الف) فتوحات در روزگار خلیفه اول
در اواخر سال دوازدهم هجری که نبرد با مخالفان و مردتدان تا حدودی پایان پذیرفته بود ، راه برای گشودن سرزمین های همسایه هموار گردید. شام و عراق نخستین مناطقی بودند که ابوبکر بد آنهالشکر کشید. این لشکرکشی ها افزون بر این که حوزه حکومتی ابوبکر را گسترش می داد ،اعراب را نیز به کاری غنیمت آور ، مشغول می ساخت.
اعزام سپاهیان ، به جانب شام در سال 12 ق. و به سوی عراق در سال 13 ق.آغاز گردید.روآوری به ایران نیز پس از فتح عراق صورت گرفته و پیروزی آن در عصر خلیفه دوم نصیب مسلمانان گشته است. فتح شام :ابوبکر برای عزیمت لشکریان به شام ،نخست خالد بن سعید بن عاص را فرمانده سپاه ساخت ،اما از آن جا که او از هواداران علی بن ابی طالب علیه السلام بود با اصرار عمر بن خطاب ، از این سمت بر کنار گردید و ابوبکر به جای وی ابوعبیده جراح را امیر سپاه گردانید و یزید بن ابی سفیان (710)
را جانشین او قرار داد.این دو فرمانده و نیز عمرو بن عاص به جانب حمص ، شام و فلسطین حرکت کردند. با شدت گرفتن نبرد رومیان و مسلمانان ،عمرو بن عاص از هجوم کار ساز به سوی فلسطین و فتح آن جا به جانب سپاه ابو عبیده و یزید شتافت و جنگ میان سپاه مسلمانان و لشکریان هرقل هراکلیوس ،امپراتور روم شرقی سه ماه در آستانه سال 13 ق. به طول انجامید و هر بار سپاه هرقل متحمل شکست می شد ،اما تکلیف نبرد معلوم نمی گشت. در همین زمان بود که ابوبکر ،خالدبن ولید را برای کمک از عراق روانه شام کرد و او را فرمانده کل سپاه قرار داد.
با رسید:قشون خالد ، رومیان شکست خوردند و در همین روزها بود که خبر وفات خلیفه به سپاهیان خالد رسید. عمر بن خطاب ضمن خبر دادن مرگ ابوبکر ، خالد را از فرماندهی بر کنار و ابوعبیده جراح را به طور موقت به جای او نصب کرد. (711)
گویند :در فتح شام جمعی از یاران و شیعیان علی بن ابی طالب علیه السلام حضور داشتند. در زمره آنان نام عبدالله بن مسعود ، مقداد بن اسود ،زبیر بن عوام ، هاشم مرقال و فضل بن عباس ، دیده می شود. گر چه ابوعبیده به جای خالد بن ولید به فرماندهی منصوب شد ،استانداری شام در دست یزید بن ابی سفیان قرار داشت. سیاست اعطای استانداری به فرزند ابوسفیان ، تا حدود زیادی بنی امیه و بزرگ آنان ابوسفیان را آرام می ساخت. چنان که نوشته اند : حکم استانداری یزید برادر معاویه در حقیقن حق سکوتی بود که به ابوسفان پرداخته می شد. به همین سبب ابوسفیان پس از این حکم دست ازمخالفت باحکومت ابوبکربرداشت.(712)
فتح عراق : عراق در گذشته با سرزمین کنونی تفاوت داشته است و ایران بزرگ آن روزگار شامل بخشی از نواحی عراق کنونی نیز می شد. بنابراین عراق در آن عصر به نواحی مرزهای غربی امپراتوری ایران گفته می شد.
لشکرکشی به عراق در آغاز سال 13 ق.در ماه محرم و به فرماندهی خالبد بن ولید صورت گرفت. (713)
خالد نخست به شهر حیره (714)
حمله برد و حاکم شهر با پرداخت نود هزار درهم ،با خالد از در آشتی در آمد و شهر تسخیر مسلمانان شد. با سقوط این شهر ،بازماندگان لخمی که دست نشانده ایران بودند بر انداخته شدند.خالد پس از آن به شهر انبار حمله برد و آن جا را نیز فتح کرد.
گفته می شود که انگیزه ابوبکر در تصاحب عراق ، روانه ساختن سپاه به سوی ایران بود زیرا مثنی بن حارثه شیبانی رئیس قبیله بکر بن وائل که در عراق می زیست به خلیفه خبر داده بود که وضع این ناحیه از عراق برای هجوم به ایران مساعد است. مثنی پیش از فرمان ابوبکر بارها به مرزهای غربی ایران یورش برده و به غارت پرداخته بود و در صورتی که سپاهی هم از مدینه به کمک وی نمی آمد ، خود برای حمله به ایران آماده بود.
حمله لشکریان ابوبکر به عراق به فرماندهی خالد بن ولید و معاونت مثنی بن حارثه حدود یک سال به طول انجامید و سرانجام با بازگشت خالد به سوی مدینه و روانه شدن به شام ، فرماندهی سپاه عراق به مثنی بن حارثه واگذار شد و او از حیره به بابل (715)
پیش راند.
710) چون او بهترین فرد سفیانیان بود به یزید الخیر معروف گردید. روز فتح مکه اسلام آورد و در غزوه حنین شرکت کرد. وی از مادر ، از معاویة بن ابی سفیان جدا بود و به سال نوزده هجری به مرض طاعون در گذشت. الفتوح ،ص 941.
711) معجم البلدان ،ج 8 ،ص 504.
712) البدایة و النهایة ج 6،ص 94
713) الکامل فی التاریخ ،ج 2، ص 261.
714) شهری بین کوفه و نجف کنونی ، که اینک اثری از آن باقی نیست. این دو شهر اینک به هم پیوسته اند.
715) شهری در نزدیکی حله.
