ساماندهى اقتصادى از ويژگى هاى استقرار حكومتى دينى است كه عدالت اجتماعى را در ابعاد گوناگون مستقر مى سازد. نهاد سياسى هر مقدار از معيارهاى دينى عدول نمايد به همان مقدار به ناهنجارى هاى اقتصادى روى آورده و باعث نا برابرى هاى اقتصادى مى گردد. در زمان بنى اميه به لحاظ حاكميت قوميت برترى طلب آنان ، نا برابرى عميق در فرايند ساختار اقتصادى جامعه پديدار شد. بگونه اى كه يك اقليت حاكم فرصت طلب سرمايه هاى كلان از اموال عمومى و حيف و ميل انباشتند و كثريت جامعه به ويژه چالشگران عليه بنى اميه بخصوص عترت و هواداران آنها در تنگ ناهاى شديد محروميت گسيل شدند.
از آغازين روز حكومت عثمان و با مسلط شدن بنى اميه بر گرده مردم گسيل سرمايه ها به سود اشخاص توان مند سياسى شروع شد. و تا پايان انقراض ‍ بنى اميه ادامه يافت . آنان نه تنها نقدينه هاى بيت المال و ثروت هاى عمومى را كه ان زمان به صورت شمش هاى طلا و نقره بود به حساب هاى شخصى منظور نمودند، بلكه اموال و مستغلات و انفال را به گونه مديريت دادند كه به سود آنها ضبط و ثبت شود. اين تبعيض ناروا آن مقدار سرمايه در نزد افراد انباشت كه افراد به راحتى مى توانستند هزينه هاى جنگ هاى مهم را متحمل شوند. بنى اميه به تعبير امير المومنين همانند شتر گرسنه اى كه به علف بهارى روى آورده به بيت امال تهاجم نمودند: يخضمون مال الله خضمه الابل نبته الربيع . (1)
عثمان در اين راستا ان گونه شفاف موضع گرفت كه اظهار داشت اگر كليدهاى بهشت در اختيار من بود در اختيار بنى اميه قرار مى دادم : اما و الله لو قدرت على مفاتيح الجنۀ لسلمتها الى بنى اميه . (2)
و جالب اين است كه اين روش را نه تنها نكوهيده نمى دانست ، بلكه به ان افتخار هم مى كرد، زياد بن عبيد هنگامى كه از حيف و ميل هاى عثمان بر اشفت و به گريه در آمد: عثمان گفت گريه چرا! عمر خويشان خود را زا بيت المال براى رضاى خدا محروم مى نمود، من براى رضاى خدا خويشان خويش را بر مى گزينيم ! انا اعطى اهلى و قرابتى ابتغاء وجه الله . (3)
اين تبعيض ناروا را براى جلب رضاى خدا انجام مى داد! بررسى برخى امار ارقام ها روش نا برابرى بنى اميه را به خوبى آشكار مى سازد.
عثمان به چهار نفر از قريش كه آنان را به دامادى خويش بزگزيد سه هزار دينار بخشيد. هنگامى كه افريقا فتح شد يك پنجم غنائم را به دامادش ‍ مروان بخشيد. عثمان وقتى عبد الله بن اسيد در مدينه به حضور وى رسيد سيصد هزار درهم به وى و به هر يك از همراهان وى صد هزار درهم عطا كرد. كه عبد الله بن ارقم صندوق دار بيت المال از پرداخت آنها امتناع ورزيد. و كليدهاى خزانه را در مسجد به نزد عثمان آورد و بر منبر اويخت و گفت يك غلام (حلقه به گوش ) مى خواهد تا اين مبلغ ‌ها را بى چون و چرا بپردازد. عثمان هم كليدها را گرفت در اختيار غلامى به نام نائل قرار داد! عبد الله نيز به خانه خويش بر گشت .
وى آنگاه اموالى را به نزد عبد الله بن ارقم فرستاد كه وى از دريافت آنها باز ايستاد و گفت اين اموال اگر از بيت المال باشد سهم من از بيت المال اين مقدار نمى باشد و اگر از اموال شخصى خليفه باشد، مرا نيازى به اين گونه اموال (4) نيست .
وى فدك را كه بخشيده رسول الله (ص ) به فاطمه عليها السلام بود در اختيار مروان داماد خويش قرار داد و بخشى از زمين بازار مدينه را در اختيار حرث بن حكم برادر مروان قرار داد. عثمان قرقگاه و مراتع مدينه را در اختيار بنى اميه قرار داده بود تا دام هايى كه از بيت المال به چنگ آورده بودند در ان مراتع بچرند و دام هاى ديگر اجازه ورود به ان مراتع را نمى داد.
عثمان بعد از فتح مغرب تمام عنائم را در اختيار عبد الله بن ابى سرح قرار داد و به كسى سهم منظور ننمود. وى به ابوسفيان دويست هزار درهم و به مروان نيز در نوبت ديگر صد هزار درهم بخشيد كه عبد الله بن ارقم صندوق دار بر اشفت و گريه كرد، عثمان گفت از اين كه صله رحم به جاى مى اورم گريه مى كنى ! عبد الله گفت براى اين گريه مى كنم كه انگار اين اموال را جايگزين اموالى مى نمايى كه در زمان رسول الله (ص ) انفاق كردى .
كه اگر ان زمان بود صد درهم اين اموال هم براى مروان زيادى بود. (5)
وى به طلحه دويست هزار دينار و به زيبر 598000 درهم و به زيد بن ثابت در يك قلم صد هزار دينار عطا نمود. زيد بن ثابت ان مقدار طلا و نقره انباشته بود كه بعد از مرگ وى شمش ها را با تبر مى شكستند و تقسيم مى نمودند. (6) يعلى بن منيه ان مقدار ثروت اندوخته بود كه بعد از عثمان هنگامى كه به مكه گريخت و با ناكثين هم پيمان شد بخش عظيمى از هزينه جنگ جمل را متحمل شد. و نيز عبد الله بن عامر (پسر دايى عثمان ) استاندار عثمان در بصره ان مقدار ثروت اندوخت كه وقتى با ناكثين در مكه هم پيمان شد بخش ديگرى از هزينه جنگ عليه على عليه السلام را متقيل شد. و شتر سرخ موى عسگر را در اختيار عايشه قرار داد. (7)
عمرو عاص در هنگام مرگ 325000 دينار و هزار درهم و دو هزار درهم گندم و ده هزار درهم رضيعه و... بجاى نهاد. (8) و شخص عثمان هنگام مرگ پنجاه هزار دينار دو ميليون درهم و هكتارها زمين و رمه هاى شتر به جاى نهاد. (9) زياد استاندار معاويه كوفه و بصره دست عمال را در حيف ميل باز گذاشت كه هزاران درهم بردند و در يك قلم 25000 درهم نصيب وى شد. (10) عبد الرحمن بن زياد در مدت كوتاه استاندارى خراسان ان مقدار مال انباشت كه اگر هر روز هزار درهم هزينه مى كرد براى صد سالش ‍ كفايت مى كرد. (11) شخص معاويه ان گونه ثروت اندوخت كه سرمايه كلان با ارزش را به خود و هوادارانش اختصاص داد. (12)
اين ها بخشى از ده ها موارد امار و ارقام حيف و ميل اموال عمومى در زمان حكومت بنى اميه مى باشد. و اين در شرايطى بود كه اكثريت مردم در انواع ناهنجارى ها و محروميت ها كه شرح ان خواهد آمد بودند. با اين سرمايه ها كاخ ‌هايى متعدد در مدينه و بصره و شام سبز نمودند (13) در كنار هزاران كوخ و هزاران ديگر كه از كوخ هم محروم بودند. با اين سرمايه زندگى ساده و زاهدانه جاى خود را به اسراف و اشرافى گرى و تباهى سپرد. و اين در شرايطى بود كه عموم جامعه به خصوص بنى هاشم و شيعيان على از حق حيات و زندگى برخوردار نبودند و جان و مالشان در امنيت نبود. در زير هر سر پناهى و در كنار هر حجر و مدرى شيعه على را مى يافتند به شهادت مى رساندند و اموال وى را به غارت مى بردند.
____________________

1- نهج البلاغه ، خ 3، ص 10.
2- الجمل ، ص 184.
3- نهج البلاغه ابن ميثم ، ج 1، ص 175.
4- نهج البلاغه ابن ميثم ، ذيل خطبه 3، ص 175.
5- نهج البلاغه ابى الحديد، ذيل خطبه 3، ج 1، ص 67.
6- الغدير، ج 8، ص 286، مروج الذهب ، ج 2، ص 333.
7- طبرى ، ج ، 4، ص 174.
8- مروج الذهب ، ج 3، ص 23.
9- همان ، ج 2، ص 333.
10- تاريخ يعقوبى ، ج 2، ص 145.
11- همان ، ص 148.
12- همان ، ص 145.
13- مروج الذهب ، ج 2. 333.

نوشتن دیدگاه