1 - سفر باید با سلامتی، جهاد با غنیمت و حج با بی نیازی همراه باشد.
در حدیث شریفی به نقل از امام جعفر صادق (علیه السلام) آمده است سافروا تصحوا و جاهدا تغنموا و حجوا تستغنوا . سفر کنید تا سالم بمانید و جهاد کنید تا غنیمت بگیرد و حج کنید تا بی نیاز گردید (1).
2 - پیش از سفر باید همراه بگزینی.
اسلام چندین ویژگی برای همراهان سفر برشمرده است:
الف) دوستت همسنگ تو باشد. در حدیثی آمده است که نباید همراه کسی شوی که بر تو انفاق می کند؛ زیرا موجب خواری مؤمن است.
ب) به مسافر، فرمان داده شده است که دوستانش کمتر از هفت نفر باشند. در حدیثی آمده است که بهترین دوستان نزد خدا، چهار تن هستند و هیچ گروهی از هفت تن، تجاوز نکردند، مگر آن که غوغایشان فزونی یافت.
ج) دستور شده است که با دوستان به مهربانی رفتار کنید. (2)
3 - دستور داده شده است به مسافر که برای سفرش، توشه بردارد.
این کار از شرافت مرد به شمار آمده است. در حدیثی آمده است که شش امر از جوانمردی است - سه امر در حضر و سه امر در سفر - در حضر تلاوت قرآن و آباد کردن مساجد و برادر دینی گرفتن و خوش اخلاقی و شوخی در اموری که خدا عصیان نشود، در حدیث دیگری آمده است هنگامی که علی بن الحسین (علیه السلام) قصد سفر حج یا عمره می کرد، بهترین توشه را از بادام، شکر، آشامیدنی ترش و شیرین برمی گرفت.
از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است که فرمود: لقمان در سفارشهای خود به پسرش می گفت: پسرم! با شمشیر، کفش، عمامه، خیمه، مشک، نخ و سوزن به سفر برو. داروهایی را با خود برگیر که تو و همراهانت را سود بخشد و با دوستانت همراهی کن، مگر در معصیت خداوند.
همچنین مستحب است که فرد قدری خاک شفا با خود بردارد (3).
4 - مستحب است که مسافر بر خدا توکل کرده سفرش را بر اساس وسوسه های شیطانی و بدبینی هایی که اول در دل دامن می زند، به تأخیر نیندازد (4).
5 - مستحب است برای مسافر که هر گاه به سفر می رود، این آیه را بخواند؛
زیرا حضرت صادق (علیه السلام) هر گاه پای در رکاب می نهاد، می گفت: سبحان الذی سخرلنا هذا و ما کنا له مقرنین و هفت بار می فرمود: سبحان اللَّه هفت بار نیز می فرمود: الحمد اللَّه هفت بار هم می فرمود: لا اله الا اللَّه (5).
6 - شایسته است شخص مسافر، به هزینه خود توجه داشته باشد (6).
7 - مسافرت باید به طور کلی با میانه روی همراه باشد؛
ولی در حج و عمره مستحب است که با گشاده دستی عمل گردد (7).
8 - هنگامی که مسافر وارد شهری شد، مستحب است که به هنگام دیدن شهر، دعایی رابخواند که در وصیت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به علی (علیه السلام) آمده است:
اللهم انی اسئلک خیرها و اعوذبک من شرها، اللهم حببنا الی اهلها و حبب صالحی اهلها الینا.
خدایا! خیر آن را از تو می خواهم و از شر آن به تو پناه می برم، خداوندا! ما را محبوب اهالی آن گردان، و صالحان آن را دوست ما کن (8).
9 - مستحب است که شخص برای بازگشت از سفر، شتاب کند.
از امام سجاد (علیه السلام) نقل است که فرمود: سفر بخشی از دوزخ است، پس هر گاه کسی سفرش را به انجام رساند، به شتاب به سوی خانواده اش بازگردد (9).
10 - مستحب است که انسان از همان راهی باز نگردد که رفته است، بلکه چنانچه اگر دو راه وجود دارد راه دیگری را برگزیند (10).
11 - مستحب است که مسافر با هدیه ای به خانه باز گردد، ولو قدر و قیمت آن ناچیز باشد (11).
12 - مستحب است که مؤمنان به ویژه در سفر حج، مسافرشان را یاری رسانند.
همچنین مستحب است که مؤمنان به خانواده حاجیان توجه داشته باشند و آنان را زیارت کرده و در صورت نیاز به ایشان خدمت کنند. در روایتی آمده است: کسی که عهده دار خانواده و اموال یک حاجی گردد، همچون حاجی اجر می برد، گویی که خود شخصاً به حج رفته است (12).
13 - مستحب است که به هنگام بازگشت حاجی به دیار خود، به دیدار او روند.
در حدیثی آمده است: کسی که حاجی را دیدار کند و با او دست دهد، مانند کسی است که حجرالاسود را به دست گرفته است (13).
14 - در وصیت فراگیری از لقمان حکیم، نکاتی آمده است که مسافر به ویژه حاجی را در این سفر الهی سود می رساند.
از امام صادق (علیه السلام) روایت است که فرمود: لقمان به فرزندش گفت: هر گاه با گروهی سفر کردی، در هر امر خود و ایشان، زیاد رایزنی کن و لبخند فراوان بر چهره ظاهر ساز و در توشه ات میان آنها بخشنده باش. هر گاه تو را خواندند بدیشان پاسخ گو. هر گاه از تو کمک طلبیدند، یاریشان رسان. سکوت فراوان به کار بند و نماز بسیار به جای آور. در مرکب، آب و توشه به همراهانت ایثار کن و هر گاه تو را به گواهی بر حقی خواستند بدیشان گواهی ده. هر گاه از تو مشورت جستند، اندیشه ات را کامل به کار انداز. قبل از درنگ و تفکر تصمیم مگیر. در مشورت زود پاسخ مگو، تا ابعاد گوناگون آن را نیک بدانی. در حالی بخواب، بخور و نماز بگزار، که اندیشه و حکمتت را در مشورت به کار می بندی. کسی که نصیحتش را برای کسی که از او مشورت خواسته، خالص نگرداند، خداوند اندیشه اش را از او بستاند و امانت را از او برگیرد. هر گاه دوستانت را دیدی که راه می روند، تو نیز با آنها راه برو. هر گاه که دیدی که ایشان کار می کنند، تو نیز با آنان به کار بپرداز و هر گاه صدقه و قرض دادند تو نیز بده.
سخن کسی را که از تو بزرگتر است بشنو. هر گاه به تو فرمانی دادند، یا از تو چیزی خواستند، در پاسخ ایشان آری گو و از گفتن نه بپرهیز؛ چرا که نه ناتوانی است و موجب نکوهش. هر گاه در راه سرگردان شدید، فرود آیید و هر گاه تردید کردید، بایستید و تدبیری بیاندیشید. اگر یک نفر را تنها دیدید، پیرامون راه از او مپرسید و از وی راهنمایی مجویید؛ زیرا یک نفر در بیابان مشکوک است، شاید که جاسوس دزدان باشد یا شیطانی که شما را به تحیر کشد. از دو شخص نیز بپرهیزید، مگر این که نظرتان غیر از این باشد، چه، عاقل هنگامی که به چشم، چیزی را ببیند حق را از آن باز شناسد و حاضر، چیزی را می بیند که غایب نمی بیند.
پسرم! هر گاه وقت نماز شد، آن را برای چیزی به تأخیر مینداز. نماز بگزار و راحت شو که آن دینی است بر عهده تو. نماز را به جماعت برپا کن، اگر چه بر نوک پیکانی. اگر خواستید فرود آیید، در سرزمینی فرود آیید که رنگش نکوتر و خاکش نرمتر و گیاهش بیشتر باشد و هر گاه فرود آمدی، پیش از آن که بنشینی، دو رکعت نماز بگزار و زمینی را که بدان درآمدی وداع گو و به آن و اهالیش درود فرست؛ زیرا هر سرزمینی را فرشتگانی است. اگر پیش از آنکه خوراکی بخوری، توانستی، آن را با دادن صدقه آغاز کنی، پس این کار را انجام بده. مادام که سواره هستی، قرآن بخوان و به هنگام کار تسبیح بگو. به هنگام بیکاری دعا بخوان. از حرکت در اول شب بپرهیز و در آخر شب، ره بپوی و مبادا که در راه، صدای خویش بلند کنی (14).
15 - از حضرت صادق (علیه السلام) نقل است که کسی نباید سفر کند، مگر برای سه چیز: سفری که توشه آخرت در آن حاصل شود، یا سفری که باعث مرمت امور معاش و زندگی گردد، یا سفری که برای سیر و لذت حلال باشد.
16 - در حدیثی آمده است که محمد بن مسلم از حضرت صادق (علیه السلام) پرسید که به زمینی می روم که در آنجا به غیر از برف و یخ چیزی نیست. در ادامه حدیث آمده است که حضرت فرمودند: به چنین زمینی نرو، که دینت در آنجا هلاک می شود (15).
17 - در احادیث آمده است که روزهای شنبه، سه شنبه و پنج شنبه برای مسافرت خوب می باشند.
سه شنبه، روزی است که خداوند در آن روز، آهن را برای داوود (علیه السلام) نرم کرد. در روایت آمده است که اگر روز شنبه سنگی از کوهی بگردد، خداوند آن را به جای خود برگرداند و روز پنج شنبه هم روزی است که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در آن روز به سفر می رفتند و می فرمودند که روز پنج شنبه را خدا و رسول و ملائکه دوست می دارند.
18 - از امام صادق (علیه السلام) منقول است که سفر کردن و سعی در حوائج در بامداد روز جمعه مکروه است؛
چون ممکن است که از نماز باز بماند. اما بعد از نماز، برای تبرک خوب است.
19 - در روایتی آمده است که روز دوشنبه، به دلیل رحلت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در آن روز برای مسافرت خوب نمی باشد.
20 - در روایات معتبر آمده است که سفر کردن در هنگامی که در عقرب می باشد، عاقبت خوبی ندارد.
21 - روز چهارشنبه نیز برای مسافرت نیکو نیست.
22 - مستحب است که مسافر برای رفع نحوستهای سفر، صدقه بدهد و هنگام سفر دعاهای وارده را بخواند (16).
23 - مستحب است که مسافر موقع بیرون رفتن غسل کند و دعای مربوطه را بخواند، همچنین دو رکعت نماز بگزارد.
(در رکعت اول توحید و در رکعت دوم سوره قدر). بعد از نماز دعای وارده را نیز بخواند (17).
24 - مستحب است وقتی انسان برای مسافرت از خانه بیرون می رود عمامه به سر ببندد.
که در حدیثی از حضرت صادق (علیه السلام) آمده است هر کس این کار را انجام می دهد ضامن او هستم تا سالم به اهل خود برگردد. و از امام موسی (علیه السلام) آمده است که من ضامنم تا او را دزد و غرق شدن و سوختن پیش نیاید (18).
25 - پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: اگر مسافرت شما پیاده می باشد خوب است که کمر را محکم بندید تا آن که پیاده رفتن بر شما آسان شود.
در جایی دیگر فرمودند: بر شما باد به راه رفتن در شب که زمین در شب پیچیده می شود و از آن فرود میایید که محل درندگان و ماران است. از امیرالمؤمنین (علیه السلام) منقول است که هر کس در سفر راه را گم کرد فریاد بزند: یا صالح أغثنی بدرستی که از برادران مؤمن شما از جنیان شخصی هست که صالح نام دارد به خاطر خدا در شهرها می گردد و چون صدای شما را می شنود جواب می گوید و شما را راهنمایی می کند (19).
26 - از حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) منقول است که چون حضرت رسول (صلی الله علیه و آله و سلم) در سفرها به سراشیبی می رسیدند سبحان اللَّه می گفتند و چون به سر بالا می رسیدند: اللَّه اکبر می گفتند (20).
*******************************
1) احکام الحج آیةاللَّه مدرسی، ص 54.
2) احکام الحج آیةاللَّه مدرسی، ص 54.
3) احکام الحج آیةاللَّه مدرسی، ص 55.
4) احکام الحج آیةاللَّه مدرسی، ص 57.
5) احکام الحج آیةاللَّه مدرسی، ص 58.
6) احکام الحج آیةاللَّه مدرسی، ص 59.
7) احکام الحج آیةاللَّه مدرسی، ص 59.
8) احکام الحج آیةاللَّه مدرسی، ص 59.
9) احکام الحج آیةاللَّه مدرسی، ص 60.
10) احکام حج آیةاللَّه مدرسی، ص 61.
11) احکام حج آیةاللَّه مدرسی، ص 61.
12) احکام حج آیةاللَّه مدرسی، ص 62.
13) احکام حج آیةاللَّه مدرسی، ص 62.
14) احکام حج آیةاللَّه مدرسی، ص 63.
15) حلیةالمتقین، ص 297.
16) حلیةالمتقین، ص 299.
17) حلیةالمتقین، فصل سوم، ص 300.
18) حلیةالمتقین، فصل چهارم، ص 305.
19) حلیةالمتقین، فصل هشتم، ص 310.
20) حلیةالمتقین، فصل نهم، ص 311.
