در کتاب بحر الأنساب که نسخه خطی این کتاب موجود است، چنین آمده است:
امام زادگان ۲۳ نفر بودند که با حضرت معصومه سلام‌الله علیها از بغداد روی به ولایت قم نهادند؛ چون به شهر قم رسیدند ملحدان ساوه خبر یافتند، روی به شهر قم نهادند و با امامزادگان درآمدند و بسیار مجادله کردند آخرالامر حضرت فاطمه خاتون سلام‌الله علیها را در شهر قم شهید کردند. [۱]
در این عبارت به‌صراحت بیان شده است که حضرت معصومه سلام‌الله علیها به شهادت رسیده‌اند.
البته اشکالاتی را نسبت به این گزارش وارد می‌کنند ازجمله این‌که این کتاب را منتسب به ابومخنف می‌دانند که توسط سید مرتضی علم الهدی رازی ترجمه شده است؛ درحالی‌که ابومخنف قبل از شهادت حضرت معصومه سلام‌الله علیها از دنیا رفته است؛ پس قطعاً او نمی‌توانسته است نویسنده این کتاب باشد.
برخی دیگر می‌گویند: این کتاب نوشته «میرزامحمد ملک‌الکتّاب شیرازی» است که در اواخر قرن سیزدهم ساخته و به تاریخ ۱۳۳۵ قمری در بمبئی چاپ شده است و لذا این کتاب را معتبر نمی‌دانند.
علامه مجلسی در رابطه با علت از دنیا رفتن حضرت معصومه سلام‌الله علیها چنین نقل می‌کند:
لما أخرج المأمون الرضا عليه السلام من المدينة إلى مرو لولاية العهد في سنة مائتين من الهجرة خرجت فاطمة أخته تقصده في سنة إحدى ومائتين فلما وصلت إلى ساوة مرضت فسألت كم بينها وبين قم قالوا عشرة فراسخ فقالت احملوني إليها فحملوها إلى قم وأنزلوها في بيت موسى بن خزرج بن سعد الأشعري قال وفي أصح الروايات أنه لما وصل خبرها إلى قم استقبلها أشراف قم وتقدمهم موسى بن الخزرج فلما وصل إليها أخذ بزمام ناقتها وجرها إلى منزله وكانت في داره سبعة عشر يوما ثم توفيت رضي الله عنها [۲]
حضرت معصومه سلام‌الله علیها زمانی که به ساوه می‌رسد مریض می‌شود و بعد به قم به خانه موسی بن خزرج می‌آید و ۱۷ روز در خانه او بود تا این‌که از دنیا رفت.
در این عبارت علامه مجلسی چیزی در مورد شهادت نیامده است و فقط آمده است که حضرت به علت بیماری از دنیا رفتند و در رابطه با سبب این بیماری هم نکته‌ای بیان نکرده‌اند.
سید جعفر مرتضی به نقل از کتاب قیام سادات علوی صفحه ۱۶۱ تا ۱۶۸ می‌گوید:
فإن شرطة المأمون قد قتلوا هارون بن موسى أخا الرضا حيث إن هارون هذا كان في القافلة التي كانت تقصد خراسان وكانت تضم علوياً وعلى رأسها السيدة فاطمة أخت الرضا عليه السلام فأرسل المأمون إلى هذه القافلة فقتل وشرد كل من فيها وجرحوا هارون المذكور ثم هجموا عليه وهو يتناول الطعام فقتلوه وأما زعيمة القافلة السيدة فاطمة بنت موسى عليه السلام فيقال إنها هي الأخرى قد دس إليها السم في ساوة ولهذا لم تلبث إلا أياماً قليلة واستشهدت [۳]
سربازان مأمون هارون بن موسی علیه‌السلام برادر امام رضا علیه‌السلام را به شهادت رساندند و هارون در قافله‌ای قرار داشت که به عازم خراسان بود و حضرت معصومه سلام‌الله علیها هم در این قافله بود، مأمون سربازان خود را به‌سوی این قافله فرستاد و جنگی صورت گرفت و عده‌ای کشته شدند و هارون مجروح شد و بعد او درحالی‌که غذا می‌خورد کشته شد و حضرت معصومه سلام‌الله علیها در ساوه مسموم شد و به خاطر همین سم روزهای کمی زنده ماند و بعد به شهادت رسید.
در این عبارت ماجرای شهادت به‌صراحت بیان شده است؛ اما این عبارت سند معتبری ندارد؛ اما این عبارت منافاتی هم با عبارت علامه مجلسی ندارد؛ چون در آنجا علامه مجلسی فقط بیان کرده بودند که حضرت مریض شدند و در اینجا علت بیماری را هم ذکر کرده‌اند و گفته‌اند که بیماری ناشی از سمی است که به ایشان داده بودند.
از آن‌طرف دشمنی خاندان بنی‌عباس با اهل‌بیت علیهم‌السلام هم از مسائلی است که نمی‌توان از آن چشم‌پوشی کرد و با توجه به این مسئله و مدارکی که بیان شد، می‌توان به این نتیجه رسید که حضرت معصومه سلام‌الله علیها به شهادت رسیده است؛ اگرچه سند و ادله آن کافی نیست.
پی‌نوشت
۱. بحرالانساب، ص ۹۲
۲. بحارالانوار ج ۴۸ صفحه ۲۹۰
۳. الحیاة السیاسیة للامام الرضا (ع) ص ۴۲
سایت مؤسسه تحقیقاتی حضرت ولی‌عصر عجل الله فرجه
