1 . گفتار ابوبكر : عقبة بن حارث گفت : ابوبكر نماز را خواند سپس از مسجد خارج شد و امام حسن را ديد كه با كودكان بازى مى كند او را گرفت و روى شانهء خود قرار داده و گفت : پدرم فداى كسى باد ! كه شبيه پيامبر است . (36)
2 . انس بن مالك : بخارى در صحيح خود در باب مناقب الحسن والحسين (عليه السلام) ، به سند خود از انس روايت كرده كه گفت : هيچ كس شباهتش بيشتر از حسن بن على به رسول خدا (صلى الله عليه وآله) نبود . (37)
زبير گفت : رسول خدا (صلى الله عليه وآله) حسن (عليه السلام) را مى بوسيد و او را به سينهء خود مى فشرد و مى بوئيد در خدمتش مردى از انصار بود كه از عمل پيامبر تعجب كرد و گفت : من پسرى دارم كه به حد بلوغ رسيده است و من تاكنون او را نبوسيده‌ام . پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله) فرمود : اين كه خداوند رحمت وعاطفه را از دل تو برگرفته ، من چه گناهى دارم ؟ . (38)
مساور مولى بن سعد بن بكر گفت : روزى كه امام حسن مجتبى (عليه السلام) فوت كرد ، ابوهريره را ديدم در مسجد ايستاده و در حالى كه به شدت مى گريست با صداى بلند فرياد مى زدند كه اى مردم ! امروز محبوب رسول خدا (صلى الله عليه وآله) از دنيا رفت .
زهير بن اقمر گفت : حسن بن على (عليه السلام) بعد از شهادت على (عليه السلام) مشغول ايراد خطابه اى بود كه مردى بلند قامت از قبيلهء ازد برخاست وگفت : رسول خدا (صلى الله عليه وآله) را ديدم اين آقا را به دوش خود سوار كرده ومى فرمايند : كسى كه مرا دوست مى دارد ، بايد حسن (عليه السلام) را دوست بدارد ، اين پيام را حاضر به غائب برساند . اگر دستور پيامبر نبود ، من اين حديث را به شما نمى گفتم .
عايشه گفت : پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله) حسن (عليه السلام) را مى گرفت وبه سينه اش مى چسباند سپس مى فرمود : خدايا اين پسر من است ومن او را دوست مى دارم وتو هم او را و كسانى را كه او را دوست مى دارد ، دوست بدار .
ابن عباس گويد : من به هيچ چيز به غير از اين كه در جوانى با پاى پياده به حج نرفتم افسوس نخوردم در حالى كه حسن بن على 25 بار با پاى پياده به حج رفت . در وضعى كه مركبها در جلو او كشيده مى شد وسه بار همهء اموالش را بين خود وفقرا تقسيم كرد به طورى كه يك لنگه را مى داد ولنگهء ديگر را نگه مى داشت .
3 . مروان بن حكم : جويريه گفت : چون امام حسن (عليه السلام) فوت كرد مروان در تشييع جنازه ء او شركت كرده ومى گريست . امام حسين (عليه السلام) فرمود : آيا براى او گريه مى كنى مگر تو نبودى كه او را پر از خون نمودى ، ومدام جرعه هاى غيظ را به او خورانيدى . مروان در حاليكه اشاره به كوه مى كرد ، گفت : من اين كار را با كسى كردم كه حلم وبردبارى او ، هموزن ومعادل اين كوه بود . (39)
4 . ابن روزبهان اصفهانى (عليه السلام) : مى گويد : بار خدايا صلوات وسلام بفرست بر امام دوم ، صاحب آياتى از قرآن كه در فضيلت او نازل شده ، كاشف اسرار حقائق ومعانى ، رباينده ء گوى سبقت در فضائل وكمالات . او است كه پيامبر درباره ء او فرمود : او چه نيكو سوار شونده است . كنيه آن حضرت ابومحمد است واز جمله القابش يكى سيد است ويكى رضا به واسطهء آن كه كمال رضا وتواضع ، او را حاصل بوده وديگر سبط زيرا كه آن حضرت سبط حضرت پيغمبر (صلى الله عليه وآله) بوده ويكى ديگر زكى به واسطهء كمال پاكى وطهارتى كه آن حضرت داشته است . آن حضرت به زهر شهيد شد ودر بقيع دفن گرديد . اللهم وصل على سيدنا محمد وآله سيما الإمام المجتبى الحسن الرضا و سلم تسليما . (40)
5 . حافظ حسين كربلائى تبريزى ( م 994 ه‍ ) : صاحب كتاب روضات الجنان درباره ء امام حسن مجتبى (عليه السلام) مى نويسد : وى سبط اول رسول خداست و امام دوم از ائمهء هدى است شبيه ترين خلق به سيد انبيا بود . ولادت خجسته اش در مدينهء طيبه در شب پانزدهم رمضان سنهء ثلاث هجرى رخ داده است .
در كتاب كشف المحجوب مذكور است كه شيخ حسن بصرى به حضرت امام حسن مجتبى (عليه السلام) در مورد جبر و قدر چيزى نوشت و سؤالى از آن حضرت نمود كه حق در اين مسألهء غامضهء چيست ؟ آن حضرت جواب او نوشت و آن سؤال و جواب اين است :
سؤال : بسم الله الرحمن الرحيم . السلام عليك يا ابن رسول الله ، وقرة عينه ورحمة الله و بركاته . اما بعد فانكم معاشر بنى هاشم كالفلك الجارية في اللجج ومصابيح الدجى واعلام الهدى والائمة القادة الذين من تابعهم نجى ، كسفينة نوح المشحونة التى يؤل اليها المؤمنون وينجو فيها المتمسكون . فما قولك يا ابن رسول الله عند حيرتنا في القدر واختلافنا في الاستطاعة علمنا بما تأكد رأيك فانكم ذرية بعضها من بعض ، به علم الله علمتم وهو الشاهد عليكم وانتم شهداء الله على الناس .
جواب مشحون به صواب آن حضرت : بسم الله الرحمن الرحيم ، امام بعد : فقد انتهى الى كتابك عند حيرتك وحيرة من زعمت من امتنا . والذى عليه رأيى ان من لم يؤمن بالقدر خيره وشره فقد كفر ، و من حمل المعاصى على الله فقد فجر ، ان الله لايطاع بإكراه ولايعصى بغلبة ولايهمل العباد من الملكة ، لكنه المالك لما ملكهم ، والقادر على ما عليه قدرتهم .  سلام و درود بر تو باد اى فرزند رسول خدا و اى نور چشم آن بزرگوار رحمت و بركات خدا شامل حال شما باد ! شما گروه بنى هاشم همانند كشتى ‌ها در درياها و اقيانوسها هستيد شما چراغهاى روشنگر در تاريكيها و ظلمات مى باشيد شما پرچمهاى هدايت و پيشوايان راستين پيروان هستيد افرادى كه از شما پيروى نمايد نجات يافته‌اند همانند كشتى نوح كه مؤمنان به آن پناه مى برند و چنگ زنندگان به آن نجات مى يابند چه مى فرمائيد در مورد قدر كه ما در حيرت به سر مى بريم و ما در مورد توان بشر و حدود آن اختلاف داريم ؟
امام (عليه السلام) در پاسخ كوتاهى جان كلام را فرمودند : نامه‌ى شما به من رسيد تحير شما را دريافتم رأى من آنست هر كس كه به اصل قضاء و قدر خواه خير باشد يا شر ايمان نداشته باشد كفر ورزيده است كسى كه صدور تمام معاصى را به خدا نسبت فاجر و فاسق گرديده است خداوند با اكراه و اجبار مورد اطاعت قرار نمى گيرد ( لا اكراه في الدين ) و با غلبه و پيروزى او مورد عصيان واقع نمى گردد او بندگان را مهمل و به خودشان وانداشته است او مالك تمام مملوكات بندگان مى باشد او توانا است بر تمام آنچه آنان توان و قدرت دارند .
6 . آية الله كاشف الغطاء گويد : آية الله شيخ محمد حسين كاشف الغطاء مرد علم و عمل صاحب الفردوس الأعلى و شخصيتى كه در عرصه‌هاى مختلف علمى و اجتماعى حضور مؤثر داشته است و در كنفرانس فلسطينى آن روز ، پيشوا و امام جماعت تمام گروههاى مختلف شيعه و سنى گرديد در مقدمه كتاب حياة الأمام الحسن (عليه السلام) تأليف شيخ باقر قرشى گويد : الأمام السبط ابومحمد الزكى ، نخستين سبط از اسباط يازده گانه از نسل محمد (صلى الله عليه وآله) سيد انبياء و نسل على سيد بشر نخستين فردى است كه نور نبوت و امامت ، هر دو در او گرد آمده است پس او مجمع نورين و يكى از نيرين وملتقاى بحرين مرج البحرين يلتقيان يخرج منهما اللؤ والمرجان مى باشد على (عليه السلام) بحر نور امامت و فاطمه بحر نور نبوت و كرامت ، از اين دو درياى پرگهر لولؤ اخضر و كبود خارج مى گردد لؤلؤ كبودى كه كبودى او همرنگ سم آسمان و مرجان قرمزى كه رنگ او با رنگ خونهاى جارى در زمين مى باشد . حسن مجتبى نخستين پيشواى امين از صلب سيد اوصياء ، فردى است كه حق را اظهار و باطل را نابود و خون مردم را با صلح خود تضمين و تأمين نمود . اگر در حركت صلح آميز او بنگريم شرايط و ظروف آن را در نظر بگيريم خواهيم ديد او با دشمن خود با سلم ومحاربه ننمود و پيروزى را با صلح و ترك جنگ به دست آورد و آتش جنگ را خاموش ساخت عار شناى آن را ظاهر ساخت و مصلحت همان بود كه جز با صلاح جنگ نكند نه با سلاح ، با اعمال و كارهاى صلح آميز دشمن را ذبح كند نه با قتال ونبال ، آنچنان كه حركت و نهضت برادرش حسين (عليه السلام) بر طاغوت زمان خود همان بود كه با او مقاتله ، ومحاربه نمايد خود و اصحاب خود را به كشتن دهد و اهل و عيال و امانتهاى رسالت را به اسارت بكشاند و همين امر در عالم سياست و قوانين غلبه وكياست با قطع نظر از اوامر الهى و مشيت ازلى همان بود كه صورت پذيرفته است واجب متغين در شرايط امام حسن (عليه السلام) و موقعيتى كه قرار داشت جز صلح با فرعون زمان چيز ديگرى نبود حقيقتى كه وجود دارد آنست اگر صلح امام حسن (عليه السلام) و شهادت امام حسين (عليه السلام) نبود براى اسلام ، اسم و رسمى باقى نمى ماند و تمام تلاشها و كوششهاى مقام شامخ رسالت (صلى الله عليه وآله) و آنچه از خير ، بركت هدايت و رحمت آورده بود تباه مى گرديد چون ابوسفيان و بخل او معاويه و نسل او يزيد تمام سعى و كوششان متمركز بود كه اسلام را به آن دوران جاهليت برگردانند و همان عبادت لات ، عزى وجبت را مرسوم سازند . شايد اشاره به همين جايى كه پيامبر خدا (صلى الله عليه وآله) مى فرمايد : حسن و حسين امام هستند خواه قيام ورزند يا قعود نمايند . شايد قصد دارد فرمود باشند حسن امام است در قعود خود ، و حسين هم امام است در قيام و نهضت خود . (41)
 
- پاورقی -

 (36) - حلية الأولياء ج 2 ، ص 35 .
(37) - حلية الأولياء ج 2 ، ص 35 .
(38) - حلية الأولياء ج 2 ، ص 35 .
(39) - سفينة البحار ج 1 ، ص 255 ، ماده حسن .
(40) - وسيلة الخادم إلى المخدوم ، ص 151 - 157 .
(41) - پيشگفتار امام كاشف الغطاء بر كتاب حياة الأمام الحسن تأليف شيخ باقر قرشى در سال 1373 ه‍ . ق .

نوشتن دیدگاه