فقه عبارت است از فهم و شناخت احكام فرعى از طهارت تا ديات و اين احكام از ادله اربعه استنباط مى‏شود كه مفصل‏ترين و مشروح‏ترين آنها سنت مى‏باشد كه نزد شيعه عبارت است از حديث پيامبر و اهل بيت.
پس كتابهاى شيعه در اين زمينه برگرفته از همان ادله چهارگانه است و بيشترين بخش حديث را حديث امام صادق (ع) تشكيل مى‏دهد و هرگاه احاديث مروى از آن حضرت نبود، استنباط احكام بر دانشمندان دشوار بود. و نه تنها فقها و دانشمندان شيعه از بوستان دانش امام جعفر صادق (ع) بهره برده‏اند، بلكه بيشترين فقيهان اهل سنت كه معاصر آن حضرت بوده‏اند، مانند ابوحنيفه، سفيانها، ايوب و غيرهم ريزه خوار خوان پر نعمت دانش امام بوده‏اند و چنانكه ابن ابى الحديد مى‏نويسد، فقه مذاهب اربعه اهل سنت به فقه الصادق (ع) بر مى‏گردد. 1
آلوسى در مختصر «تحفه اثنى عشريه» مى‏نويسد: اين ابو حنيفه كه در ميان اهل سنت مايه فخر و مباهات است با صراحت تمام مى‏گويد: «لولا السّنتان لهلك النعمان» و منطورش همان دو سالى است كه به حضور امام آمده و از محضر آن حضرت دانش اندوخته است .
حق آن است كه حضرت امام جفعر صادق (ع)، يگانه فيه جهان اسلام شمرده شود و دليل بر اين مدعا همين كثرت راويان و فراوانى حديث و روايت از آن حضرت است و هر كس كتب حديثى را بررسى كند به فراوانى احاديث امام صادق و كثرت راويان و محدثان از آن بزرگوار، واقف خواهد شد.
البته فقهاى زيادى هم عصر امام بوده‏اند كه از هيچيك اين اندازه (بلكه خيلى پائين‏تر از آن) حديث روايت نشده و در بازار دانش و فرهنگ، هيچكدام اين اندازه علم و فقاهت عرضه نكرده‏اند و هيچ مطلبى از آن حضرت سؤال نشده كه در پاسخ مانده باشد.
فقه در حقيقت، آئين زندگى و برنامه حيات انسانى است و دين جز در پرتو فقه شناخته نمى‏شود( به عبارت ديگر زندگى انسان منهاى دين شكلِ صحيح نمى‏گيرد و دين هم بدون فقه و فقاهت مفهوم درست پيدا نمى‏كند).
لذا مشاهد مى‏كنيم كه امام صادق (ع) شاگردان و اصحاب خود را به تفقه در دين (فهميدن و شناخت دين) امر مى‏فرمود و در حديثى چنين فرموده است: حديثى كه راجع به حلال و حرام از يك راوى راستگو مى‏شنوى و فرإ؛ ك‏ك مى‏گيرى، بهتر است از دنيا و طلا و نقره‏هاى آن. 2
در حديثى ديگر: هرگز طلب دنيا تو را از فراگيرى و آموختن دين باز ندارد؛ زيرا طالب دنيا گاهى كامياب است و ديگر بارنا كام و هلاك. 3
و در حديث سوم، به عنوان ترغيب به تفقه و فهم دين فرمود:
ليت السّياط على روس اصحابى حتّى يتفقهوا فى الحلال و الحرام. 4
كاش تازيانه بر سر ياران من فرود مى‏آمد و آنها را وادار مى‏كرد كه در شناخت حلال و حرام فقيه و دانا شوند.
و در حديث چهارم فرمود:
تفقهوا فى الدّين فانّه من لم يتفقه فى الدين فهوا أعرابى. 5
از امام جعفر صادق (ع) از تفسير آيه «و من يوتِ الحكمة فقد أُوتى خيراً كثيراً»6 و معنى حكمت سؤال مى‏شود؛ در پاسخ مى‏فرمايد: حكمت يعنى شناخت و فهم دين.
و نيز فقيه در نزد امام صادق (ع) كسى است كه حديث شناس هم باشد:
اعرفوا منازل شيعتنا بقدر ما يحسنون من روايتهم عنّا فانّا لا نعد الفقيه منهم فقيها حتى يكون محدثا.7
منزلت و مقام شيعيان ما را از ميزان نقل كردن احاديث ما بفهميد، چون ما كسى را فقيه نمى‏شناسيم مگر آنكه محدث هم باشد.

- پاورقی -

1- شرح نهج‏البلاغه ابن ابى الحديد ، ج 1، ص 18.
2- بحار الانوار ، ج 1، ص 213 - 215.
3- بحار الانوار ، ج 1، ص 213 - 215.
4- بحار الانوار ، ج 1، ص 213 - 215.
5- بحار الانوار ، ج 1، ص 213 - 215.
6- البقره /269.
7- بحارالانوار ، ج 2، ص 82.

نوشتن دیدگاه