آيه (8)     
ثُمَّ لَتُسْئَلُنَّ يَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِيمِ

ترجمه :
8. پس از آن سوال مى‌شويد در آن روز از نعمت‌هاى الهى[1] .
 
 
تفسير :
در كلمه نعيم كه مورد سوال واقع مى‌شود اختلاف زيادى است.


بعضى گفتند: سوال از كفار مى‌شود، كفار مكه از شكر نعمت‌هاى الهى از


ثروت و مكنت كه به آن‌ها داده شده[2]  كه عبادت غير خدا را كردند و براى او


 
شريك در عبادت قرار دادند. و گفتند: سوال نمى‌شود مگر از اهل نار و آتش[3] ،


 
بعضى گفتند: سوال از جميع مكلّفين مى‌شود از كليه نِعَم[4] ، و بعضى گفتند: از


 
مأكولات و مشروبات و ساير ملاذّ كه از آن‌ها لذت مى‌بردند[5] ، بعضى گفتند: از صحت
و فراغ[6]  و حديثى از حضرت رسالت 9 نقل كردند كه فرمود: «نِعْمَتانِ مَغْبُونٌ فِيهِما  
كَثِيرٌ مِنَ النّاسِ: الصِحَّةُ وَ الْفَراغُ»[7] ، بعضى گفتند: از امنيت و صحت[8] ، بعضى گفتند: از  
 
جميع نِعَمْ سواى سه نعمت، لباسى كه ساتر بدن باشد، و خوراكى كه سد گرسنگى كند، و خانه‌اى كه در او سكونت كند از گرمى و سردى[9] . و اخبار بسيار از ائمه اطهار :
داريم كه سوال از ولايت اميرالمومنين 7 و ائمه طاهرين : به مضامين مختلفه متجاوز از بيست حديث[10] .
 
اقول : الف و لامِ النعيم، الف و لام جنس است شامل جميع نِعَمِ الهى مى‌شود كه مى‌فرمايد: (وَ إِنْ تَعُدُّوا نِعْمَةَ اللهِ لا تُحْصُوها)[11] . و نظر به اينكه افعال الهى تماماً از روى  
حكمت و مصلحت است، اگر بنده‌اى بر نعمتى كه به او عنايت شده به مصرفى كه غرض الهى تعلق گرفته صرف كند، مورد سوال واقع نمى‌شود. و اما اگر كفران كرد و بر خلاف غرض الهى صرف كرد، مورد سوال واقع مى‌شود، چه نِعَمِ ظاهريه باشد و چه نِعَمِ باطنيه. چه نعمِ داخليه باشد و چه خارجيه. و از باب مثال مقدارى از نعمِ الهى را تذكر مى‌دهيم: نعمت عقل و قواى باطنيه و روحيه و ظاهريه جسميه و بدنيه، نعمت ارسال رُسُل و اِنزال كتب و جَعلِ اَحكام و ولايت و امامت ائمه طاهرين : و كليه نِعَمِ دنيويه، و نعمت علم و معرفت و توفيق و غير اين‌ها. اگر بر طبق دستور الهى صرف كرده، هيچ مسئوليتى ندارد، بلكه مورد تفضّلات و مثوبات اُخروى مى‌گردد و اگر بر خلاف دستور رفتار كرد، مسئوليت دارد و مورد عذاب و عقوبات مى‌گردد. و اخبار مذكوره بيان مصداق اَتَمّ آن‌ها را و بيان اعظمِ نعمِ الهى را مى‌كند و به اين بيان جمع بين اقوال و اخبار مى‌توان كرد.
*    *    *
 
هَذَا آخِرُ ما أرَدْنا فِي تَفْسِيرِ هَذِهِ السُّورَةِ، وَ يَتْلُوهُ


ـ إنْ شاءَ اللهُ ـ تَفْسيرُ بَقِيَّةِ السُّوَرِ بِحَوْلِهِ وَ قُوَّتِهِ[12] .
 
 
 
 
 
 
 

[1] .  و اگر نعمت خدا را شماره كنيد، نمى‌توانيد آن را به شمار در آوريد. سوره ابراهيم: آيه 34 و نحل :آيه 18.
[2] .  اين آخر استعداد ما در تفسير اين سوره بود و إن شاء الله بعد از آن تفسير بقيه سوره‌ها مى‌آيد باكمك و يارى او.
[3] .  سوره مباركه عصر در ترتيب فعلى قرآن مجيد يكصد و سومين سوره و به ترتيب نزول،سيزدهمين سوره‌اى است كه در مكه مكرّمه بعد از سوره شرح و قبل از سوره عاديات نازل گرديد.داراى 3 آيه، 14 كلمه و 68 حرف است. از نظر حجم جزء قِصارِ الْمُفصلات است و يكى از سهسوره كوتاه قرآن مجيد است كه عبارتند از: كوثر، نصر و عصر.نام اين سوره بر گرفته از آيه اول آن است. وجه ارتباط اين سوره با سوره قبل آن است در سورهتكاثُر، به صورت خطاب ، سرگرمى بشر به تفاخر به كثرت مال و نفر و جاه بر يكديگر و كوششبراى تحصيل اين موجبات افتخار تا وقت مرگ و غافل بودن از ياد خدا و امر دين و دنيا بيان شدهو در اين سوره زيانكار بودن انسان براى صرف عمر در امور دنيا و نداشتن ايمان و عمل صالح ذكرگرديده است . در آن سوره بدكاران به عذاب و حساب تهديد كرده و در اين سوره بيان ويژگى‌هاىنيكان است و در حقيقت تقابل دو سوره ، تقابل دو ضد است كه ياد هر يك به حكم تداعى معانى ،ديگرى را به خاطر مى‌آورد.اين سوره تمامى معارف قرآنى و مقاصد مختلف آن را در كوتاه‌ترين بيان خلاصه كرده است.نخست از سوگند پرمعنى به عصر شروع مى‌شود، بعد از زيانكار بودن همه انسان‌ها كه در طبيعتزندگى تدريجى نهفته است سخن به ميان مى‌آورد. اما يك گروه را از اين اصل كلى جدا مى‌كند،آن‌ها كه داراى برنامه چهارماده‌اى زير هستند: ايمان، عمل صالح، سفارش يكديگر به حق و سفارش يكديگر به صبر كه اين چهار اصل درواقع برنامه‌هاى اعتقادى، عملى، فردى و اجتماعى انسان‌ها محسوب مى‌شود.
[4] .  در نسخه چاپ تهران «حسن» آمده كه تصحيح شد.
[5] .  مختصرى از زندگى نامه وى در همين تفسير: ج12، ص41، پاورقى(2) گذشت.
[6] .  كسى كه در نمازهاى مستحب خود سوره عصر را بخواند، خداوند در روز قيامت او را با چهره‌اىدرخشان، و لبى خندان و چشمى روشن برمى‌انگيزد تا وارد بهشت شود. ثواب الأعمال: ص155 وتفسير البرهان: ج8، ص379، ح1.
[7] .  هر كه اين سوره را بخواند خداوند براى او ده حسنه مى‌نويسد و ختم به خير مى‌شود و از اصحابحق خواهد بود. ر.ك: تفسير البرهان: ج8، ص379، ح2، به نقل از خواص القرآن.
[8] .  سوگند به عصر ]غلبه حق بر باطل[.
[9] .  ر.ك: تفسير نسفى: ج3، ص72؛ مجمع البيان: ج10، ص815 و زبدة التفاسير: ج4، ص280.
[10] .ر.ك: تفسير مقاتل: ج3، ص516؛ تفسير سمرقندى: ج3، ص590 و تفسير بغوى: ج4، ص522.
[11] .  بر نمازها و نماز ميانه مواظبت كنيد. سوره بقره: آيه 238.
[12] . تفسير سمعانى: ج6، ص278؛ تفسير العز بن عبد السلام:ج3، ص485 والبحر المحيط :ج8، ص507.

نوشتن دیدگاه