در کتاب های لغت برای کلمۀ توکل معنای مختلفی بیان شده است از جمله: راغب گفته:
(و کل) التوکیل ان تعمد علی غیرک و یجعله نائبا عنک. التوکیل یقال علی وجهین.
1.یقال توکلت لفلان بمعنی تولیت.
2.یقال و کلته فتوکل لی و توکلت علیه بمعنی اعتمدته(1).
طریحی گوید: الاصل فی التوکل اظهار العجز، الاعیاء التوکیل علی الله: انقطاع العبد الیه فی جمیع ما یامله فی المخلوقین و قیل: ترک السعی فیما لایسعه قدره البشر فیاتی بالسبب و لا یحتسب ان المسبب عنه. و اتکلت علی فلان فی امری اذا اعتمدته(2).
زبیدی می گوید:
حقیقه التوکل اظهار العجز، الاعتماد علی الغیر، هذا فی عرف اللغه. و عند اهل الحقیقه هو الثقه بما عند الله تعالی والیاس مما فی ایدی الناس و یقال المتوکل علی الله الذی یعلم ان الله کافل رزقه و امره فیر کن الیه وحده و لا یتوکل علی غیره(3).
ابن منظور می گوید:
و المتوکل علی الله: الذی یعلم ان الله کافل، رزقه و امره فیرکن الیه وحده و لا تیوکل علی غیره... یقول توکل بالامر اذا ضمن القیام به، و وکلت امری الی فلان ای الجات الیه و اعتمدت فیه علیه و کل فلان فلانا اذا استکفاه امره ثقه بکفاتیه او عجزا عن القیام بامر نفسه...(4).
در مجموع می توان گفت: توکل از مادۀ وکل به معنای اظهار عجر و تکیه بر غیر است با اعتماد بر او.
چنانچه ملاحظه می شود مادۀ وکل در معانی مختلفی به کار رفته است. اما آنچه که در این نوشتار مراد است توکل کردن به خداوند است.
لازم به ذکر است که بعضی از معانی ذکر شده از جمله معنای تاج العروس در اصل حقیقت توکل را بیان کرده است نه معنای لغوی و تحت اللفضلی را.
**************************************
1) المفردات فی غریب القرآن، ماده وکل، ص 513. ترجمه (توکیل یعنی: اینکه به غیر خود اعتماد کنی و او را نایب خود قرار دهی. توکیل بر دو وجه است: الف: گفته می شود به فلانی توکل کردم یعنی او را ولی خود قرار دادم. ب: گفته می شود او را وکیل قرار دادم و او وکیل من شد و به او توکل کردم یعنی به او اعتماد کردم.
2) مجمع البحرین: ماده وکل، ج 493، ترجمه: (اصل در توکل اظهار عجر و ناتوانی است. توکل بر خداوند یعنی: عبد تمامی آنچه را در مخلوقین آرزو می کند، به خداوند منقطع گردد. و گفته می شود ترک سعی در چیزی که قدرت بشر به آن نمی رسد. سبب را می آورد ولی حساب نمی کند که مسبب از طرف سبب است (بلکه از طرف خداوند است) تکیه کردم بر فلان در امرم زمانی که به او اعتماد کردم).
3) تاج العروس، ماده وکل، ج 8، ص 159: ترجمه: (حقیقت توکل اظهار عجر و اعتماد به غیر است ماین در نزد اهل عرف. اما در نزد اهل حقیقت، یعنی: اعتماد به آنچه که در نزد خداوند است و ناامیدی از آنچه در دست مردم است. گفته می شود متوکل بر خداوند کسی است که بداند خداوند ضامن روزی و امر اوست و به سوی او میل می کند و به غیر او توکل نمی کند).
4) لسان العرب، ج 11، ص 734، ماده وکل. ترجمه: (متوکل بر خداوند کسی است که بداند همانا خداوند ضامن روزی و امر اوست، در نتیجه میل می کد به سوی او فقط بر غیر او توکل نمی کند... گفته می شود به امری توکل کرد زمانی که مطمئن شد که فعل او قایم به آن ارم است و واگذار امرم را به فلانی یعنی به او پناه بردم و بر او اعتماد کردم. فلانی فلانی را وکیل خود قرار داد زمانی که طلب کفایت نمود در امرش از جهت اینکه او را کافی دانست و یا از جهت اینکه خودش عاجر بود از قیام به امرش).

نوشتن دیدگاه