هیچ کس را توان معرفت حضرت زهرای مرضیه سلام الله علیها نبوده و نیست، جز پروردگار هستی و خاصان اولیای او، که بلندای شناخت او، پرنده ای تیزپرواز می طلبد رها شده از تمامی قیدها و بندها . که فاطمه سری است از اسرار الهی .
بزرگ بانوی جهان اسلام به عنوان برترین زنان عالم همواره در کلام حضرات معصومان علیهم السلام به ویژه پیامبر گرامی اسلام مورد توجه و عنایت خاص بوده است; گاهی از او به عنوان برترین زنان عالم و گاهی به عنوان برترین زنان بهشتی یاد شده است .
نقل شده است که در آخرین لحظه های زندگانی رسول مکرم اسلام صلی الله علیه وآله،حضرت فاطمه علیها السلام به شدت گریه میکرد . پیامبر رحمت وقتی صدای گریه دختر خود را شنید او را به نزدیک خود فرا خوانده مطالبی را آهسته به او منتقل فرمود . که در آن شدت گریه، تبسمی بر لبان فاطمه نشست . بعدها وقتی سبب آن خنده را میان گریه پرسیدند فرمود: «فبکیت البکاء الذی رایت فلما رای حزنی سارنی الثانیة فقالصلی الله علیه وآله: یا فاطمه اما ترضین ان تکونی سیدة نساء العالمین؟ فضحکت» (1)
وقتی حال رسول خدا را آنچنان دیدم گریستم، گریهای که دیدید . وقتی پدرم حزن و اندوه مرا مشاهده فرمود، دوباره با من نجوا کرد و فرمود: ای فاطمه آیا راضی و خشنود نیستی که سید و بزرگ زنان جهانیان باشی؟ پس خندیدم و شاد شدم .
در روایت دیگری نقل شده است که حضرت فاطمه فرمود: در لحظه های آخر زندگانی وقتی پدرم صدای گریه من را شنید فرمود: «یا بنیة انه لیس احد من نساء العالمین اعظم رزیة منک فلاتکونی من ادنی امراة صبرا انک سیدة نساء اهل الجنة» (2)
«دخترم! هیچ کدام از زنان جهان ارزش و مقام تو را ندارند . پس در صبر و بردباری همانند کمترین زنان نباش; زیرا تو سید و بزرگ زنان بهشتی .»
با توجه به دو روایت فوق، فاطمه زهرا به عنوان برترین زنان عالم هستی همواره به عنوان الگویی برتر مطرح بوده و هست که ابعاد وجودی آن بزرگوار فراتر از حضور در زمان و مکانی خاص است . به این عنوان که فضایل اخلاقی انسان هرگز اسیر زمان و مکان نمیشود . این الگوی فضیلت برای همیشه تاریخ، شایستگی پیروی و متابعت را داراست . فراگیری درس زندگی در مکتب انسانساز این بانوی نمونه، توفیقی بس ارجمند و بزرگ است که هرکس را نصیب نمیشود . تنها کسانی لیاقتحضور در این وادی عشق را دارند که جان خویش را سرشار از محبت او و فرزندانش کرده باشند .
شاه رسل چو فاطمه گر دختری نداشت
بی شبهه آسمان حیا اختری نداشت
گر خلقتبتول نمیکرد کردگار
در روزگار شیر خدا همسری نداشت
از این دو هر یک ار نه به هستی قدم زدی
آن یک به راستی زنی، این شوهری نداشت
ما نیز بیاییم وضوی حضور گرفته، رو به قبله با فروتنی کامل زانوی ادب زده جرعهای از این کوثر بیپایان به کام جان بریزیم:
آموزه های اخلاقی ازدواج
1 . مشورت با دختر
در ازدواج، دو نظر مشترکا میتوانند سعادت دنیا و آخرت را تامین نماید: یکی نظر شخصی خود دختر است که خداوند اراده و اختیار به او داده تا خود در سرنوشت خود تصمیم بگیرد و دیگر رای و نظر والدین، به ویژه پدر، به عنوان شخصی با تجربه های ارزشمند همراه با دلسوزی برای پاره تن خود . هرگاه این دو نظر در تعامل با یکدیگر قرار گیرد میتواند، ثمره ای بس شیرین و سعادت بخش داشته باشد و سر بر تافتن از هریک پیامدهای ناگواری در پی دارد .
پیامبر بزرگ اسلام صلی الله علیه وآله همواره این اصل مهم تربیتی یعنی مشورت و تبادل افکار با دختر را به دقت رعایت میکرد و به امت اسلامی نیز سفارش میفرمود تا از ظلم و ستم دوران جاهلیت دوری گزینند و پدران و مادران بدون مشورت و رضایت دختران در امر ازدواج اقدامی نکنند .
در همین راستا، آن حضرت در ازدواج فاطمه علیها السلام با امام علی علیه السلام به مشورت و تبادل نظر با دخترش روی آورد و فرمود: «دخترم فاطمه! پسر عمویت علی علیه السلام از تو خواستگاری نموده است . پاسخ تو چیست؟ «فاطمه علیها السلام به پدر احترام میکند که نظر شما چه میباشد؟
پیامبرصلی الله علیه وآله فرمود: «اذن الله فیه من السماء» ; خدا از آسمان در این ازدواج اجازت فرمود .
فاطمه علیها السلام گفت: «رضیتبما رضی الله لی و رسوله» ; خشنودم به آنچه که خدا و پیامبر او برای من رضایت دادند . (3)
دختران و پسران جوان ما به خوبی میدانند که ازدواج با چه کسانی مورد رضایت خداوند و پیامبر اوست و در مقابل، خداوند و پیامبرصلی الله علیه وآله با ازدواج با چه کسانی مخالف و ناراضی هستند .
2 . احترام به نظر پدر
از آنجا که هیچ پدر و مادری نیست که آرزوی خوشبختی و سعادت فرزندان خود را نداشته باشد، از اینرو دختران و پسران نباید در خیرخواهی آنان تردید کنند و نظر آنان را نادیده بگیرند .
حضرت زهرا علیها السلام پس از مشورت پدر با او، به پدر احترام نموده رای و نظر پدر را محترم شمرد و سپس عرض کرد: «یا رسول الله انت اولی بماتری» (4) «ای رسول خدا تو از من سزاوارتری که اظهارنظر کنی .»
البته، والدین نیز وقتی ببینند پسر یا دختر در انتخاب خود خطا نکردهاند و مورد مناسبی را برگزیده اند نظر خود را بر آنها تحمیل نمیکنند .
3 . پایبندی به ارزشهای والای انسانی
از آنجایی که پایه تربیت انسانهای نسل های آینده، در امر مقدس ازدواج گذاشته میشود، توجه و پایبندی به ارزشهای انسانی و اخلاقی از اساسی ترین اموری است که مورد توجه دختر و پسر قرار میگیرد . سلامت جسم و جان و دین و ایمان، از مهمترین مسائل در این زمینه است . به همین دلیل، وقتی بزرگان و ثروتمندان قریش به خواستگاری آن حضرت آمدند، جواب رد شنیدند . ولی وقتی امام علی علیه السلام ایمان مجسم، که به ظاهر مال و ثروتی از دنیا نداشت، ولی از عظمت و بزرگی روح برخوردار بود، به خواستگاری زهرا علیها السلام آمد، آن بزرگوار جواب مثبت داد .
4 . حالات معنوی و توجه به آفریدگار هستی
شب ازدواج و آغازین لحظه های شروع یک زندگی نوین برای هر زن و مردی شیرین و خاطره انگیز است، ولی متاسفانه برخی این لحظه های شیرین را به انواع گناه و معاصی می آلایند و می پندارند که هرگونه زشتی ها و مفاسدی میتواند مجاز باشد . غافل از اینکه، وقتی آغاز زندگی مشترک و فصل جدید حیات با گناه و نافرمانی خدا آغاز شود، ثمراتی بس تلخ و رنج آور و فرجامی ناخوشایند خواهد داشت . و فراموش نمی شود که در مواقع حساس امتحانات الهی سخت و دشوارتر از زمانه ای عادی است، البته، دختران و پسرانی که در نگاه خود به آینده ای سعادتمند فکر میکنند، حتی الامکان از فراهم شدن زمینه گناه جلوگیری میکنند .
حال ببینیم کاملترین الگوی بانوان جهان در آن شب خاطره انگیز چه حالاتی داشت؟
نقل شده است در شب ازدواج، حضرت امام علی علیه السلام همسرگرامی خود را نگران و گریان دید; پرسید: چرا ناراحتی؟ پاسخ داد: «تفکرت فی حالی و امری عند ذهاب عمری و نزولی فی قبری فشبهت دخولی فی فراشی بمنزلی کدخولی الی لحدی و قبری فانشدک الله ان قمت الی الصلاة فنعبد الله تعالی هذه اللیلة . . .» ; درباره حال و رفتار خویش تفکر کردم، به یاد پایان عمر خویش و منزلگاه دیگر به نام قبر افتادم که امروز از خانه پدر به خانه شما منتقل شدم و روزی دیگر از اینجا به طرف قبر و قیامت خواهم رفت .
در این آغازین لحظه های زندگی، تو را به پروردگار سوگند میدهم که بیا تا به نماز بایستیم تا باهم در این شب خدا را عبادت کنیم . (5)
و به راستی زندگی که اینگونه آغاز شد، ارزش آن را دارد که ثمرات آن بهترین و گرانبهاترین انسانها باشد که در تاریخ بشری بیمانند و نزد خداوند گرانترین باشند .
آداب همسرداری
1 . مقدم داشتن همسر بر خود
وقتی زن و مرد به عقد یکدیگر در آمدند خداوند محبت آن دو را به دل یکدیگر میاندازد . گویی یک روح در دو بدن میشوند . و از این پس، برای گرمتر کردن کانون خانواده به نکات فراوانی می بایست توجه شود . از جمله آنها ایثار و از خودگذشتگی است; به این معنا که برای تامین و تداوم سعادت خانواده دیگری را بر خود مقدم داشته، برخی از حقوق خود را نادیده بگیرد .
در یکی از روزها، صبحگاهان امام علیعلیه السلام به همسر عزیزش فرمود: فاطمه جان! آیا غذایی داری تا از گرسنگی بیرون آیم؟ فاطمه پاسخ داد: نه . به خدایی که پدرم را به نبوت و شما را به امامتبرگزید سوگند، دو روز است که در منزل غذایی کافی نداریم، آنچه بود به شما و فرزندانم دادم و خود ازغذای اندک موجود، استفاده نکردم . امام با تاسف فرمود: فاطمه جان! چرا به من اطلاع ندادی تا به دنبال تهیه غذا بروم؟
حضرت فاطمه علیها السلام فرمود: «یا ابا الحسن انی لاستحیی من الهی ان اکلف نفسک ما لا تقدر علیه .» «ای ابا الحسن! من از پروردگار خود حیا میکنم که چیزی را که تو بر آن توان و قدرت نداری، از تو درخواست نمایم .» (6)
2 . تقسیم کار در زندگی
یکی از عوامل شادابی و تکامل خانوادهها تعیین حدود مسؤولیت افراد در خانواده است . البته، تعیین این مسؤولیت ها بنابر شایستگی ها و توانمندی هایی است که خداوند در انسان به ودیعه نهاده است . با تقسیم کار، عدالت اجتماعی در محیط خانواده سعادت می آفریند و زن را از دخالت در اموری که سزاوار نیستباز میدارد .
امام باقرعلیه السلام فرمود: حضرت فاطمه علیها السلام کارهای منزل را با حضرت امام علی علیه السلام اینگونه تقسیم کردند: خمیر کردن آرد و تمیز کردن و جارب زدن منزل به عهده فاطمه باشد و کارهای بیرون منزل از قبیل جمع آوری هیزم و مواد اولیه غذایی را علیعلیه السلام انجام دهد .
امام صادق علیه السلام فرمود: این تقسیم کار با اشاره رسول خداصلی الله علیه وآله انجام گرفت، آنگاه که رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمود: کارهای داخل منزل را فاطمه علیها السلام و کارهای بیرون منزل را امام علی علیه السلام انجام دهد . حضرت زهرا با خوشحالی فرمود: «فلا یعلم ما داخلنی من السرور الا الله باکفائی رسول الله تحمل رقاب الرجال .» (7) «جز خدا کسی نمیداند که از این تقسیم کار تا چه اندازه خوشحال شدم; زیرا رسول خدا مرا از انجام کارهایی که مربوط به مردان است بازداشت .» و شاید خوشحالی آن حضرت از این جهت بود که از برخورد با نامحرم به دور خواهد ماند، چه اینکه کار کردن غیرضروری زنان و اختلاط زنان با مردان با روح تقوا بیگانه است .
در روایتی دیگر آن حضرت در پاسخ پدر بزرگوارشان که پرسیده بود: در کدام لحظه زن به خداوند نزدیکتر است؟ فرمود: «ادنی ما تکون من ربها ان تلزم قعر بیتها . . .» (8) «نزدیکترین حالات زن به خداوند زمانی است که در خانه خود میماند .»
البته، روشن است در مواردی خروج زن از خانه ضرورت پیدا میکند . مثل مواردی که آن بانوی بزرگوار برای دفاع از حقوق غصب شده خود و شوهرش به مسجد یا دارالخلافه رفت و یا امور ضروری دیگر و . . .
و آنچه از آن مذمتشد، بیرون رفتنهای غیرضروری دختران و زنان است که قطعا پیامدهای ناگواری به دنبال خواهد داشت و متاسفانه امروزه بسیار شاهد اینگونه امور هستیم .
3 . رعایت ادب و احترام نسبت به همسر
در روایتی آمده است آن حضرت ملاک و معیار ارزشمندی انسان را در مهربانی با همسر و نرمی با دیگران ذکر کرده است:
«بهترین شما کسی است که در برخورد با مردم نرمتر و مهربانتر باشد و ارزشمندترین مردم کسانی هستند که با زنان خود مهربان و بخشنده اند .» (9)
و آنگاه که میخواهد شدت علاقه و وفاداری خود را به شوهر مظلومش ابراز نماید می فرماید: «علی جان! جانم فدای تو، و جان و روح من سپر بلاهای جان تو، ای اباالحسن! همواره با تو خواهم بود، اگر تو در خیر و نیکی به سر میبری با تو خواهم زیست و یا اگر در سختی و بلاها گرفتار شدی باز هم با تو خواهم بود .» (10)
به خلاف عشق های ظاهری و دروغین، که تنها در هنگام عافیت و شادی ابراز میشود، نه در هنگام مشکلات و ناراحتیها .
4 . تحمل مشکلات و سختیها
الف . تحمل گرسنگی:
پیامبرگرامی اسلام صلی الله علیه وآله روزی وارد منزل حضرت فاطمه علیها السلام شد و فرمود: دخترم در چه حالی و چگونه زندگی میکنی؟ پاسخ شنید: «درد و گرسنگی بیتابم کرده و هر لحظه رو به فزونی است و غذایی ندارم تا رفع گرسنگی کنم» رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «دخترم آیا راضی نیستی که بزرگ زنان جهانیان باشی؟» (11)
برهنه پا و سر انند در ولایت عشق
که قوتشان همه جوع است و جامه عریانی
ب . تحمل کمبودهای زندگی
ای خوش آنان که دل از غیر تو پرداختهاند
در همه عمر بجز مهر تو نشناختهاند
جان فدای سر آن طرفه حریفان که زشوق
نقد هستی همه در پای تو در باختهاند
نازم آنان که چو عنقا زنهانخانه عشق
رایت فقر بر این نه فلک افراختهاند
حضرت زهراعلیها السلام روزی در خدمت پدر از مشکلات زندگی و کمبودهای رفاهی سخن به میان آورد و فرمود: «ای رسول خدا من و پسر عمویم چیزی از وسایل رفاهی نداریم، مگر پوست گوسفندی که شبها بر روی آن میخوابیم و روزها بر روی آن شتر خود را علف میدهیم .»
رسول اکرمصلی الله علیه وآله فرمود: «دخترم صبر و تحمل داشته باش، زیرا موسی بن عمران ده سال با همسرش زندگی کرد و فرشی جز یک قطعه عبای قطوانی نداشتند .» (12)
لازم به یادآوری است همسرانی که امور رفاهی فراوانی به شوهران خود تحمیل میکنند، غافلند از اینکه توانایی های انسان حد و مرزی دارد و اگر شخص نتوانست از راه مشروع توقعات همسرش را برآورده کند به ناگزیر از راه های نامشروع آنها را تامین می نماید و چه خسارتی از این بزرگتر که زن با توقعات نابجای خود، پای اموال شبهه ناک و حرام را به خانه خود باز نماید . البته، فلسفه این ساده زیستی را در حکایت زیر به خوبی میتوان دریافت:
«سلمان فارسی میگوید: روزی حضرت زهرا علیها السلام را دیدم که چادری وصله دار و ساده بر سر دارد . در شگفتی ماندم و گفتم: عجبا دختران پادشاه ایران و قیصر روم بر کرسیهای طلایی مینشینند و پارچه های زرینت به تن میکنند، و این دختر رسول خداست که نه چادرهای گرانقیمت بر سردارد و نه لباسهای زیبا!
حضرت فاطمه علیها السلام پاسخ داد: «ای سلمان! خداوند بزرگ، لباس های زرین و تختهای طلایی را برای ما در روز قیامت ذخیره کرده است .» (13)
اگر دل از غم دنیا جدا توانی کرد
نشاط و عیش به باغ بقا توانی کرد
اگر به آب ریاضت برآوری غسلی
همه کدورت دل را صفا توانی کرد
زجایگاه هوس گر برون نهی گامی
نزول در حرم کبریا توانی کرد
و گر زهستی خود بگذری یقین میدان
که عرش و فرش و فلک زیر پا توانی کرد .
خدامراد سلیمیان
_______________________________________
1 . علامه مجلسی، بحارالانوار، ج 37، ص 67 و ج 43، ص 51
2 . شیخ صدوق، کمال الدین، ص 262
3 . محمد دشتی، نهج الحیاة، ص 28
4 . بحارالانوار، ج 43، ص 99
5 . محمد دشتی، نهج الحیاة، ص 35
6 . بحارالانوار، ج 37، ص 103 و ج 93، ص 147
7 . وسایل الشیعه، ج 14، ص 123
8 . بحارالانوار، ج 43، ص 92
9 . نهج الحیاة، ص 157
10 . همان، ص 147
11 . بحارالانوار، ج 43، ص 37
12 . نهج الحیاة، ص 297
13 . بحارالانوار، ج 8، ص 303