بيان شد كه انسان با خصوصيات وجوديه اش براى كمال مطلوب و هدف بالذاتى آفريده شده استو به اين هدف جز از طريق راههاى معينى كه از طرف خالق او معرفى شده باشد و تمامى ابعاد وجودى او را شامل شود، نمى توان رسيد. اين ابعاد، شامل بعد اعتقادى ، روحى و تمايلات گوناگون مادى - احساسات و عواطف و... مى شود. قرآن كريم مى فرمايد: و ان هذا صراطى مستقيما فاتبعوه و لاتتبعوا السبل فتفرق بكم عن سبيله ذلكم وصاكم به لعلكم تتقون (1028)، (و اينكه اين است راه راست من پس آن را متابعت كرده و راههاى ديگر را تبعيت نكنيد تا شما را از راه خدا جدا كند اين امرى است كه خدا شما را به آن سفارش كرده است شايد باتقوا شويد) راههايى كه نهى شده ايم از تبعيت آنها راههايى است كه يا از راه اعتقاد ما را از خدا جدا مى كند يا از راه صفات ذميمه ، كه عبارتند از كفر،(1029) شرك ،(1030) نفاق ،(1031) هواهاى نفسانى (1032)، ظلم ،(1033) گناه (1034) و جرم و كسانى كه گمراهند(1035) و گمراه مى كنند و مانع از راه خدا مى شوند و راه جاهلان (1036) و در نهايت شيطان (1037) كه اساس ضلالت مى باشد، و در مقابل ، تمامى راههايى كه امر به تبعيت از آن شده ايم بر محور صراط مستقيم قرار دارد و ما را به حقيقت آن مى رساند مانند راه منيبين و بازگشت كنندگان به حق تعالى ، و اتبع سبيل من اناب الى (1038) (و راه كسى را كه به من رجوع مى كند، تبعيت كن ) انا به رجوع مكرر را مى گويند و به آن كسى كه در تمامى امور به خداوند رجوع مى كند، در هستى و شئون آن ، منيب گفته مى شود و اين راه انبياء عليهم السلام است از جمله حضرت ابراهيم (1039) و پيامبر(1040) عليهماالسلام . بنابراين انسان در اين عالم فقط يك خط مستقيم براى رسيدن به نتيجه وجوديش دارد و آن خطى است كه خالق او برايش ترسيم كرده و شامل راههايى مى شود كه او را در اين خط قرار مى دهد، لكن قرآن كريم پس از توجه انسان به اين خط مستقيم و تبعيت از آن ، راههاى ديگرى را با اوصاف خاصى براى او ثابت كرده است ، قد جاءكم من الله نور و كتاب مبين يهدى به الله من اتبع رضوانه سبل السلام و يخرجهم من الظلمات الى النور باذنه و يهديهم الى صراط مستقيم (1041)، (بتحقيق از طرف خداوند نور و كتاب آشكار برايتان آمده است خداوند با آن كسانى را كه از رضايتش تبعيت كنند به راههاى امن هدايت مى كند و ايشان را از ظلمتها به نور به اذنش بيرون مى آورد و به راه مستقيم هدايتشان مى كند) و در جاى ديگرى مى فرمايد: و الذين جاهدوا فينا لنهدينهم سبلنا و ان الله لمع المحسنين (1042)، (و كسانى كه براى ما مجاهده كنند حتما به راههاى خود هدايتشان مى كنيم و همان خدا با نيكوكاران است ) از اين دو آيه استفاده مى شود كه كسانى كه از امورى كه مورد رضايت خداوند است تبعيت كنند و آنها راههاى عمومى است كه او از طريق انبياء به بشر براى ارتباط با خودش معرفى نموده و به واسطه مجاهده براى او پيموده مى شود، به راههاى ديگرى كه آنها نيز انتساب خاص به خدا داشته و خصوصيت آنها آن است كه ايمن است از هر آلودگى است به گونه اى كه ظلمتى در آن نيست و آن هدايت به صراط مستقيم است ، هدايت مى شوند، پس بايد اين راهها نيز در متن صراط مستقيم باشد و به گونه اى باشد كه ايمن از ناپاكيها باشد و بزرگترين ناپاكى از ديدگاه قرآن كريم شرك و مراتب شرك است كه آن مراتب با ايمان ظاهرى نيز جمع مى شود همان طور كه مى فرمايد: و ما يؤ من اكثرهم بالله الا و هم مشركون (1043)، (و اكثريت مردم ايمان به خدا ندارند مگر اينكه مشرك نيز مى باشند) و حال آنكه دعوت انبياء عليهم السلام به توحيد خالص است كه نه در اعتقاد و نه در عمل و نه در اوصاف نفسانى ابتلاء به شرك نباشد، خداوند مى فرمايد: قل هذه سبيلى ادعو الى الله على بصيرة انا و من اتبعنى و سبحان الله و ما انا من المشركين (1044)، (بگو اى پيامبر اين است راه من كه با بصيرت ، به خدا دعوت مى كنم خود و تابعينم را و خدا منزه است و من از مشركين نمى باشم ) و در آيه ديگرى مى فرمايد: الذين آمنوا و لم يلبسوا ايمانهم بظلم اولئك لهم الامن و هم مهتدون (1045)، (كسانى كه ايمان آورده و ايمانشان را به ظلمى متلبس نكنند براى ايشان امنيت است و ايشان هدايت يافتگانند) از جمع اين آيات به دست مى آيد كه صراط مستقيم داراى مراتبى است كه پيمودن مراتب اوليه اش كه همان سبل الهى است و از طرف انبياء بيان شده است انسان را به هدايتها و راههاى امنى راهنمايى مى كند كه آنها آلودگى شرك را ندارند پس بايد آنها روشناييهاى خاصى باشند كه در آن بنده فعل و صفت و ذاتى برايد خود و موجودات نبيند و حقيقت صراط مستقيم و حقيقت بندگى همين مرحله است كه آيه و نشانه بودن موجودات به طور مطلق براى او ظهور كند همان طور كه به تعبير قرآن كريم حقيقت موجودات به آيه بودنشان از حق تعالى است و براى همين هم خلق شده اند، سنريهم آياتنا فى الآفاق و فى انفسهم حتى يتبين لهم انه الحق اولم يكف بربك انه على كل شى ء شهيد الا انهم فى مرية من لقاء ربهم الا انه بكل شى ء محيط (1046) (آيات خود را در عالم و خود انسانها به ايشان نشان مى دهيم تا براى آنها آشكار شود كه خدا حق است آيا كافى نيست براى پروردگارت كه او بر هر چيزى شاهد - مشهود - است ، آگاه باش ‍ كه ايشان - كافران - در شك اند از لقاى پروردگارشان آگاه باش كه خدا بر هر چيزى احاطه دارد) از اين آيه و آيات ديگر به دست مى آيد كه موجودات با احاطه وجودى خداى متعال بر آنها آيه خداوندند و با توجه به بيانات گذشته معلوم مى شود كه آيه بودن آنها به طور مطلق با تبعيت از راههاى الهى و ظاهر صراط مستقيم كه همان عدم تلبس به ظلم و رضايت الهى و نيكوكارى است ، براى انسان ظهور مى كند و ظهور اين حقيقت ، همان تحقق به صراط مستقيم و سبل امن الهى است كه تمامى شرك درونى و قلبى از بين رفته و توحيد خالص مشاهده شود و اين حقيقت را اول انبياء و صديقين و شهداء و صالحين به تفاوت درجاتشان در آن ، پيموده اند و ديگران به ايشان ملحق مى شوند و ايشان كسانى هستند كه حقيقت صراط مستقيم اند كه در سوره حمد، صراط مستقيم به ايشان معرفى شده است قرآن كريم مى فرمايد: و من يطع الله و الرسول فاولئك مع الذين انعم الله عليهم من النبيين و الصديقين و الشهداء و الصالحين و حسن اولئك رفيقا (1047)، (و كسى كه از خدا و رسول اطاعت كند با كسانى خواهد بود كه خدا بر ايشان نعمت داده است از انبياء و صديقين و شهداء - شاهد بر اعمال - و صالحين و ايشان رفيقان خوبى هستند).

نوشتن دیدگاه