و حرم الله الشرك اخلاصا له بالربوبية «اتقوا الله حق تقاته، و لا تموتن الا و انتم مسلمون» [سوره ى آل عمران، آيه ى 102.] واطيعوا الله فيما امركم به و نهاكم عنه، فانه: «انما يخشى الله من عباده العلماء». [سوره ى فاطر، آيه ى 28.] و در نهايت، براى اخلاص در پيمودن راه بندگى، حرام كرد شرك ورزيدن را. پس اى مردم! از خدا آن گونه كه سزاوار پروا كردن از اوست، پروا كنيد، و زينهار، جز مسلمان نميريد و خدا را در آنچه بازداشته، پيروى كنيد؛ چرا كه از بندگان خدا، تنها دانايان اند كه از او مى ترسند.
فاطمه عليه السلام اين جزء از گفتار خويش را با بيان حكمت «ايمان»، آغاز كرده است و به حكمت «شرك نورزيدن و اخلاص در ربوبيت» پايان داده، تا نقش عملى تكاليف دينى را در تحكيم مبانى ايمان و عارى بودن را از هر گونه شائبه و آلايش، تبيين كند؛ زيرا در قرآن كريم آمده است كه: و ما يومن اكثرهم بالله الا و هم مشركون. [سوره ى يوسف، آيه ى 106.] و بيشترشان به خدا ايمان نمى آورند، جز اينكه با او چيزى را شريك مى گيرند.
در توضيح اين آيه از امام باقر عليه السلام روايت شده است:
شرك طاعة و ليس شرك عبادة، و المعاصى التى يرتكبون فهى شرك طاعة اطاعوا فيها الشيطان فاشركوا بالله الطاعة لغيره و ليس باشراك عبادة ان يعبدوا غير الله. [الميزان، ج 11، ص 283.]
مراد از شرك (در «و هم مشركون»)، شرك در اطاعت و فرمانبردارى است، نه شرك در عبادت و پرستش؛ يعنى گناهانى كه مرتكب مى شوند، در حقيقت، همان شرك در فرمانبردارى است؛ چرا كه گناهكاران، با انجام گناه، شيطان را فرمان برده اند. بنابراين، در اطاعت از خداوند، غير خدا را نيز شريك قرار داده اند، نه در پرستش او.
در قرآن كريم آمده است:
الذين آمنوا و لم يلبسوا ايمانهم بظلم اولئك لهم الامن و هم مهتدون. [سوره ى انعام، آيه ى 82.]
كسانى كه ايمان آوره و ايمان خود را به شرك نيالوده اند، آنان راست، ايمنى و ايشان، راه يافتگان اند.
اخلاص در ربوبيت، بدين معناست كه تدبير عالم، همچون آفرينش، ويژه ى خداوند است:
ان ربكم الله الذى خلق السموات و الارض فى سنة ايام ثم استوى على العرش يغشى الليل النهار يطلبه حثيثا والشمس والقمر و النجوم مسخرات بامره الا له الخلق و الامر تبارك الله رب العالمين. [سوره ى اعراف، آيه ى 54.]
در حقيقت، پروردگار شما آن خدايى است كه آسمانها و زمين را در شش روز آفريد؛ سپس بر عرش (جهاندارى) استيلا يافت. رزو را به شب- كه شتابان آن را مى طلبد- مى پوشاند، و نيز خورشيد و ماه و ستارگان را كه به فرمان او رام شده اند، پديد آورد. آگاه باش كه عالم خلق و امر، از آن اوست. فرخنده خدايى است پروردگار جهانيان.
بنابراين، چون او «رب العالمين» است، همه چيز زير پوشش ربوبيت او قرار دارد: هم آفرينش و هم تدبير جهان، هر دو به دست اوست.
توجه بدين نكته ى بسيار مهم كه مفهوم «الاخلاص در ربوبيت»، اين است كه آدمى رفتارهاى خود را بر خواست و اراده ى خداوند منطبق سازد؛ يعنى سلوك فردى و اجتماعى و عبادى اش را ويژه ى خداوند خالق و در مسير خشنودى او قرار دهد، تا هم عقيده و ايمانش استحكام يابد، و هم سلوك اخلاقى اش نيكو گردد؛ چرا كه «حكمت مشترك» و به تعبير ديگر، «هدف عالى» در تشريع الهى، اين است كه آدميان با انجام تكايلف دينى، از نزديك ترين و روشترين راه به سوى قرب پروردگار خويش، نائل آيند. درك اين حقيقت، توضيح بيشترى مى طلبد كه لازم است بدان پرداخته شود.
اساسا دين، عبارت است از طرحى عملى كه از جانب خداى تعالى براى پرورش انسانها مقرر گشته، تا چون مردمان بر طبق آن طرح الهى رفتار كنند، داراى عقيده ى پاك و خالص، و اخلاق نيكو و پاكيزه، و رفتارهاى شايسته گردند. اين دستورهاى دينى، على رغم انسجام وى يكپارچگى شان بر سه گونه اند و به عبارت ديگر، طرحهاى دينى داراى سه فصل اند:
1) فصل عقيده و ايمان به مبدا و معاد و نبوت و امامت و... ، 2) فصل اخلاق؛
3) فصل عمل كه مهمترين آنهاست؛ چرا كه انسان، موجودى است «عملى»؛ بدين معنا كه بايد عمل كند تا عالم گردد، و بايد عمل كند، تا سلوك اخلاقى اش نيكو شود. در حقيقت، عمل، منشا پيدايش آگاهى ها و عقايد است و آدمى، در آغاز عمل كرده، سپس داراى عقيده و فكر شده است.
به عبارت ديگر، دانش ها و آگاهى هاى انسان، عبارت اند از همان يافته ها و ذخيره هايى كه در نتيجه ى عمل چشم و گوش و ديگر حواس او از اين جهان برگرفته و در حافظه ى خود، نگه داشته است. كودكى كه از مادر به دنيا مى آيد، در آغاز هيچ گونه دانش و آگاهى يى ندارد و به تدريج، چيزهايى را كه در اطراف خود مى بيند و آنچه را كه مى شنود، صورت آنها را در حافظه ى خود نگه مى دارد و از روى آنها، آنچه را كه نديده و نشنينده است، بر يافته هاى خود مى سنجد، كه نام آن، دانش و آگاهى است؛ يعنى وجود انسان، همانند خزانه اى است كه هر چه از روزنه هاى آن وارد مى شود، در آن مى ماند و پس از آنكه مجموعه اى از وارد شده ها در آن قرار گرفت، نيرويى در انسان نهفته است يا پديد مى آيد كه از جمع و مقايسه و سنجش آنها با يكديگر، به موجودات و چيزهايى ديگر پى مى برد: و الله اخرجكم من بطون امهاتكم لا تعلمون شيئا و جعل لكم السمع و الابصار و الافئدة لعلكم تشكرون. [سوره ى نحل، آيه ى 78.] و خدا شما را از شكم مادرانتان- در حالى كه چيزى را نمى دانستيد- بيرون آورد، و براى شما گوش و چشمها و دلها قرار داد، باشد كه سپاسگزارى كنيد.
نكته ى مهمتر اينكه براى انسان كه در اين جهان زندگى مى كند، هر چيزى بايد نتيجه ى عملى داشته باشد. شايد برخى بر اين گمان اند كه عقيده به توحيد، به تنهايى براى تامين سعادت آدمى كافى است؛ در حالى كه چنين نيست، بلكه ثمره ى توحيد بايد در زندگى اش ظاهر گردد و سلوك اخلاقى و عملى او، جلوه هاى ايمان و گرايش توحيدى او باشد. اگر آدمى در حوزه ى خيال خود زندگى مى كرد و از پرداخته هاى خيال خويش مى خورد و مى آشاميد و در خيال، با انسانهاى ديگر همنشين بود و با آنها در داد و ستد بود، اين امكان بود كه در امور دينى و اخلاقى نيز به همان عقيده ى تنها بسنده كند؛ ليكن در روزى اين زمين و زير اين آسمان كبود، زندگى مى كند و از مواد اين زمين، بهره مند مى شود و انسانهاى ديگر نيز همانند او از اين زمين پديد آمده اند (منها خلقناكم) و با او در برخورد و تعامل اند. بنابراين، امور دينى و اخلاقى هم بايد در اين زندگى به كارش آيد. آفريدگار هستى، انسان را به اين جهان آورده است تا در پرتو عمل، خويشتن را براى زندگى پاكيزه و نشاطآور در جهان ديگر، آماده سازد. على عليه السلام فرموده است:
اراد ان يبلوكم احسن عملا فبادروا باعمالكم تكونوا مع جيران الله فى داره، رافق بهم رسله و ازارهم ملائكته، و اكرم اسماعكم ان تسمع حسيس نار ابدا، و صان اجسادهم ان تلقى لغوبا و نصبا «ذلك فضل الله يوتيه من يشاء و الله ذوالفضل العظيم». [نهج البلاغه، ترجمه ى شهيدى، خطبه 183.]
خداوند، خواسته است شما را بيازمايد تا كار كدام يك از شما بهتر آيد. پس با كردارهاى خود، پيشى گيريد تا در خانه ى خدا با همسايگان خدا باشيد. پيامبران خود را رفيقان آنان كرده، و فرشتگانش را به زيارتشان برانگيخته، و گوشهاشان را حرمت نهاده است تا بانگ آتش را نشنوند، و تن هاشان را نگاهداشته است، از اينكه رنجى يا سختى يى بدان رسد. «اين بخشش خداست، به هر كس كه خواهد، دهد و خدا صاحب بخشش بزرگ است». و روشن است كه اگر آدمى در زندگى هدايت شود، پس از مرگ نيز سعادتمند خواهد بود، و گرنه هر كس كه در اين زندگى كور و گمراه است، در آخرت نيز كورتر و گمراه تر خواهد بود. و من كان فى هذه اعمى فهو فى الاخرة اعمى و اضل سبيلا. [سوره ى اسراء، آيه ى 72.] و هر كه در اين دنيا كوردل باشد، در آخرت هم كوردل تر و گمراه تر خواهد بود.
بانوى مكرم اسلام، در بخش پايانى اين قسمت از سخنان خويش و پس از تشريح حكمت و هدف عالى تشريع پاره اى از احكام الهى، بويژه طرح مسئله ى امامت و نقش محورى آن در تاسيس نهادهاى جامعه اسلامى و اداره ى آن، آياتى را تلاوت كرده است كه بيان كننده، مسئوليت مسلمانان، نسبت به خداوند و شريعت مقدس اسلام است.
رعايت تقوا چنانكه شايسته ى اوست (اتقوا الله حق تقاته)، يعنى تقوايى كامل و بحق و هيشمه و در همه ى جوانب زندگى، كه به خوددارى و اجتناب از حرامها و انجام واجبهاى الهى، حتى پرواى بروز انگيزه ها و محركهاى حرام و مخالفت احكام شرعى مى انجامد، مسلمانان بايد خدا را حاضر و ناظر بدانند و در گفتارها و رفتارها و حتى بالاتر از آن، انديشه ها و افكار خود، مراقب خويشتن باشند؛ چرا كه مسلمان، يعنى كسى كه ايمان و اعتقاد و باور به خداى يگانه ى زنده ى شنواى بيناى داناى توانا دارد؛ خدايى كه از اسرار دلها آگاه است؛ خدايى كه جهان را بر اساس نظم و حساب و عدالت، بر پا كرده است. «بالعدل قامت السموات و الارض». [تفسير صافى، سوره ى الرحمن (حديث نبوى).] هيچ عملى و انديشه اى از نيك و بد، در پيشگاه او گم نمى شود و هر كس را به آنچه انجام داده است، نيك يا بد پاداش يا كيفر مى دهد.
بدين روى، فاطمه عليه السلام پس از آنكه مخاطبان مدعى ايمان را از حكمت احكام الهى آگاه كرد، آنان را به وظايف اسلامى و مسئوليت بزرگى كه بر عهده دارند، متوجه ساخت و اين آيه را تلاوت فرمود: «اتقوا الله حق تقاته و لا تموتن الا و انتم مسلمون». گويى نتيجه و نهايت فرمان «اتقوا الله» و تاكيد «حق تقاته» آن است كه همچنان كه اسلام را پذيرفته اند، بر اين عهد پايدار بمانند و وصيت پيامبر بزرگوار اسلام را در ظرف فراموشى ننهند و خود را از پيروى هواهاى نفسانى برهانند و در نهايت زندگى و به هنگام فرارسيدن مرگ، تسليم حق گردند و جز مسلمان نميرند: «و لا تموتن الا و انتم مسلمون». چرا كه: «انما يخشى الله من عباده العلماء؛ [سوره ى فاطر، آيه ى 28.] از بندگان خدا، تنها دانايان اند كه از او مى ترسند».
هر كه او بيدارتر، پر دردتر           هر كه او آگاه تر، رخ زردتر
[مثنوى، دفتر دوم، بيت 629.] .

نوشتن دیدگاه