تبيين مبانى مساءله خلافت انتخاب نمود كه در آن خطبه چند نكته مهم را به مسلمين خاطر نشان نمود:
1 - مساءله نصب حضرت على - عليه السلام - به منصب خلافت بوده است ، زيرا حضرت تصريح نمودند كه : هر كسى را كه من بر او ولايت دارم على نيز همان ولايت را بر او دارد در اين جمله رسول خدا صلى الله عليه و آله به نحو اطلاق و ارسال تمام شؤ وناتى كه واجد آن از طرف خداوند متعال بود به حضرت على - عليه السلام - منتقل كرد.
از هم اين شؤ ونات اين بود كه حضرت على نيز از طريق وحى و الهام علوم خود را از خداوند فرا مى گرفت و در گفتار و كردار معصوم بود، قرآن كريم عصمت حضرت را به اين آيه تاءييد مى كند: و ما ينطق عن الهوى # ان هو الا وحى يوحى # علمه شديد القوى (305) بر اساس مفاد اين آيه ، جميع علوم و اطلاعات رسول خدا صلى الله عليه و آله از ناحيه خداوند به او تعليم داده مى شود و مقام عصمت نيز با تمام شؤ وناتش به حضرت على منتقل مى شود.
در حديث منزلت كه متفق و مورد قبول بين عامه و خاصه است ، رسول خدا صلى الله عليه و آله فقط مساءله نبوت را از حضرت على استثنا نمود، اگر خاتميت نبوت رسول خدا صلى الله عليه و آله نبود به اطلاق كلام حضرت مى توانستيم چنين ادعا كنيم كه حضرت على - عليه السلام - در تمام شؤ ونات حتى مساءله نبوت تالى تلو پيامبر است لكن چون رسول خدا صلى الله عليه و آله در اين حديث شريف فقط مساءله نبوت را از حضرت استثنا نمود و فرمود: الا انه لا نبى بعدى چنين استفاده مى شود كه حضرت در غير از مساءله نبوت در ساير مسائل هم شاءن رسول خدا صلى الله عليه و آله مى باشد.
2 - مسؤ له نصب حضرت على - عليه السلام - انتصاب از جانب پروردگار متعال بوده است . زيرا حضرت تصريح نمودند كه : مساءله خلافت على تنها خواسته من نيست بلكه خواسته پروردگار نيز مى باشد و من براساس وحى خداوند متعال ماءمورم كه خلافت حضرت را به شما ابلاغ نمايم . اليوم اكملت لكم دينكم و اتممت عليكم نعمتى و رضيت لكم الاسلام دينا نزول اين آيه وظيفه پيامبر را در مورد اتمام حجت بر مردم را بيان كرده است ، و نشان مى دهد كه ولايت حضرت متمم و مكمل دين است .
3 - اساس ولايت بر محبت است ، اگر محبت و گرايش قلبى نباشد پذيرش ‍ ولايت از حضرت امكان پذير نيست ، بر همين اساس حضرت دعا كرده و فرموده : اللهم وال من والاه ؛پروردگارا! هركس على را دوست دارد او را دوست بدار.
اساس كينه توزى و عداوت نيز بر اين است كه انسان حق را نفهمد و زير بار آن نرود، بر همين اساس حضرت آنان را نفرين كرده و فرمود: و عاد من عاداه ؛هركس على را دشمن مى دارد او را دشمن بدار.
خوارزمى (306) گفته است كه : عده اى از صحابه حديث غدير - بدون شعر حسان بن ثابت - را نقل نموده اند، اسامى آنان بدين شرح است :
1 - على بن ابيطالب - عليه السلام -
2 - عمربن الخطاب
3 - براءبن عازب
4 - سعدبن ابى وقاص
5 - طلحه بن عبيدالله
6 - حسين بن على - عليه السلام -
7 - عبدالله بن مسعود
8 - عماربن ياسر
9- عمار بن ياسر
10 - ابو ايوب انصارى
11 - ابن عمر
12 - عمران بن حصين
13 - بريدة بن الحصين
14 - ابوهريرة
15 - جابربن عبدالله
16 - ابورافع مولى رسول الله
17 - حبشى بن جنادة
18 - زيدبن شراحيل
19 - جريربن عبدالله
20 - انس
21 - حذيفة بن اسيد انصارى
22 - زيد بن ارقم
23 - عبدالرحمن بن يعمر
24 - عمرو بن الحمق
25 - عمربن شرحبيل
26 - ناجية بن عمر
27 - جابربن سمرة
28 - مالك بن الحويرث
29 - ابوذؤ يب الشاعر
30 - عبدالله بن ربيعة


- پینوشتها -
 
301- الكامل ، ج 2، ص 302: خرج رسول الله الى الحج لخمس بقين من ذى القعدة ، لا يذكر الناس الا الحج ، فلما كان بسرف امر الناس ان يحلوا بعمرة الا من ساق الهدى
302- الكامل ، ج 2، ص 302، ابن اثير متن رسول خدا صلى الله عليه و آله را به اين ترتيب نقل كرده است : ايهاالناس ! اسمعوا قولى فلعلى لا القاكم بعد عامى هذا بهذا الموقف ابدا، ايهاالناس ! ان دمائكم و اموالكم عليكم حرام كحرمة يومكم هذا و كل ربا موضوع لكم رؤ وس اموالكم ، و ان ربا العباس بن عبدالمطلب موضع كله ، و كل دم فى الجاهلية موضوع ...
ايها الناس ! ان الشيطان قد يئس ان يعبد باءرضكم هذه ابدا ولكنه يطاع فى ما سوى ذلك ...
303- المناقب ، فصل چهاردهم ص 80
304- مائده : آيه 3
305- نجم : 3 - 5
306- مقتل الحسين ، ج 1، ص 48

نوشتن دیدگاه