طبیعت انسان مدنی است و اقتضا می کند برای اینکه در طول عمر خود بتواند به زندگیش ادامه دهد، از دیگران کمک بخواهد، ولی اگر انسان به این مسأله ایمان داشته باشد که با تکیه به حلقۀ اصلی دیگران از حلقات پایین تر بی نیاز است، به عبارت دیگر اگر ایمان داشته باشد که همه چیز در دست توانمند خداوند است. عزیز بودن یا ذلیل بودن، سعید بودن یا شقی بودن در دست توانای اوست دیگر به غیر او دل نمی بندد و به غیر او دست نیاز دراز نمی کند. چون اگر کسی به خداوند پناه برده و فقط به طرف او دست نیاز دراز کند خداوند او را از دیگران بی نیاز می سازد. به همین خاطر در روایات توکل به خداوند وسیلۀ بی نیاز از دیگران معرفی شده است.
در روایتی امام باقر (علیه السلام) به جابر می فرمایند:
یا جابر من ذا الذی سال الله فلم یعطه، او توکل علیه فلک یکفه، او وثق به فلم ینجه(1)؛
ای جابر کیست که از خداوند بخواهد ولی خداوند به او ندهد و یا بر خدا توکل کند ولی خداوند از دیگران بی نیاز نکند و یا به او اعتماد کند ولی خداوند او را نجات ندهد؟.
و یا امام صادق (علیه السلام) می فرمایند:
من اعطی ثلاثه لم یحرم ثلاثه،. من اعطی الدعاء اعطی الاجابه و من اعطی الشکر اعطی الزیاده، و من اعطی التوکل اعطی الکفایه(2)؛ هر کس سه چیز به او داده شود از سه چیز محروم نمی شود هر کس از دعا بهره مند شود، از اجابت آن بهره مند می شود و هر کس از شکر بهره مند شود از افزایش روزی بهره مند می شود و هر کس از توکل بهره مند شود از بی نیازی بهره مند می شود.
علی (علیه السلام) می فرمایند:
من وثق بالله اراه السرور و من توکل علیه کفاه الامور(3).
هر کس به خداوند اعتماد داشته باشد خداوند سرور و شادی را به او می نمایاند و هر کس به خداوند توکل کند خداوند او را از همه چیز بی نیاز می کند.
در روایت دیگری امام صادق (علیه السلام) می فرمایند:
ان الغنا و الغز یجولان، فاذا ظفرا موضع التوکل اوطنا(4).
همانا بی نیازی و عزت در حرکتند وقتی به مرحلۀ توکل برسند آرام می شوند.
مرحوم مجلسی (رحمت الله علیه) در توضیح این حدیث شریف می گوید:
واژۀ یجولان، از جولان به معنای سیر کردن و حرکت کردن برای طلب موطن و منزل است تا اینکه در آنجا نشیمن کنند وقتی که موضع توکل را که همان متوکل است پیدا کنند آن را لازم می گیرند و از حرکت باز می ایستند. مثل این که این بیان یک استعارۀ تمثیلیه است برای بیان اینکه همانا غنا و غز توکل را لازم گرفتند، سپس متوکل بر خداوند اعتماد می کند و به مخلوق التماس نمی کند، در نتیجه از ذلت نجات پیدا می کند و از مخلوق بی نیاز می شود، مراد از غنا، غنای نفس است نه غنای مال با اینکه خداوند در هر حال بندۀ خود را از دیگران بی نیاز می کند(5).
پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرماید:
لو ان رجلا توکل علی الله بصدق النیه لاحتاجت الامراء فمن دونهم. فکیف یجتاج هو و مولاه الغنی الحمید(6).
اگر مردی بر خدا توکل کند و در نیتش صادق باشد به یقین فرمانروایان و غیر آنها به او محتاج می شوند، چگونه او محتاج شود در حالتی که مولا بی نیاز و ستودنی است؟.
**************************************
1) بحارالانوار، ج 9، ص 362. میزا الحکه، ج 14، ص 7062.
2) همان، ج 68، ص 43.
3) همان، ج 68، ص 151.
4) همان، ج 68، ص 126. و میزان الحکمه، ج 14، ص 7062.
5) همان، ج 68، ص 126.
6) مشکاه الانوار فی غرر الاخبار، ص 22.

نوشتن دیدگاه